Uniknęła losu Romanowów. Jak matka cara przeżyła rewolucję?
Podziwiano jej urodę i doskonały gust. Bez najmniejszego problemu zdobyła serce ludu, zyskując sympatię swoją dobrocią i pięknem. W czasie rewolucji uniknęła losu swojego syna Mikołaja i jego dzieci. Jak jej się to udało?
- Car despota i ukochana cesarzowa
- Caryca wdowa przeciw Rasputinowi
- Wojna i rewolucja
- Cesarzowa na emigracji
- Bibliografia:
Car despota i ukochana cesarzowa
Maria Zofia Fryderyka Dagmara pochodziła z duńskiej dynastii Glücksburg. W kraju urodzenia była znana Dagmar. Kiedy w 1866 roku została żoną Aleksandra Romanowa, następcy carskiego tronu, przyjęła prawosławie wybrała sobie imię Maria Fiodorowna, zgodnie z tradycją praktykowaną na carskim dworze. (Perry J.C., 1999: s. 26)
Zdobyła sobie szybko serca ludu i carskiego dworu. Była piękna, pełna wdzięku, inteligentna i zawsze doskonale ubrana. Kochała klejnoty i bale, ale nie zapominała o poddanych.
Aleksander III był despotycznym, konserwatywnym władcą. Maria Fiodorowna nie mieszała się w tym czasie do polityki, ale nie pochwalała despotycznego sposobu rządzenia męża. (Perry J.C., 1999: s. 5-7) Starała się równoważyć jego wizerunek, swoją działalnością charytatywną i ujmowała się za poddanymi. Miała też niezwykłą zdolność do zapamiętywania twarzy i imion. U boku męża odnajdywała się doskonale mimo różnicy zdań i charakterów. Byli dobraną parą i – co rzadkie na carskim dworze – mąż nigdy jej nie zdradził.
Caryca wdowa przeciw Rasputinowi
Aleksander III zmarł w 1894 roku, w wieku zaledwie 49 lat. Maria Fiodorowna ogromnie przeżyła śmierć męża, ale przerzuciła swoje nadzieje na syna – Mikołaja. Kiedy objął tron zaczęła coraz silniej interesować się polityką. Uważała nawet, że to ona – nie ministrowie – powinna mieć główny wpływ na młodego cara. Z czasem miała też coraz mniej zaufania do synowej – Aleksandry Fiodorowny. Uważała, że jej wpływ na Mikołaja jest szkodliwy. Miały zupełnie różne wyobrażenie o obowiązkach cesarzowej i najlepszym sposobie rządzenia. (Service R., 2017: 39) Aleksandra nie potrafiła być cesarzową swoich poddanych. Uważano, że ubiera się niemodnie, jest zbyt nerwowa, nie nadaje się na cesarzową. (Geraldi J. P., 2011: s. 150)
Wraz z wprowadzeniem na dwór Rasputina cesarzowa wdowa zaczęła się poważnie obawiać o przyszłość caratu. Tymczasem Mikołaj ulegał coraz bardziej naciskom żony. Do tego stopnia, że stara carowa musiała ustąpić i to ona – nie Rasputin – była zmuszona opuścić carski dwór. Zamieszkała w Kijowie, gdzie zajęła się działalnością charytatywną. Odwiedzała też swoją siostrę Aleksandrę – owdowiałą królową Wielkiej Brytanii.
Nie była jedyną osobą ona dworze, które widziały katastrofalny wpływ Rasputina na rodzinę Mikołaja. Konflikt z synową i rozczarowanie rządami Mikołaja mogły ją przekonać do udziału w zamachu stanu. Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że Maria Fiodorowna była zamieszana w plany obalenia syna. Jedynie świadectwa osób trzecich miały potwierdzać, że brała pod uwagę taką możliwość.
Wojna i rewolucja
Wybuch I wojny światowej zastał Marię w Wielkiej Brytanii, kiedy przebywała u swojej siostry Aleksandry. Jednak uznała za swój obowiązek pojawienie się w kraju, organizację pomocy i podtrzymywanie poddanych na duchu.
