Zniknął na sto lat, wrócił w 2025 roku. Niewiarygodne losy Florenckiego Diamentu
Na początku XX wieku rozpadły się mocarstwa europejskie. Wiele drogocennych przedmiotów, należących do rodów panujących i arystokracji, zaginęło w zawierusze dwóch wojen światowych. Do niedawna uważano, że po upadku domu Habsburgów taki los spotkał też słynny Diament Florencki. Skąd pochodził legendarny klejnot i co się z nim stało?
- Klejnoty z Indii na dworze Medyceuszy
- Toskania i diament przechodzą w ręce Habsburgów
- Zaginione klejnoty i tajemnica arcyksiążąt
- Klejnot odnaleziony po stu latach
- Bibliografia
Klejnoty z Indii na dworze Medyceuszy
Najwcześniejsze dzieje klejnotu owiane są legendą. Według jednej z narracji, powtarzanej w przewodnikach i wspomnieniach z podróży, mógł należeć do Karola Śmiałego księcia Burgundii w XV wieku. Książę miał go nosić podczas bitwy o zamek Grandson, podczas której klejnot zaginął (Carpenter F.G., 1912: s. 288) Później miał być odnaleziony i sprzedany za niewielką sumę jako błyskotka, aż trafił w ręce Medyceuszy. Nie można jednak w żaden sposób potwierdzić, że tak faktycznie było. Istnieje też przypuszczenie, że Kosma II Medyceusz kupił go od rodu Castro-Noronha i kazał oprawić w 1615 roku. Kamień prawdopodobnie zdobił głowę Marii Magdaleny Austriackiej, matki Ferdynanda II, na portrecie z 1623 roku.
Pierwsza pewna wzmianka o Diamencie Florenckim (nazywanym też „Toskańczykiem” lub „Florentczykiem”) pochodzi dopiero z 1657 roku. Słynny kupiec francuski, podróżnik i znawca klejnotów – Jean-Babtiste Travernier – wspomina, że widział go wśród innych drogocennych kamieni, należących do księcia Toskanii Ferdynanda II Medyceusza. Travernier był też jednym z niewielu kupców europejskich, którzy widzieli na własne oczy indyjskie kopalnie diamentów. (por. Simpkins R.A., 2016)
Drogocenny kamień Medyceuszy był już wówczas dobrze rozpoznawalny ze swoim nieregularnym, dziewięciokątnym szlifem podwójnej rozety. Ważył 137,27 karatów i przyciągał oko bladożółtą barwą z lekkim odcieniem zieleni. (Mobley G., 2025)
Toskania i diament przechodzą w ręce Habsburgów
Ostatni przedstawiciel rodu Medyceuszy – Jan Gaston – zmarł bezpotomnie w 1737 roku. Żyzna i bogata Toskania została bez władcy. W tym samym czasie toczyły się negocjacje po zakończonej właśnie wojnie o sukcesję polską. W ich wyniku (pokój wiedeński 1738) Austria otrzymała księstwo Toskanii. Wielkim księciem został (wówczas jeszcze nie będący cesarzem) mąż Marii Teresy – Franciszek Stefan Lotaryński. Był to kompromis, bo książę musiał oddać ziemię swoich przodków – Lotaryngię, która przeszła pod dożywotnie panowanie Stanisława Leszczyńskiego.
Razem z Toskanią Franciszek Stefan przejął skarbiec wymarłego rodu Medyceuszy, w tym słynny diament. W czasie koronacji cesarskiej w 1745 roku klejnot zdobił koronę władcy, który przyjął imię Franciszka I. Od tej pory Diament Florencki był w posiadaniu rodu Habsburgów, jako klejnot koronny. Powiernikami tego symbolu cesarskiej potęgi byli kolejni władcy Austrii, później Austro-Węgier, aż do 1918 roku.
Zaginione klejnoty i tajemnica arcyksiążąt
Ostatnim cesarzem Austrii i królem Węgier był Karol I Lotaryński. Po upadku cesarstwa głównie za namową żony, nie zrzekł się korony. (Wheatcroft A., 2000: s. 203) Od 1918 roku razem z rodziną przebywał na wygnaniu w Szwajcarii oraz na Maderze, gdzie zmarł w 1922 roku, w wieku zaledwie 35 lat.
