„Rosyjska grypa” czy pierwszy COVID? Historia, która wraca po latach
W latach 1889-1890 przewinęła się przez świat pandemia. Chorowali wszyscy – od robotników po koronowane głowy. Ofiary były nawet w rodzinach królewskich. Ponieważ ta „grypa” dawała pewne nietypowe objawy np. zapalenie płuc, dlatego dziś naukowcy zastanawiają się czy nie wywołał jej koronawirus.
- Tanie mięso w Tomsku
- Epidemia pływa parowcem i jeździ koleją? Zachorowania w całej Europie
- Kolonializm i pandemia
- Medycyna wolniejsza od pociągów i parowców
- Czy „rosyjska grypa” była pandemią koronawirusa?
- Bibliografia:
Tanie mięso w Tomsku
Jesienią 1889 roku mieszkańcy Tomska na Syberii mogli sobie pozwolić na większe spożycie mięsa. Epidemia zapalenia płuc, która rozprzestrzeniała się szybko wśród bydła, sprawiła, że żywe krowy i wołowinę z rzeźni sprzedawano wyjątkowo tanio. Prawdopodobnie właśnie tu, w okolicy Tomska zaczęła się jedna z największych pandemii XIX wieku (alternatywna wersja mówi o początku pandemii w Bucharze, por. Charles River, 2020: s. 8, Ryazantsev S.V i in., 2023: s. 355).
Wkrótce też mieszkańcy zaczęli doświadczać nieprzyjemnych symptomów: gorączki, nagłej słabości, zaburzeń powonienia. Kiedy pierwsze objawy ustępowały pojawiało się ciężkie zapalenie płuc. Choroba była ciężka, ale dla większości nie śmiertelna. W Rosji wykazano umieralność na poziomie 0,2%.
Imperium Rosyjskie w latach 80-tych XIX wieku było rządzone silną ręką Aleksandra III. Car cofnął reformy wprowadzone przez swojego ojca, wprowadził represje wobec mniejszości narodowych. Wojsko było angażowane w tym czasie głównie do tłumienia buntów i trzymania poddanych pod butem. Chociaż nie istniała jeszcze kolej transsyberyjska, wojskowi korzystali z wybudowanych na potrzeby imperium linii kolejowych. To jedna z możliwych dróg, jakimi rozprzestrzeniła się „azjatycka grypa”. Do listopada chorowali już mieszkańcy Sankt Petersburga, Moskwy, a wkrótce potem Kijowa. Do końca roku epidemia rozprzestrzeniła się na resztę Syberii, w rejonie Bajkału na południu i Sachalinu na dalekim wschodzie. Choroba nie oszczędziła też carskiego dworu, gdzie zapadła na nią cesarska para.
Epidemia pływa parowcem i jeździ koleją? Zachorowania w całej Europie
Sankt Petersburg był ważnym miastem portowym, które łączyło Rosję z innymi krajami Bałtyku. Tą drogą „grypa” zaczęła się rozprzestrzeniać dalej. Już w listopadzie, kiedy objawy grypy pojawiały się w Kijowie i Moskwie, zaczęli chorować również żołnierze stacjonujący na wyspie Vaxholm – 20 km od Sztokholmu. Nie trzeba było długo czekać, żeby choroba rozprzestrzeniła się po całym kraju. W tym samym czasie epidemia dotarła do Berlina, który szczególnie ucierpiał z jej powodu. Choroba początkowo rozwinęła się u 600 robotników. Szybko przeniosła się na kolejne osoby, w sumie z półtoramilionowej populacji miasta chorowała połowa. (Charles River: s. 14) „Azjatycka grypa”, nazwana teraz „rosyjską” nie oszczędzała żadnego zawodu, stanu ani klasy. W styczniu następnego roku zmarła na nią cesarzowa Augusta, babka panującego wówczas w Niemczech cesarza Wilhelma II.
Choroba nie ominęła również Wiednia, gdzie zapadła na nią między innymi cesarzowa Sisi.
Szybkie rozprzestrzenienie się epidemii do Włoch, Francji, Hiszpanii i na Wyspy Brytyjskie było również spowodowane rozwojem komunikacji międzynarodowej. W przeciwieństwie do Rosji, Europa miała już dobrze rozwiniętą sieć kolejową. W samych Niemczech w tym czasie linie kolejowe miały łącznie 21000 km długości. Do tego po Renie kursowały statki pasażerskie i towarowe. Podobnie szybki proces industrializacji i rozwój kolei przeżywała Francja.
Dzięki szybszym i częstszym podróżom zarazki wędrowały z kraju do kraju zanim zdążyły wywołać niepokojące symptomy, co następowało w ciągu 1-3 dni. (Ryazantsev S.V.: s. 356).
