Niespełniona miłość zapisana w nutach. Chopin komponował dla tej kobiety, nie dla Goerge Sand
Gdy dziewiętnastoletni Fryderyk Chopin komponował swój II Koncert fortepianowy f-moll, jego serce przepełniało pierwsze, młodzieńcze uczucie do śpiewaczki Konstancji Gładkowskiej. Utwór, choć nazwany "drugim", powstał wcześniej niż słynny Koncert e-moll i stał się muzycznym pamiętnikiem emocji towarzyszących ostatnim miesiącom kompozytora w ojczyźnie. To w tej kompozycji po raz pierwszy w pełni objawił się geniusz Chopina – łączący wirtuozerię z intymną poetyką romantycznej wypowiedzi.
- Muzyczne wyznanie
- Pożegnanie z Warszawą
- Larghetto dla ukochanej
- Konstancja Gładkowska – muza młodego kompozytora
- Opowieść o miłości i rozstaniu
Muzyczne wyznanie
Wiosną 1829 roku w warszawskim konserwatorium odbył się koncert solistek. Młody Fryderyk Chopin, już wówczas uznawany za muzyczną osobowość, poznał tam Konstancję Gładkowską – utalentowaną śpiewaczkę o niebieskich oczach i jasnych włosach. Ich znajomość, choć krótka i utrzymana w konwencji platonicznego uczucia, stała się dla Chopina inspiracją do stworzenia jednego z najbardziej lirycznych fragmentów w jego twórczości. W liście do przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego kompozytor wyznał: "Bo ja już – może na szczęście – mam mój ideał, któremu wiernie, nie mówiąc z nim, już pół roku służę, który mi się śni, na którego pamiątkę stanęło adagio do mojego Koncertu".
Larghetto, środkowa część Koncertu f-moll, stała się muzycznym portretem Gładkowskiej i wyrazem niespełnionego uczucia. Chopin, nieśmiały i skrywający swoje emocje, zamiast słów wybrał język muzyki, by wyrazić to, czego nie potrafił powiedzieć wprost. Fortepianowe ornamenty i śpiewne frazy tworzą nastrój subtelnego marzenia, przetykanego chwilami wzburzenia i namiętności. To właśnie w tej części kompozytor po raz pierwszy w pełni ujawnił swój indywidualny styl – łączył wirtuozerię z głębią emocjonalną, przekształcając konwencjonalną formę koncertu w romantyczne wyznanie.
Pożegnanie z Warszawą
17 marca 1830 roku w warszawskim Teatrze Narodowym na Placu Krasińskich odbyło się prawykonanie Koncertu f-moll. Chopin osobiście zasiadł przy fortepianie, a orkiestrą dyrygował Karol Kurpiński. W sali teatru zgromadziła się warszawska elita, w tym prawdopodobnie sama Konstancja Gładkowska, która kilka miesięcy później, podczas pożegnalnego spotkania przed wyjazdem Chopina, zaśpiewała arię z "Pani Jeziora" Rossiniego.
Przed premierą odbyły się dwie próby – pierwsza w gronie rodziny i przyjaciół, druga z udziałem warszawskich autorytetów muzycznych, wśród których byli Józef Elsner, Karol Kurpiński i Wojciech Żywny. Partię orkiestry wykonano wówczas w kameralnym składzie, co pozwoliło Chopinowi na dopracowanie każdego detalu. Sam koncert spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem – publiczność doceniła zarówno błyskotliwą technikę, jak i nowatorskie ujęcie formy, w której emocje przeważyły nad konwencją.
Larghetto dla ukochanej
Koncert f-moll zachowuje tradycyjny, trzyczęściowy układ typowy dla gatunku: Maestoso – Larghetto – Allegro vivace. Jednak Chopin nadał tej strukturze nowe, romantyczne znaczenie. Część pierwsza (Maestoso) łączy w sobie elementy marszu z lirycznymi wstawkami fortepianu, tworząc narrację pełną kontrastów – od dostojnych fraz orkiestry po intymne, niemal kameralne dialogi instrumentu solowego. Kompozytor świadomie odszedł od konwencji stylu brillant, który dominował w ówczesnych koncertach, na rzecz bardziej osobistej wypowiedzi.
