Z niewolnicy do władczyni imperium! Poznaj kobietę, która złamała wszystkie zasady
Z rubieży Królestwa Polskiego do serca osmańskiego imperium – historia Hürrem Sultan, znanej również jako Roksolana, to gotowy scenariusz na serial kostiumowy. Kobieta, która zaczynała jako chrześcijańska niewolnica, zdobyła nie tylko serce najpotężniejszego władcy XVI wieku, lecz także wpływ na politykę, która zmieniała bieg historii. Jak to możliwe, że jedna z wielu kobiet w haremie stała się oficjalną żoną sułtana, przyjaciółką monarchów i mecenasem wielkich przedsięwzięć?
- Porwana do haremu
- Sułtan zakochany po uszy
- Królowa dyplomacji i pałacowych intryg
- Imperium z żeńskim pierwiastkiem
- Miłość w poezji zapisana
- Dziedzictwo kobiety, która odmieniła imperium
- Bibliografia
Porwana do haremu
Na początku XVI wieku, w miasteczku Rohatyn, znajdującym się wówczas na terenach wschodnich rubieży Królestwa Polskiego (dzisiejsza Ukraina), przyszła na świat dziewczyna, która zyska w przyszłości imię Hürrem. Prawdopodobnie urodziła się jako Aleksandra lub Anastazja Lisowska w rodzinie prawosławnego duchownego. Jej młodość została brutalnie przerwana przez jeden z licznych w tamtym czasie najazdów Tatarów Krymskich, którzy porywali młodych ludzi do niewoli i sprzedawali ich na targach w Kaffie – osmańskim centrum handlu niewolnikami.
Trafiając do Konstantynopola, Aleksandra – jak tysiące innych porwanych dziewcząt – znalazła się w pałacowym haremie, miejscu pełnym rygoru, rywalizacji i wyrafinowanej etykiety. Jednak w przeciwieństwie do wielu innych, Roksolana nie tylko przetrwała, ale i wykorzystała pałacowe realia na swoją korzyść. Szybko nauczyła się języka tureckiego, zasad islamu, kaligrafii, tańca, muzyki i sztuki konwersacji. Zyskała przydomek Hürrem – „Radosna”, nadany przez samego sułtana. Jak na ironię, jej los – choć rozpoczęty w bólu – miał przynieść jej radość, władzę i wieczyste miejsce w historii.
Sułtan zakochany po uszy
Władca imperium, Sulejman Wspaniały, był nie tylko wojownikiem i reformatorem, ale też poetą i estetą. Kiedy poznał Hürrem, nie była już dla niego jedną z wielu kobiet w haremie – była tą jedyną. Złamał dla niej wszelkie konwenanse: porzucił inne konkubiny, oddalił dawną faworytę Mahidevran i, co najbardziej szokujące dla ówczesnych elit – ożenił się z Hürrem, czyniąc ją swoją legalną małżonką. Taki krok nie miał precedensu w historii dynastii osmańskiej.
Miłość sułtana do Hürrem była nie tylko silna, ale i trwała. Para doczekała się sześciorga dzieci – w tym syna Selima, który został następcą tronu. Przed Hürrem każda konkubina mogła urodzić tylko jednego syna, by ograniczyć wpływy i walki o władzę między braćmi. Jednak Sulejman, pozostając wierny Hürrem, złamał tę tradycję, tworząc nowy model relacji wewnątrz pałacu. Skandalizujące dla ówczesnego społeczeństwa decyzje sułtana z biegiem lat ugruntowały jej pozycję jako kobiety wpływowej i „nietykalnej”.
Królowa dyplomacji i pałacowych intryg
Pozycja Hürrem w pałacu nie ograniczała się do życia w złoconych komnatach. Dzięki swojej inteligencji, wykształceniu i umiejętnościom politycznym, stała się bliską doradczynią sułtana. Gdy Sulejman prowadził kampanie wojenne, Hürrem pisała do niego listy pełne zarówno intymnych uczuć, jak i praktycznych informacji o sytuacji w stolicy, plotkach, nastrojach społecznych i działaniach dyplomatycznych.
