Jedna decyzja, wieki wojen. Dlaczego Konrad Mazowiecki sprowadził Krzyżaków?
Jedna decyzja Konrada Mazowieckiego na zawsze odmieniła losy Polski. Sprowadzenie Krzyżaków, które miało być sprytnym posunięciem politycznym, okazało się początkiem wieków wojen, podziałów i utraty suwerenności. Kim był książę, który zaprosił do kraju zakon rycerzy, nie przewidując skutków swojego kroku? Oto historia ambicji, błędów i decyzji, która zaważyła na przyszłości całego narodu.
- Mazowiecki książę – informacje o pochodzeniu, młodości i charakterze Konrada Mazowieckiego
- Walka o władzę w Krakowie – etapy konfliktu w latach 1228 – 1246
- Sprowadzenie Krzyżaków do Polski
- Bilans rządów Konrada Mazowieckiego
- Żródła:
Mazowiecki książę – informacje o pochodzeniu, młodości i charakterze Konrada Mazowieckiego
Kazimierz Sprawiedliwy, najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego, w 1185 roku (lub w 1186 roku), po raz drugi zawarł związek małżeński. Jego żoną została Helena, księżniczka kijowska z rodu Rurykowiczów. Z tego związku narodzili się synowie – Leszek Biały oraz Konrad, znany jako Konrad Mazowiecki. Leszek Biały, starszy brat Konrada, urodził się prawdopodobnie w 1187 roku, natomiast Konrad przyszedł na świat w roku 1188. Niczego pewnego nie wiemy o miejscu narodzin młodszego księcia. Przypuszcza się, że mógł urodzić się w Krakowie, w którym przebywał wówczas Kazimierz Sprawiedliwy lub w przyjaznym rodzinie książęcej Sandomierzu. W 1194 roku, w niejasnych okolicznościach, umiera Kazimierz Sprawiedliwy. Siedmioletni Leszek i sześcioletni Konrad, dorastający pod opieką matki, przebywali najpewniej w Sandomierzu.
Książę Kazimierz Sprawiedliwy władał ziemią krakowską, sandomierską, kujawską i łęczycką, sprawował również władzę zwierzchnią nad Pomorem Gdańskim. Po śmierci ojca starszy Leszek otrzymał ziemię sandomierską oraz, prawdopodobnie ziemię czerską, razem z Łęczycą. Księciu Konradowi przypadło Mazowsze i Kujawy, gdzie objął władzę w latach 1200 – 1202. Warto podkreślić, że bracia żyli w zgodzie – Konrad uznał zwierzchność Leszka Białego, wspierając zawsze jego dążenia. W 1205 roku wojska obu braci pokonały pod Zawichostem siły księcia halickiego Romana. W 1207 roku Leszek Biały i Konrad zawarli związki małżeńskie z księżniczkami ruskimi. Żoną Konrada została Agafia, córka księcia włodzimiersko-wołyńskiego i przemyskiego – Światosława. [Samsonowicz, 2017, s. 45-50] [Rosik, 2005, s. 342]
Jakim człowiekiem był Konrad Mazowiecki? Profesor Henryk Samsonowicz, analizując dostępne informacje, dotyczące księcia Konrada, zwrócił uwagę na jego wybuchowy temperament:
- W 1217 roku, z rozkazu księcia, został stracony, w okrutny sposób, wojewoda mazowiecki Krystyn. Doświadczony żołnierz, broniący Mazowsza przed atakami Prusów, według XV-wiecznego kronikarza Jana Długosza, mógł być wychowawcą Konrada. Młodszy z braci kazał go pojmać i we wsi Kowale wojewoda został oślepiony, a następnie uduszony.
- W 1239 roku został zamęczony książęcy kanclerz, ksiądz Jan Czapla. Ciało zamordowanego Konrad kazał powiesić w Radziwiu, przed płockim kościołem katedralnym. W czasie tragicznych wydarzeń równym mężowi temperamentem wykazała się księżna Agafia, nie pozwalając na pochowanie nieszczęśnika. Za ten czyn Konrad Mazowiecki został wyklęty. Papież Grzegorz IX zdjął klątwę, gdy książę ukorzył się i, w ramach pokuty, przyznał biskupom włocławskim i płockim przywileje immunitetowe w kasztelanii wolborskiej oraz Łowicz – arcybiskupowi Pełce.