W obawie przed konfiskatą cesarskich klejnotów przez władze rewolucyjne Habsburgowie przetransportowali je w tajemnicy do Szwajcarii. Już rok później zaczęła krążyć plotka, że Diament Florencki zaginął. Przypuszczano nawet, że służba dokonała kradzieży klejnotu w czasie ewakuacji rodziny cesarskiej w Wiednia. Przez następne lata nie było wiadomo co się z nim stało. Krążyły legendy, podobne do tych na temat zaginionych klejnotów Romanowów.
Po śmierci Karola I jego najstarszy syn Otto był uznany przez zwolenników monarchii za cesarza na wygnaniu. W latach 1930-tych on i jego matka przyjęli twarde stanowisko antynazistowskie. Starali się też doprowadzić do restauracji monarchii habsburskiej w Austrii. Po Anschlussie Austrii musieli jednak uciekać. A po wybuchu wojny udali się do Ameryki i ostatecznie osiedli w Kanadzie.
Klejnot odnaleziony po stu latach
Dopiero niedawno świat poznał niezwykłą prawdę: Diament Florencki przebywał spokojnie w sejfie kanadyjskiego banku. Po raz pierwszy od czasu powstania Republiki Austriackiej można go było zobaczyć na żywo. Jak to się stało, że przez sto lat nikt nie wiedział gdzie jest jeden z najcenniejszych klejnotów Europy?
Wydarzenia XX wieku nie sprzyjały rodowi Habsburgów i ich marzeniom o restauracji cesarstwa. Nie był to też najlepszy czas do afiszowania się z posiadaniem klejnotów rodowych o wielkiej wartości symbolicznej i rynkowej. Przynajmniej tak uznała cesarzowa-wdowa Zyta Burbon-Parmeńska. Zapakowała do zwykłej tekturowej walizki najważniejsze skarby rodowe, w tym Diament Florencki, i wywiozła je do Kanady. Tutaj powierzyła skarb pod opiekę miejscowemu bankowi. Zwierzyła się ze swojej tajemnicy tylko dwóm synom – Robertowi i najmłodszemu Rudolfowi. Do niedawna nie wiedział o nim nawet syn Otta, Karl Habsburg-Lothringen, pełniący obecnie rolę głowy rodu. Dziedzice ostatniego cesarza Austrii mieli dochować tajemnicy przez 100 lat od jego śmierci, czyli od 1922 roku. Żaden z nich nie dożył tej daty, ale przekazali informację o miejscu przetrzymywania Diamentu swoim synom. W 2022 roku synowie Rudolfa i Roberta mogli przekazać wiedzę reszcie rodziny. Informacja nie została jednak upubliczniona do początku listopada 2025, kiedy rodzina zaprosiła dziennikarzy New York Timesa na prezentację rodowych klejnotów. Teraz rodzina chce umieścić klejnoty na wystawie, żeby każdy mógł je zobaczyć. Ma to być gest w podzięce Kanadzie za przyjęcie ich w jako uciekinierów czasie wojny. (Pogrebin R., 2025)
Bibliografia
1. Robin Pogrebin, The Florentine Diamond Resurfaces After 100 Years in Hiding, 6 listopada 2025, https://www.nytimes.com/2025/11/06/arts/design/florentine-diamond-resurfaces-hapsburg.html, dostęp 27.11.2025
2. Grant Mobley, The Florentine Diamond: A Lost Treasure Resurfaces After a Century, 6 listopada 2025,https://www.naturaldiamonds.com/historic-diamonds/florentine-diamond/, dostęp 27.11.2025
3. Frank George Carpenter, Europe, New York 1912
4. Andrew Wheactroft, Habsburgowie, Wydawnictwo Literackie 2000
5. Robert Simpkins, An Archaeology of Jean-Baptiste Tavernier in Golconda, w: Contextualizing Material Culture in South and Central Asia in Pre-Modern Times, Vienna 2016, ss. 289-302