Centralnym punktem dzieła jest Larghetto – część, która stała się muzycznym symbolem młodzieńczej miłości Chopina. Ma formę wielkiej arii da capo, w której temat główny powraca trzykrotnie, za każdym razem wzbogacony o bardziej zwiewne ornamenty.
Finałowe Allegro vivace czerpie z polskiego folkloru – rytmy mazurka, połączone z oryginalnym zabiegiem col legno w partii skrzypiec (uderzanie drzewcem smyczka w struny), nadają utworowi żywiołowy, taneczny charakter.
Przeczytaj również: Miłość, zdrada i Chopin. Historia, którą Paryż szeptał po kątach.
Konstancja Gładkowska – muza młodego kompozytora
Kim była kobieta, która zainspirowała jeden z najpiękniejszych utworów w historii muzyki? Konstancja Salomea Gładkowska urodziła się 2 czerwca 1810 roku w Warszawie, jako córka Andrzeja – murgrabiego przy ulicy Zakroczymskiej – i Salomei z domu Woelke. Jej chrzestną była Konstancja z Cichockich Żwanowa, nieślubna córka króla Stanisława Augusta. Konstancja kształciła się w śpiewie pod kierunkiem Carla Solivy i już w 1829 roku rozpoczęła obiecującą karierę sceniczną.
Tradycja rodzinna Gładkowskich przynosi intrygującą perspektywę na relację z Chopinem – według tych przekazów Konstancja, przeczuwając światową karierę kompozytora, uważała się za przeszkodę w jego artystycznym rozwoju i celowo nie podtrzymywała uczucia. Po wyjeździe Chopina utrzymywali korespondencję, która urwała się po roku. W styczniu 1832 roku Konstancja poślubiła Józefa Grabowskiego, byłego urzędnika w Sekretariacie Stanu Królestwa Polskiego i zamieszkała z nim w majątku Raducz w powiecie rawskim, kończąc tym samym swoją krótką, ale zapowiadającą się obiecująco karierę sceniczną.
Opowieść o miłości i rozstaniu
Dla współczesnego słuchacza Koncert f-moll pozostaje ponadczasową opowieścią o młodzieńczej miłości, tęsknocie i trudnych pożegnaniach. Choć inspirowany osobistymi przeżyciami kompozytora, mówi językiem uniwersalnym, zrozumiałym dla każdego, kto kiedykolwiek doświadczył pierwszego zauroczenia lub bólu rozstania. Wirtuozeria nie przysłania tu emocji – przeciwnie, służy ich wyrażeniu, tworząc doskonałą równowagę między technicznym kunsztem a poetycką głębią.
Chopin, opuszczając Warszawę w 1830 roku, nie wiedział, że już nigdy nie wróci do ojczyzny. Koncert f-moll stał się więc nie tylko muzycznym pamiętnikiem pierwszej miłości, ale także pożegnalnym gestem wobec rodzinnego miasta i całego dotychczasowego życia. W nutach zapisał emocje, które towarzyszyły mu w tym przełomowym momencie – nadzieję na artystyczny sukces, obawę przed nieznanym, smutek rozstania i nostalgię za tym, co pozostawiał za sobą. Dziś, niemal dwa stulecia później, te same emocje wciąż przemawiają do nas poprzez dźwięki jego muzyki.
Źródła:
- Tomaszewski M., Chopin: człowiek, dzieło, rezonans, Kraków 2010.
- https://chopin.nifc.pl/pl/chopin/kompozycja/66
- https://chopin.nifc.pl/pl/chopin/osoba/6791_gladkowska_konstancja
- https://chopin.polskieradio.pl/artykul/3112825
- https://polskabibliotekamuzyczna.pl/encyklopedia/gladkowska-konstancja/