- Około 1243 roku Konrad Mazowiecki obrabował i spalił dobra biskupie w diecezji krakowskiej, za co, prawdopodobnie, biskup krakowski Prandota ponowił klątwę. [Samsonowicz, 2017, s. 88-89] [Jasienica, 1983, s. 188]
Walka o władzę w Krakowie – etapy konfliktu w latach 1228 – 1246
23 listopada 1227 roku, w Gąsawie, został zabity Leszek Biały. Konrad Mazowiecki, jako stryj, wystąpił o prawo do opieki nad synem starszego brata, Bolesławem, nazwanym w czasach późniejszych – Wstydliwym. Prawo do opieki nad niespełna dwuletnim księciem zgłosił także Władysław Laskonogi, na podstawie umowy o przeżycie, zawartej z Leszkiem Białym oraz Henryk Brodaty, którego o opiekę poprosiła wdowa. Książę Konrad zamierzał przejąć po Leszku Białym dzielnicę senioralną, wraz z tronem w Krakowie i objąć rządy w imieniu Bolesława. Możnowładcy krakowscy, na zjeździe w Cieni (maja 1228 roku), zdecydowali, że władzę w Krakowie, do czasu pełnoletności Bolesława, obejmie książę senior Władysław III Laskonogi.
Decyzja panów krakowskich i duchowieństwa spotkała się z ostrą reakcją Konrada Mazowieckiego. Objęcie krakowskiego stolca był oznaką szacunku, jakim darzono zasiadającego na nim władcę i oznaczało znaczne korzyści majątkowe. Konrad Mazowiecki przez 18 lat dążył do zaspokojenia swoich ambicji. Korzystając ze wsparcia zbrojnego synów Romana Halickiego, wystąpił przeciw Władysławowi Laskonogiemu, którego zaatakował także Władysław Odonic. Ustępując z Wawelu, Władysław Laskonogi przekazał tron krakowski Henrykowi Brodatemu.
Najważniejsze etapy konfliktu:
- 1228 rok – walki z Henrykiem Brodatym. Książę Konrad przegrywa w bitwach pod Skałką i pod Międzyborzem.
- 1231 rok - po śmierci Władysława Laskonogiego dochodzi do ponownej walki o Kraków między Henrykiem Brodatym a Konradem Mazowieckim. Książę Konrad przegrywa.
- 1233 rok – Konrad Mazowiecki porywa żonę Leszka Białego, Grzymisławę oraz swojego bratanka, księcia Bolesława. Uwięzionych w Sieciechowie uwolnił wojewoda krakowski Klemens z Ruszczy.
- 1241 – 1243 – Konrad Mazowiecki zajmuje Kraków po śmierci następcy Henryka Brodatego – Henryka Pobożnego, który zginął w bitwie pod Legnicą.
- 1246 rok – książę Konrad ponosi klęskę w bitwie pod Suchodołem. Tron krakowski obejmuje Bolesław Wstydliwy. [Samsonowicz, 2017, s. 73-85][Labuda, 1960, s. 328-329][Rosik, 2005, s. 342]
Sprowadzenie Krzyżaków do Polski
Po wypędzeniu Krzyżaków z Węgier, w 1224 roku, Zakon nawiązał kontakty z polskimi książętami. Jeszcze w 1222 roku Henryk Brodaty przekazał Krzyżakom wieś Lasocice, a w 1224 roku Władysław Odonic darował im ziemię nad Jeziorem Bytyńskim. W 1225 roku Konrad Mazowiecki rozpoczął rozmowy z Zakonem Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Krzyżacy, w zamian za nadanie ziemi chełmińskiej (w 1228 roku), mieli bronić Mazowsza przed atakami Prusów. Mazowiecki książę prawdopodobnie planował podbicie ziem pruskich, aby w ten sposób powiększyć własne posiadłości. W 1230 roku Krzyżacy przybyli do ziemi chełmińskiej i na mocy porozumień z Konradem Mazowieckim i mazowieckimi panami, uzyskali immunitet ekonomiczny i sądowy. [Labuda, 1960, s.240-241]
