Czarna Wołga, stonka i dziurki w prezerwatywach. Najstraszniejsza legenda PRL
Miejskie legendy towarzyszyły Polakom przez cały okres PRL-u, tworząc nieformalny zbiór opowieści o strachu, nieufności i codziennych absurdach. Rozwijały się tam, gdzie brakowało rzetelnej informacji, a społeczne napięcia sprzyjały wybuchowi wyobraźni. Wiele z tych historii dziś budzi uśmiech, ale przez dekady traktowano je z pełną powagą.
- Miejskie legendy PRL-u – skąd brał się ich fenomen?
- Czarna wołga, tajne tunele i inne strachy PRL-u
- Mroczne historie z kiosków i nowe legendy lat 90.
- Dlaczego legendy miejskie nie znikają?
Miejskie legendy PRL-u – skąd brał się ich fenomen?
W czasach Polski Ludowej nie brakowało przestrzeni, w których plotki mogły rosnąć w siłę. Kontrola informacji, propaganda i nieufność wobec oficjalnych komunikatów sprawiały, że ludzie chętniej wierzyli szeptanym historiom niż gazetom. Legendy funkcjonowały jako forma społecznego wentyla – niosły emocje, które trudno było wyrazić inaczej. Były straszne, ale jednocześnie fascynujące, bo dotyczyły zwykłych ludzi i sytuacji, które rzekomo mogły przydarzyć się każdemu.
Najstarszą i paradoksalnie oficjalnie „zatwierdzoną” legendą była ta o stonce ziemniaczanej. Według narracji władz amerykańscy imperialiści mieli ją zrzucać z samolotów, by niszczyć pola i osłabiać kraj. Choć z dzisiejszej perspektywy brzmi to groteskowo, w latach 50. podobne „wyjaśnienia” idealnie trafiały w społeczne lęki i poczucie zagrożenia. Paranoja propagandy tworzyła żyzny grunt dla rodzących się kolejnych legend.
Czarna wołga, tajne tunele i inne strachy PRL-u
Najbardziej znaną polską legendą miejską była oczywiście „czarna wołga”. Według opowieści po ulicach miast miała krążyć luksusowa limuzyna z firankami w oknach i białymi oponami, w której siedzieli rzekomi porywacze dzieci. W zależności od historii i regionu mogli to być Niemcy lub funkcjonariusze SB albo KGB. Legendę zmieniano, aktualizowano i dopasowywano do kolejnych epok, a jej siła wynikała z jednego: strachu o dzieci.
Popularnością cieszyła się też opowieść o tajnym tunelu kolejowym pod Warszawą, łączącym Pałac Kultury z innymi strategicznymi punktami miasta. Miał służyć wyłącznie najwyższym władzom – niczym polski odpowiednik moskiewskiego „drugiego metra”. Tuneli oczywiście nikt nigdy nie udowodnił, ale sama narracja trafiała w wyobrażenia o ukrytej potędze systemu i tajemnicach, do których zwykły obywatel nie ma dostępu.
Mroczne historie z kiosków i nowe legendy lat 90.
Jedną z najmroczniejszych i najbardziej absurdalnych opowieści z końcówki PRL-u była legenda o kioskarkach przekłuwających prezerwatywy. Mówiono, że pracownice kiosków, z nieznanych pobudek, miały robić drobne dziurki w opakowaniach, przez co rzekomo wiele kobiet zachodziło w nieplanowaną ciążę.
Co prawda historię tą potwierdził reportaż magazynu „Pan”, ale proceder nie był tak powszechny, jak mówiła legenda. Przyczyną nieplanowanych ciąż raczej było to, że ówczesne prezerwatywy Eros firmy Stomil były dość nietrwałe, wbrew temu co obiecywał slogan reklamowy „Prędzej serce ci pęknie”.
Związana z prezerwatywami jest jeszcze jedna miejsca legenda. Według niej jeden mężczyzna zarzucił firmie Stomil, że przez wady ich produktu, został ojcem. Miał zażądać w sądzie, by to firma płaciła alimenty na jego potomka. Jaki był wynik rozprawy nie wiemy, bo najprawdopodobniej taka sytuacja wcale się nie wydarzyła.
Dlaczego legendy miejskie nie znikają?
Badacze folkloru podkreślają, że miejskie legendy nie umierają – one jedynie zmieniają kostium. Rodzą się szczególnie łatwo w czasach niepokoju, transformacji i braku zaufania. Dziś ich naturalnym środowiskiem stał się internet, ale mechanizm pozostał ten sam. To historie, które mają wywołać dreszcz emocji i sprawić, że absurd ukryje się pod pozorem prawdopodobieństwa.
Kiedy legenda traci świeżość, zaczyna funkcjonować już tylko jako żart. Na początku przeraża, pod koniec bawi, bo zbyt często ją słyszeliśmy. Mechanizm jest stały od pokoleń. I choć czarna wołga już nie straszy, a kioskarki nie przekłuwają prezerwatyw, to nowe opowieści już czekają na swoją kolej.