Zachowało się kilka jej listów, z których bije ogromna tęsknota, ale też przebiegłość i polityczna przezorność. Potrafiła jednocześnie prosić sułtana o szybszy powrót do domu i ostrzegać go przed niepokojami społecznymi. Prowadziła też własną korespondencję dyplomatyczną, m.in. z królem Zygmuntem II Augustem, co w czasach dominacji mężczyzn było ewenementem. Swoje listy ozdabiała własnoręcznie haftowanymi tkaninami.
Imperium z żeńskim pierwiastkiem
Po śmierci Hafsy Sultan – matki Sulejmana – Hürrem przejęła kontrolę nad haremem, stając się jego faktyczną „zarządzającą”. W praktyce oznaczało to wpływ na życie polityczne, dostęp do najważniejszych osobistości i możliwość prowadzenia własnej polityki pałacowej. Była pierwszą kobietą w historii Imperium Osmańskiego, która pozostała przy sułtanie do końca życia – nie została, jak nakazywała tradycja, wysłana z synem do prowincji.
Przeniosła się do głównego pałacu Topkapı, co również było złamaniem dawnego dekretu Mehmeda II, zakazującego kobietom mieszkania w siedzibie władcy. Od tego czasu właśnie tam – w centrum państwa – biło serce imperium. Hürrem zapoczątkowała erę znaną jako „sułtanat kobiet” – okres, w którym matki, żony i córki sułtanów realnie wpływały na politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa.
Miłość w poezji zapisana
Choć dynastie i imperia buduje się raczej chłodną kalkulacją, niż emocjami, historia Sulejmana i Hürrem jest wyjątkowa. Ich relacja – na przekór epoce, zwyczajom i politycznym interesom – była oparta na głębokim uczuciu. Listy Hürrem pełne są namiętności i rozdzierającej tęsknoty, ale także wiary w siłę ich związku. W jednym z nich pisała: „Tęsknię bardziej niż Majnun, którego serce płonie ogniem rozłąki”.
Sulejman odwdzięczał się jej równie intensywnym uczuciem. Jako poeta tworzył pod pseudonimem „Muhibbi” – „Kochający”. W jego wierszach Hürrem była nie tylko ukochaną, ale także całym światem: „Moja wiosna, moje słońce”. Ich relacja była zatem czymś więcej, niż pałacową wydmuszką.
Dziedzictwo kobiety, która odmieniła imperium
Hürrem Sultan zmarła w 1558 roku, po ponad trzech dekadach życia u boku Sulejmana. Została pochowana w specjalnie zbudowanym mauzoleum przy meczecie Süleymaniye – jednym z największych i najważniejszych meczetów w historii imperium. Osiem lat później, obok niej, spoczął Sulejman. Ich groby, dostępne dziś dla turystów, są symbolem miłości, która przetrwała kres imperium osmańskiego.
Pozostawiła po sobie nie tylko dzieci, ale i trwałe ślady w architekturze, polityce i kulturze. Jej imię nosi kompleks meczetowy, łaźnie publiczne i fundacje charytatywne. Była pierwszą kobietą w Imperium Osmańskim, która tak jawnie i skutecznie uczestniczyła w polityce, dyplomacji i życiu społecznym. Jej dziedzictwo to nie tylko romantyczna historia – to opowieść o sile, inteligencji i odwadze w świecie, który nie był dla kobiet.
Bibliografia
- Łątka J.S., Sulejman II Wspaniały, Warszawa 2004.
- Pajewski J., Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa 1978.
- Peirce L., Empress of the East: How a European Slave Girl Became Queen of the Ottoman Empire, Nowy Jork 2017.
- https://www.academia.edu/4119026/Roxolana_The_Greatest_Empresse_of_the_East_