Kolonializm i pandemia
Pod koniec 1899 roku „rosyjska grypa” dotarła do Londynu. W Wielkiej Brytanii szczególnie dotknięte zostały duże miasta portowe i ośrodki przemysłowe t.j. Birmingham, Manchester (Charles River: s. 25). Stąd był już tylko krok, żeby rozprzestrzenić się dalej drogą morską. Jeszcze w ciągu tego samego miesiąca choroba zawitała do Bostonu, a stąd – również drogą kolejową – dotarła do Chicago i Kansas. Jednocześnie rozprzestrzeniała się na Wschodnim Wybrzeżu. Pierwszą ofiarą śmiertelną był 25-letni Thomas Smith z Massachussetts, zmarły 25 grudnia 1899 roku. Do połowy stycznia było już ponad 1000 ofiar śmiertelnych. Do końca pierwszej fali epidemii zmarło w sumie 13000 Amerykanów.
Tymczasem „rosyjska grypa” rozprzestrzeniała się już w Meksyku, a w lutym dotarła do Buenos Aires. Jednocześnie przypadki zachorowań zaczynały się pojawiać w krajach pozostających pod panowaniem kolonialnym. Już w listopadzie 1899 zanotowano przypadki w Południowej Afryce, w lutym choroba pojawiła się w Indiach, a w marcu w Singapurze (wówczas należącym do holenderskich Indii Wschodnich). Nie oszczędziła również Australii i Nowej Zelandii, by w maju ogarnąć Cesarstwo Chińskie.
Medycyna wolniejsza od pociągów i parowców
Sieć transportowa, która poza tym była uważana za dumę imperiów kolonialnych, w tym przypadku stanowiła łatwą drogę roznoszenia zarazków. Jednocześnie medycyna, a przede wszystkim infrastruktura medyczna, nie była rozwinięta proporcjonalnie do dróg handlowych i wojskowych. W wielu krajach bagatelizowano objawy – sądząc, że jest to zwykła sezonowa grypa. Kiedy ludzie zaczęli masowo chorować, a potem umierać, szpitale nie nadążały z leczeniem i diagnozowaniem choroby. Dlatego podejrzewa się, że statystyki mogą być jeszcze zaniżone.
Wirusy nie zostały odkryte jeszcze do 1898 roku. W związku z tym lekarze musieli wymyślać co jest przyczyną, jak sobie radzić z objawami i jakie mogą być dalekosiężne skutki. W Wiedniu część lekarzy orzekła początkowo, że choroba nie jest zaraźliwa. W związku z tym nie podjęto żadnych kroków, żeby ludzi izolować od siebie. To miało wpływ na zupełnie niepotrzebny wzrost zachorowań. (Charles River: s. 17)
W Stanach Zjednoczonych objawy początkowo wzięto za zwykłe sezonowe przeziębienie. Bagatelizowano zdolność do rozprzestrzeniania i konsekwencje choroby. Ludzie wieku pary nie spodziewali się, że wraz z rozwojem transportu epidemie mogą się rozwinąć na skalę globalną.
Czy „rosyjska grypa” była pandemią koronawirusa?
Jeszcze do niedawna uważano za prawie pewne, że pandemię wywołał wirus tzw. końskiej grypy H3N8. (Garmaroudi F.S., 2007) Jednak ze względu na charakterystyczne objawy: utrata powonienia i smaku, atak na układ nerwowy, obezwładniające osłabienie i wreszcie zapalenie płuc – zaczęto podejrzewać koronawirusa. W przeciwieństwie do grypy typowa była śmiertelność osób starszych, ale nie dzieci.
W 2021 roku wirolog Harald Brüssow i angiolog Lutz Brüssow opublikowali artykuł, w którym przedstawili dowody na możliwe wytłumaczenie ówczesnej pandemii koronawirusem. Nie mamy bezpośrednich danych na ten temat, ponieważ regularne zachowywanie wirusów w laboratoriach zaczęto praktykować dopiero w latach 30-tych XX wieku. Na podstawie porównania objawów i badań odporności na pewne wirusy można było jednak wyciągnąć taki wniosek. (Brüssow H., Brüssow L., 2021)
Niezależnie od tego co ją naprawdę spowodowało pandemia 1889-90 jest jednak znamienna. Możliwości jej rozprzestrzeniania się przewyższyły możliwości leczenia i wiedzę o środkach zapobiegawczych. Dlatego, po doświadczeniu tak szybko rozprzestrzeniającej się zarazy, w czasie panowania tzw. hiszpanki podjęto o wiele bardziej restrykcyjne środki zapobiegawcze.
Bibliografia:
1. Harald Brüssow, Lutz Brüssow, Clinical evidence that the pandemic from 1889 to 1891 commonly called the Russian flu might have been an earlier coronavirus pandemic, w: PMC Pubmed Central, 13 lipca 2021
2. Farshid S. Garmaroudi, The last great uncontrolled plague of mankind, w: The Science Creative Quarterly 30 paździenika 2007 https://www.scq.ubc.ca/the-last-great-uncontrolled-plaque-of-mankind/, dostęp 01.09.2025)
3. Sergey V. Ryazantsev, Alexey V. Smirnov, Was the Bukhara Epidemic the Onset of the 1889–1890 “Russian Flu” Pandemic? (Socio-Demographic Study), w: Bylye Gody. 2023. 18(1)
4. Charles River Editors, The 1889-1890 Flu Pandemic: The History of the 19th Century’s
Last Major Global Outbreak, praca zbiorowa, Charles River Editors 2020