Czy świat powstał z jaja? Tajemnicze wierzenia Słowian
Bezpośrednie źródła dotyczące słowiańskiego mitu kosmogonicznego nie zachowały się do naszych czasów. Jednak badacze, analizując ludowe podania, chrześcijańskie opowieści i porównując je z mitami innych ludów indoeuropejskich, próbują odtworzyć dawne wierzenia Słowian. Wśród najczęściej rekonstruowanych opowieści o początkach świata pojawia się mit wyłowienia, mit kosmogonicznego pojedynku oraz mit o jaju kosmicznym.
Z tego artykułu dowiesz się:
Mit wyłowienia świata – bosko-diabelska współpraca
Jednym z najczęściej wskazywanych śladów słowiańskiej kosmogonii jest mit wyłowienia, znany również w wielu innych kulturach. Według tej opowieści na początku istniało tylko niezmierzone morze, po którym dryfował samotny bóg. W pewnym momencie spotkał diabła i pozwolił mu wejść do swojej łodzi.
Bóg nakazał diabłu zanurkować na dno i przynieść trochę ziemi. Z zaledwie ziarenka piasku stworzył pierwszą wyspę – zalążek świata materialnego. Początkowo bóg i diabeł współpracowali, ale stopniowo zaczęli się różnić i wchodzić w konflikt. Ich relacja ukazuje silny dualizm, charakterystyczny dla wielu mitologii. O innych zwyczajach Słowian przeczytasz więcej tutaj.
Dualistyczna natura boga i diabła
Co ciekawe, w słowiańskiej wersji mitu bóg i diabeł mają swoje domeny. Bóg jest władcą niema i świata nadziemnego - pewnie był to Perun, gromowładne bóstwo. Diabeł natomiast odpowiada Welesowi, władcy zaświatów, magii i bydła.
Podział ten może być echem dawnych wierzeń przedchrześcijańskich, w których Weles i Perun tworzyli przeciwną, lecz uzupełniającą się parę bóstw. Niektórzy badacze wskazują jednak na możliwe wpływy bogomiłów – dualistycznej sekty działającej w średniowiecznej Bułgarii i na Bałkanach. Inni uważają, że dualizm mógł być jeszcze starszy i dotarł do Słowian za pośrednictwem ludów irańskich, takich jak Scytowie czy Sarmaci.
Mit wyłowienia występuje w ludowych przekazach w Bułgarii, Polsce, Ukrainie i Białorusi.
Czytaj także: Na pogrzebowym stosie z mężem. Tragiczne losy słowiańskich żon
Mit kosmogonicznego pojedynku – walka Peruna i Welesa
Innym potencjalnym śladem słowiańskiego mitu o stworzeniu świata jest koncepcja kosmogonicznego pojedynku, który można odnaleźć w mitologiach wielu ludów indoeuropejskich.
W tej wersji mitu na początku świata rozgrywa się wielka walka między bogiem burzy i piorunów a chaotycznym, wężowatym potworem. Perun, przedstawiany jako bóg burzy i wojny, zstępuje z niebios, by pokonać Welesa, który symbolizuje siły chaosu i przybiera postać smoka lub żmija.
Ten mit ma wiele analogii w innych mitologiach, na przykład nordyckiej (walka Thora z Jörmungandem), hinduskiej (Indra pokonujący smoka) czy greckiej (Zeus walczący z Tyfonem). Jeśli Słowianie posiadali własną wersję tego mitu, mogła ona symbolizować wieczny cykl walki między ładem a chaosem, który odzwierciedla zmiany pór roku czy siły rządzące naturą.
Mit o jaju kosmicznym – stworzenie świata z magicznego jaja
Jeszcze inną propozycję przedstawił rosyjski badacz Władimir Toporow, który analizując ludowe bajki, zasugerował istnienie u Słowian mitu o jaju kosmicznym.
Według tej teorii świat mógł powstać z rozbitego jaja, zdobytego przez bohatera po walce z wężowatymi stworami – żmijami-smokami. Jest to koncepcja znana w wielu kulturach:
- W mitologii fińskiej świat wykluwa się z jaja kaczki.
- W mitologii chińskiej świat rodzi się z jaja boga Pangu.
- W mitologii bałtyjskiej podobny motyw pojawia się w mitach o bogach-przodkach.
Mit ten jest utrwalony także w karpackiej kolędzie spisanej przez Afanasjewa. Istnieje prawodpodobnieństwo, że wierzyła w niego chociaż część Słowian. Nie ma jednak pewności, czy ten motyw faktycznie istniał w wierzeniach Słowian, czy jest jedynie odczytaniem ich folkloru w kontekście szerzej znanych mitów.
Źródła
https://www.national-geographic.pl/historia/w-co-wierzyli-dawni-slowianie-poznaj-ich-dawne-wierzenia-i-kulty-240208014612/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stworzenie_%C5%9Bwiata_wed%C5%82ug_S%C5%82owian