Sztuka, pożądanie i ból – tak wyglądało życie prawdziwej gejszy
Kim naprawdę były gejsze? Przez jednych uważane za uosobienie japońskiej elegancji i sztuki, przez innych za egzotyczne kurtyzany. Od wieków ich życie owiane było tajemnicą, a stereotypy skutecznie przesłaniały prawdziwy obraz tej profesji. To opowieść o świecie, w którym piękno i sztuka spotykają się z dyscypliną, gdzie za perfekcyjnym makijażem i tradycyjnym kimonem kryją się lata przysposobienia i ciężkiej pracy.
- Niezwykłe początki
- Między sztuką a grzechem
- Lata wyrzeczeń
- Sztuka rozmowy i ceremonii
- Symbol kobiecości
- Gejsze dziś
- Bibliografia
Niezwykłe początki
Dziś gejsze jednoznacznie kojarzą się z kobietami, jednak ich historia zaczęła się w zupełnie inny sposób. Pierwszymi gejszami byli mężczyźni – taiko-mochi, czyli artyści dworni, którzy potrafili zabawić gości błyskotliwą rozmową, muzyką i tańcem. Podobnie jak błazny w średniowiecznej Europie, odgrywali ważną rolę towarzyską, a ich występy wprowadzały lekkość do spotkań elit. Dopiero później do profesji tej dołączyły kobiety, nazywane początkowo onna-geisha, czyli „kobieta-gejsza”. To właśnie one nadały nowy kształt tej tradycji i sprawiły, że gejsza zaczęła być utożsamiana przede wszystkim z kobiecością i sztuką.
Nieprzypadkowo geisha znaczy dosłownie „osoba sztuki” (gei – sztuka, sha – człowiek). W Kioto, które do dziś uchodzi za stolicę gejsz, używa się odmiennego określenia – geiko. Ten lokalny dialekt podkreśla różnice między tradycjami różnych regionów Japonii i przypomina, że zjawisko gejszy nigdy nie było jednolite ani jednoznaczne.
Między sztuką a grzechem
Jednym z największych i najtrwalszych mitów dotyczących gejsz jest utożsamianie ich z prostytutkami. Skąd wzięło się to przekonanie? Odpowiedzi należy szukać w epoce Edo (XVII–XIX w.), gdy gejsze zaczęły działać w tych samych dzielnicach, w których funkcjonowały luksusowe kurtyzany zwane oiran. Obie grupy spotykały się w „dzielnicach uciech”, co prowadziło do nieporozumień. Pierwsze kobiety nazywające siebie gejszami faktycznie wywodziły się z kręgów prostytucji, ale już od XVIII wieku zawód gejszy wyraźnie oddzielił się od seksualnych usług.
Prawdziwe gejsze specjalizowały się w muzyce, tańcu i sztuce konwersacji, jednak w oczach przybyszów z Zachodu granica między artystką a kurtyzaną rozmywała się. Po II wojnie światowej stereotyp został dodatkowo wzmocniony przez tzw. geisha girls – japońskie prostytutki obsługujące amerykańskich żołnierzy, często stylizujące się na gejsze. To właśnie wtedy w zachodniej kulturze utrwalił się obraz „gejszy-kurtyzany”, który do dziś trudno całkowicie wymazać.
Przeczytaj również: Kodeks bushido: nigdy niespisany, bezwzględnie przestrzegany kodeks honorowy japońskich samurajów.
Lata wyrzeczeń
Aby zostać gejszą, nie wystarczyło piękne kimono i makijaż. To ścieżka wymagająca lat wyrzeczeń i ciężkiej pracy. Każda dziewczyna zaczynała jako maiko – uczennica, której droga trwała nawet sześć lat. To okres intensywnej nauki tańca, śpiewu i gry na tradycyjnych instrumentach, takich jak shamisen czy koto. Kandydatki poznawały również klasyczną literaturę i poezję, uczyły się recytacji i doskonaliły maniery – od sposobu nalewania sake po umiejętność prowadzenia eleganckiej rozmowy.