W marcu 1917 roku po raz ostatni spotkała się z Mikołajem w Mohylewie. Dwa dni wcześniej car abdykował na rzecz swojego najmłodszego brata – Michała. Ten jednak nie przyjął korony i Rosja formalnie stała się republiką. (Perry J.C.: s. 160) De facto kraj był zniszczony przez wojnę domową.
Ze względu na zagrożenie ze strony bolszewików Maria Fiodorowna przeniosła się na Krym, gdzie znajdowała się ostatnia bezpieczna przystań Romanowów. To tutaj dotarły do niej tragiczne wieści o śmierci syna, synowej i wnuków. Nie chciała w nie uwierzyć. Uważała, że to plotka rozpropagowana przez bolszewików, żeby osłabić przeciwnika. Podobno do końca życia miała nadzieję, że rodzina jej najstarszego syna uratowała się i przebywa gdzieś na wygnaniu. Długo nie chciała też opuścić Krymu. Stawiała warunek: wszyscy chorzy, ranni i wszyscy Rosjanie chcący opuścić Jałtę muszą być zabrani na pokład. Uważała, że nie wypada cesarzowej uciekać opuszczając swój lud. (Perry J.C.: s. 217) Dała się namówić do emigracji, gdy było jasne, że sprzymierzeńcy nie ochronią jej przed posuwającymi się naprzód bolszewikami. Wyruszyła z rodziną na pokładzie HMS „Marlborough” przez Maltę do Wielkiej Brytanii. (Zeepvat Ch., 2008: s. 161, Service R.: s. 276)
Cesarzowa na emigracji
Spośród rozbudowanej rodziny Romanowów uratowała się garstka. Część z nich pozostawała w związkach morganatycznych, które na wygnaniu cesarzowa była gotowa bardziej akceptować. Maria Fiodorowna, ostatnia żyjąca cesarzowa Rosji, cieszyła się najwyższą renomą wśród rosyjskiej białej emigracji. Nie było jej jednak łatwo zaadoptować się do nowej sytuacji. Z carycy matki, związanej z jednym z największych imperiów dawnego świata, stała się arystokratką na wygnaniu. Początkowo zamieszkała ze swoją siostrą – Aleksandrą. Angielska królowa-wdowa miała wówczas już 74 lata i cierpiała na pogłębiającą się głuchotę. Poza tym była nadal ważną przedstawicielką rodziny królewskiej. Zapraszano ją na uroczystości i honorowano jako monarchinię. Tymczasem status Marii był nietypowy. Brytyjska rodzina królewska miała do niej ambiwalentny stosunek. (Perry J.C.: s. 240) Widząc, że nie jest najlepiej widziana jako wieczny gość brytyjskich władców przeniosła się do Danii. Początkowo zagościła w pałacu swojego bratanka, króla duńskiego Chrystiana X. Tu też nie czuła się mile widziana. Chodziło głównie o rozrzutny tryb życia, za który musiał płacić bratanek. Dlatego w 1920 roku Maria Fiodorowna zamieszkała we własnej posiadłości Hvidore. Kupiła ją jeszcze w 1905 roku na spółkę z siostrą, żeby mieć własny kąt do spotkań rodzinnych. Teraz mogła swobodnie prowadzić nieoficjalne centrum dla rosyjskiej emigracji.
Maria Fiodorowna zmarła w 1928 roku, w wieku 80 lat. Przeżyła większość swojej rodziny. W 2006 roku trumna z jej szczątkami została uroczyście przeniesiona do Petersburga i złożona w soborze Piotra i Pawła obok Aleksandra III.
Bibliografia:
John Curtis Perry, The flight of the Romanovs: a family saga, New York 1999
Charlotte Zepvat, Zmierzch Romanowów. Ostatni wiek imperialnej Rosji, Bellona 2008
Robert Service, The last of the tsars : Nicholas II and the Russian Revolution, New York 2017
Julia P. Geraldi, From splendor to revolution: the Romanov women, 1847 – 1928, New York 2011