Królewska choroba skrywana przed poddanymi. Cierpiało na nią pół europejskich rodów
Hemofilia, zwana „chorobą królów”, dotyka zaledwie 1 na 10 000 osób – a jednak w XIX wieku siała postrach wśród europejskich dynastii. W centrum tej historii stoi królowa Wiktoria, nieświadoma nosicielka śmiertelnego genu. Czy to przez nią runęły trony Hiszpanii i Rosji? Dlaczego jej potomkowie umierali po drobnych urazach? I jaki związek ma to z upadkiem caratu? Oto opowieść o genetycznym dziedzictwie, które zmieniło Europę.
- Jedna kobieta źródłem królewskiej klątwy'?
- Genetyczna epidemia na dworach Europy
- Życie w cieniu śmierci. Jak wyglądało codzienne życie z „chorobą królów'"
- Czy hemofilia zniszczyła imperia?
- Historia zapisana w genach
- Bibliografia
Jedna kobieta źródłem królewskiej klątwy'?
Wszystko zaczęło się od jednej kobiety – królowej Wiktorii (1819-1901), władczyni Imperium Brytyjskiego, której panowanie trwało nieprzerwanie 63 lata. Choć sama nigdy nie doświadczyła objawów hemofilii, stała się źródłem prawdziwej "królewskiej klątwy", która przetoczyła się przez europejskie dwory. Do dziś historycy spierają się, skąd wzięła się zabójcza mutacja w jej genach. Niektórzy sugerują, że odziedziczyła ją po matce z saskiej linii Wettynów, gdzie odnotowywano tajemnicze, przedwczesne zgony młodych mężczyzn. Jednak większość naukowców skłania się ku bardziej dramatycznej teorii – że to właśnie u Wiktorii doszło do spontanicznej mutacji chromosomu X, która zapoczątkowała całą tragedię.
Królowa, nieświadoma swojego genetycznego brzemienia, przekazała zabójczy gen co najmniej trojgu ze swojego dziewięciorga dzieci. Najbardziej cierpiał jej najmłodszy syn, książę Leopold – nazywany na dworze "księciem o skórze cienkiej jak bibuła". Jego życie było pasmem udręk: tajemnicze krwiaki pojawiały się samoistnie, a zwykły upadek mógł oznaczać tygodnie krwotoków. Dwór robił wszystko, aby ukryć prawdę – Leopold był wysyłany od lekarza do lekarza, od uzdrowiska do uzdrowiska, ale medycyna tamtych czasów była bezradna. Jego przedwczesna śmierć w wieku zaledwie 30 lat (po pozornie banalnym upadku, który wywołał śmiertelny krwotok) była szokiem dla całej Europy.
Genetyczna epidemia na dworach Europy
Dzięki sieci małżeństw aranżowanych dla umacniania politycznych sojuszy, śmiertelny gen hemofilii rozprzestrzenił się po Europie z prędkością prawdziwej epidemii. Córki Wiktorii – Alicja i Beatrycze – stały się nieświadomymi nosicielkami, które przekazały chorobę kolejnym pokoleniom. Alicja poślubiła Ludwika IV, wielkiego księcia Hesji i Nadrenii.I w ich przypadku natura okazała się szczególnie okrutna – aż czworo z ich siedmiorga dzieci odziedziczyło zaburzenia krzepnięcia krwi. Z kolei Beatrycze wyszła za Henryka Battenberga, a ich córka Wiktoria Eugenia została królową Hiszpanii. To właśnie ona "zaraziła" hiszpańskich Burbonów – dwóch jej synów zmarło w dzieciństwie z powodu hemofilii, co doprowadziło do rodzinnej tragedii i zrujnowało relacje z mężem, królem Alfonsem XIII.
Ale najbardziej dramatyczny był los Aleksandry Romanowej, córki Alicji i żony ostatniego cara Rosji, Mikołaja II. Ich długo wyczekiwany następca tronu, carewicz Aleksy, odziedziczył feralną przypadłość. Każdy siniak, każde stłuczenie mogło oznaczać dla chłopca wielotygodniową męczrnię. Zrozpaczona matka, która czuła się winna cierpieniom syna popadła w głęboką depresję. W desperacji zwróciła się o pomoc do kontrowersyjnego mnicha Rasputina, którego rzekome zdolności lecznicze stały się ostatnią deską ratunku. Choć jego metody dziś budzą poważne wątpliwości, faktem jest, że potrafił on w tajemniczy sposób łagodzić objawy Aleksego – co wzmocniło jego wpływ na dwór i stało się jednym z zarzewi późniejszej rewolucji, która wstrząsnęła Rosją.
Życie w cieniu śmierci. Jak wyglądało codzienne życie z „chorobą królów'"
Chorzy na hemofilię cierpieli z powodu wyniszczających, samoistnych krwawień do stawów (głównie skokowych, kolanowych i łokciowych) oraz mięśni, co powodowało tygodnie bólu i trwałe kalectwo. Każdy epizod niszczył stawy - krew uszkadzała błonę maziową, prowadząc do degeneracji chrząstki i sztywnienia.
Nawet drobne urazy - ekstrakcja zęba, skaleczenie czy krwawienie z nosa - mogły być śmiertelne. Przed erą współczesnej medycyny połowa chorych nie dożywała dorosłości, a tylko 1 na 6 przekraczał 40 lat. Książę Leopold, który zmarł w wieku 30 lat, był w tym wypadku wyjątkiem.
Czy hemofilia zniszczyła imperia?
W Rosji choroba carewicza Aleksego całkowicie sparaliżowała życie dworu. Bezsilność lekarzy i rosnąca władza Rasputina (uzależniona od jego „cudownych" uzdrowień) kompromitowały carat w oczach poddanych. Gdy w 1912 roku Aleksy doznał groźnego urazu, jego stan był tak beznadziejny, że dwór potajemnie przygotowywał się do pogrzebu. Choć chłopiec cudem przeżył, trauma rodziny i poddanych pozostała, a wiara w boskie namaszczenie Romanowów została poważnie nadszarpnięta.
W Hiszpanii śmierć dwóch małych książąt (Alfonsa i Gonzala) osłabiła prestiż monarchii Alfonsa XIII. Król otwarcie obwiniał żonę, Wiktorię Eugenię, o przekazanie „złego genu", co doprowadziło do rodzinnej tragedii i zrujnowało ich małżeństwo. Choć trudno powiedzieć, by hemofilia bezpośrednio obaliła te trony, to z pewnością stała się jednym z wielu gwoździ do trumny monarchii.
Historia zapisana w genach
Ostatni potomek Wiktorii obarczony hemofilią urodził się w 1918 roku – niemal dokładnie sto lat po niej. Dziś, dzięki postępom medycyny, choroba ta nie jest już wyrokiem. Ale historia "królewskiej klątwy" pozostaje fascynującym przykładem tego, jak genetyka może wpływać na wielką historię. I jak jedna przypadkowa mutacja u jednej kobiety zmieniła losy całego kontynentu...
Bibliografia
- Potts D.M, Potts W.T.W., Queen Victoria's Gene: Haemophilia and the Royal Family, Stroud 1996.
- Thorwald J., Krew królów. Dramatyczne dzieje hemofilii w europejskich rodach książęcych, Warszawa 2022.
- https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-genetyczne,hemofilia---choroba-rosyjskich-carow--na-to-cierpial-aleksy-romanow,artykul,52266318.html