Dlaczego Krzyżacy tak chętnie skorzystali z propozycji Konrada Mazowieckiego? Nadarzała się bowiem szansa, by rozpocząć podbój ziem, zamieszkałych przez pogańskich Prusów i utworzyć państwo zakonne, niezależne od polskich książąt. Sprowadzenie Krzyżaków do Polski było pierwszym krokiem, prowadzącym do realizacji tego planu. W 1234 roku do niewoli pruskiej dostał się biskup Chrystian. Przed uwolnieniem biskupa z niewoli pruskiej, Krzyżacy dopuścili się fałszerstwa przywileju, z 1230 roku, nazywanego od miejsca wystawienia – kruszwickim. Dokument stwierdzał, że książę Konrad Mazowiecki nadaje Krzyżakom w posiadanie ziemię chełmińską oraz Prusy. Papież Grzegorz IX ogłosił Prusy własnością świętego Piotra, po czym nadał ziemie pruskie Krzyżakom. W 1243 roku papież Innocenty IV ogłosił Prusy lennem papieskim. [Rosik, 2005, s. 356-357] Sto lat później, w 1343 roku, król Kazimierz Wielki zawarł pokój z Krzyżakami w Kaliszu. Do Polski wróciły Kujawy i ziemia dobrzyńska, zagarnięte przez Zakon w latach 1329-1332. Sprawdź także ten artykuł na temat sprowadzenia krzyżaków do Polski.
Konrad Mazowiecki nie wziął pod uwagę decyzji władcy Węgier Andrzeja II, o usunięciu z państwa Krzyżaków. Węgierski król w porę zorientował się, że nadane im ziemie Krzyżacy próbują przejąć w swoje posiadanie jako lenno papieskie. Henryk Samsonowicz słusznie obwinił za polityczną lekkomyślność i krótkowzroczność nie tylko Konrada Mazowieckiego, ale elity władzy w ówczesnej Polsce, które nie dostrzegły w porę zagrożenia, co, być może wiązało się z oddaleniem od wschodnich i zachodnich cywilizacji. [Samsonowicz, 2017, s. 103-104]
Bilans rządów Konrada Mazowieckiego
Konrad Mazowiecki zmarł 31 sierpnia 1247 roku. Nie był dobrym politykiem. Historycy, badający życie księcia, wskazują, że kierował się głównie ambicją i emocjami, co nie przynosiło korzyści ani jemu, ani krajowi. Ze wszystkich sił dążył do objęcia władzy w Krakowie, zamierzał podbić Prusy i sprowadził do Polski Krzyżaków. W swoich działaniach był gwałtowny, okrutny i krótkowzroczny.
Obrońcy mazowieckiego księcia wskazują na pozytywne dokonania gospodarcze. Konrad Mazowiecki popierał rozwój wiejskiego osadnictwa i tworzenie samorządowych gmin w miastach. Za jego panowania budowano nowe grody i kamienne świątynie, między innymi w Czersku, w Sochaczewie, w Pułtusku i w Błoniu. Dobrze układały się stosunki mazowiecko – ruskie. Książęta mazowieccy zawierali z książętami ruskimi związki rodzinne, prowadzili wspólne akcje zbrojne. Po śmierci Konrada Mazowieckiego latopis wołyński określił księcia mianem wielkiego, sławnego i przedobrego, którego opłakują książęta haliccy - Daniel i Wasylko. [Bardach, 1960, s. 409]
Zła sława księcia Konrada wiąże się z wydarzeniami historycznymi – germanizacją, rozbiorami oraz drugą wojną światową. Krzyżacy stali się symbolem zagrożenia polskiej państwowości. Także PRL-owska propaganda piętnowała Krzyżaków – Niemców, wywodzących się z kapitalistycznego wrogiego świata.
Żródła:
- H. Samsonowicz, Konrad Mazowiecki, Avalon, Kraków 2017.
- S. Rosik, P. Wiszewski, Poczet polskich królów i książąt. Od Mieszka I do Władysława Laskonogiego, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005.
- P. Jasienica, Polska Piastów, PIW, Warszawa 1983.
- G. Labuda, J. Bardach [w:] Historia Polski, tom I, pod red. T. Manteuffla, PWN, Warszawa 1960.