Charakterystyczny wygląd maiko od razu zdradza, że mamy do czynienia z uczennicą. Ich kimona są niezwykle barwne, fryzury zdobią ciężkie ozdoby, a usta malowane są tylko częściowo – górna warga pozostaje pusta, co symbolizuje status osoby w trakcie nauki. Dopiero dojrzała gejsza może pozwolić sobie na prostszy, ale wysmakowany strój i pełny makijaż, który podkreśla jej profesjonalizm i dystynkcję.
Sztuka rozmowy i ceremonii
Czym właściwie zajmowała się gejsza? Jej rolą było tworzenie atmosfery spotkania, które łączyło w sobie elementy teatru, muzyki i sztuki towarzyskiej. W tradycyjnych herbaciarniach ochaya goście mogli liczyć na pokaz tańca, muzykę na żywo, śpiew oraz długie rozmowy, w których gejsza błyszczała dowcipem i elokwencją. Jej zadaniem nie był flirt, ale sprawienie, aby gość czuł się wyjątkowo – jakby cała uwaga świata była skupiona właśnie na nim.
Szczególną rolę odgrywała ceremonia parzenia herbaty, w której każdy gest miał znaczenie. Gejsza nie tylko podawała napój – ona zamieniała codzienny rytuał w spektakl pełen spokoju i piękna. Spotkanie z gejszą to zatem nie zwykła rozrywka, ale doświadczenie, w którym sztuka przenikała życie codzienne i podnosiła je na wyższy poziom.
Symbol kobiecości
XIX wiek, a zwłaszcza okres Meiji, przyniósł gejszom ogromny prestiż. W kręgach politycznych i towarzyskich uważano, że ambitny urzędnik powinien dążyć do dwóch rzeczy – zdobycia ministerialnego stanowiska i poślubienia gejszy. Choć nie każda gejsza zostawała żoną, wiele z nich odgrywało istotną rolę w życiu prominentnych mężczyzn, będąc nieformalnymi partnerkami i doradczyniami. Ich wpływy sięgały daleko poza sale herbaciarni.
Jednocześnie w kulturze japońskiej gejsze uchodziły za ideał piękna i subtelności. Bywało, że rezygnowały z ciężkiego makijażu i prezentowały su-gao, czyli naturalną twarz, co jeszcze bardziej podkreślało ich elegancję. Dla Japończyków były symbolem kobiecości, harmonii i wyrafinowanego smaku, niedoścignionym wzorem dla wielu kobiet tamtej epoki.
Gejsze dziś
Choć liczba gejsz zmniejszyła się drastycznie w XX wieku, dziś w Kioto działa ich wciąż ponad dwieście. To mniej niż dawniej, ale tradycja trwa i zyskuje nowe życie. Coraz częściej młode Japonki – a nawet kobiety japońskiego pochodzenia wychowane poza krajem – decydują się na zostanie maiko. Wymaga to ogromnej determinacji, bo droga jest długa i wymagająca, ale magia zawodu nadal przyciąga.
Gejsze nie są muzealnym eksponatem, lecz żywym elementem japońskiej kultury. Ich obecność przypomina, że piękno i sztuka mogą istnieć obok codzienności, nadając jej głębszy wymiar. To także przestroga, że łatwo jest zredukować bogatą tradycję do uproszczonego stereotypu prostytucji – a przecież za każdym białym makijażem i wzorzystym kimonem kryje się wieloletnia historia ciężkiej pracy, pasji i poświęcenia.
Bibliografia
- Menegazzo R., Japonia, Warszawa 2008.
- https://www.britannica.com/art/Japanese-art
- https://www.nationalgeographic.com/culture/article/modern-geisha-japan-kyoto-misconceptions
- https://www.researchgate.net/publication/378857496_The_Evolution_of_Geisha_Culture_Historical_Perspectives_and_Contemporary_Realities