Ojciec (nie)święty. Mroczny pontyfikat „najgorszego papieża w historii”
Aleksander VI, czyli Rodrigo Borgia, to postać, która wciąż budzi skrajne emocje – zarówno fascynację, jak i potępienie. Papież, który w XV wieku przejął tron Piotrowy, łączył w sobie polityczną przebiegłość, niebywałą ambicję i kontrowersyjne życie prywatne. Jego pontyfikat był czasem skandali, intryg i hulaszczego życia, a jednocześnie znaczących reform i mecenatu artystycznego. Kim naprawdę był Aleksander VI i dlaczego jego legenda wciąż przyciąga uwagę historyków?
Nastoletni kardynał
Rodrigo Borgia urodził się 1 stycznia 1431 roku w Xàtiva, w Królestwie Walencji, w rodzinie drobnej szlachty. Jego ojciec, Jofré Lanzol, przewidywał dla syna karierę w administracji lub wojsku, ale młody Rodrigo postawił na studia prawnicze w Bolonii, gdzie kształcono przyszłych urzędników i doradców władców. Już przed ukończeniem dwudziestego roku życia dysponował pokaźnym majątkiem, choć jeszcze bez znaczących stanowisk, i z łatwością poruszał się w świecie włoskiej arystokracji oraz kościelnych urzędników. Szansa na szybki awans pojawiła się, gdy jego krewniak Alfons Borgia został w 1455 roku papieżem jako Kalikst III – wtedy Rodrigo przyjął nazwisko Borgia i błyskawicznie rozpoczął karierę w Kościele, wykorzystując rodzinne koneksje i wrodzony spryt.
Już rok po objęciu pontyfikatu przez Kaliksta III, młody Borgia został diakonem i wicekanclerzem Kościoła, a w 1457 roku – kardynałem diakonem, mimo braku święceń kapłańskich. W tamtych czasach nie było to nic nadzwyczajnego – hierarchowie często zdobywali godności kościelne dzięki pochodzeniu i wpływom rodzinnym. W kolejnych dekadach Rodrigo bogacił się i pełnił coraz bardziej odpowiedzialne funkcje urzędowe, reformując kancelarię papieską i zdobywając doświadczenie, które przygotowało go do objęcia najwyższego urzędu w Kościele. Jego zdolność do łączenia pragmatyzmu, ambicji i politycznej przebiegłości dawała mu przewagę nad wieloma rywalami.
Kochanek i ojciec
W 1492 roku, po śmierci Innocentego VIII, Rodrigo Borgia wziął udział w konklawe, które z perspektywy współczesnego obserwatora wyglądałoby jak polityczny thriller pełen przekupstw i intryg. Rywalizował z kardynałami Ascanio Sforzą i Giuliano della Rovere, którzy również próbowali zdobyć poparcie purpuratów przy pomocy pieniędzy i obietnic. Borgia okazał się jednak sprytniejszy – obiecywał kardynałom korzystne beneficja i majątki, jednocześnie neutralizując konkurencję. Ostatecznie elekcja zakończyła się jego zwycięstwem 11 sierpnia 1492 roku – tylko jeden kardynał odważył się głosować przeciw.
Nowy papież, przyjmując imię Aleksander VI, od razu skupił się na umocnieniu władzy i majątku Kościoła, ale także własnej rodziny. Z jednej strony był wytrawnym politykiem – lawirował między książętami włoskimi i królami, a jego decyzje, takie jak wyznaczenie linii demarkacyjnej między Hiszpanią a Portugalią w Nowym Świecie, miały ogromne znaczenie dla przyszłości Europy i obu Ameryk. Z drugiej strony – nie ukrywał życia prywatnego pełnego skandali i romansu z Vannozzą Cattanei, z którą miał pięcioro dzieci, w tym słynnych Cezara i Lukrecję Borgiów. Był przykładem człowieka epoki renesansu: ambicja, polityka i namiętności splatały się w jego życiu w sposób niezwykle barwny.
Mecenas sztuki
Aleksander VI był wyjątkowo „troskliwy” wobec własnej rodziny – dzieci obsadzał na wysokich stanowiskach w Państwie Kościelnym, a ich małżeństwa miały strategiczny charakter, wzmacniając wpływy rodu w Europie. Cezar został kardynałem w młodym wieku, Lukrecja poślubiła księcia Ferrary, a inni synowie zdobyli tytuły i majątki, które zapewniły im pozycję polityczną. Taki nepotyzm był wówczas krytykowany, ale jednocześnie zapewniał stabilność familii.
Z drugiej strony papież prowadził aktywny mecenat artystyczny, angażując malarzy i architektów do dekoracji pałaców i bazylik. Odrestaurował ulice Rzymu, zamki i kościoły, w tym Via Alessandrina czy Zamek Świętego Anioła. Malowidła malarza Pinturicchia zdobiły prywatne apartamenty i pałace papieskie, nadając Rzymowi nowoczesny renesansowy blask.
Skandalista i hulaka
Najbardziej kontrowersyjne aspekty życia Borgiów związane były z jego rodziną i wystawnymi ucztami. Słynna „kolacja kasztanów” w 1501 roku, wydana przez Cezara Borgię, z udziałem około pięćdziesięciu kurtyzan i prostytutek, była jednym z symboli hulaszczego życia papieża i jego potomków. Do dziś wydarzenie to budzi szok i fascynację, a kroniki mistrza ceremonii Johanna Burcharda szczegółowo opisują, jak luksus i rozwiązłość splatały się w atmosferze zbliżonej do teatralnej farsy. Papież Aleksander VI nie stronił również od intryg politycznych i rzekomych prób otrucia konkurentów politycznych, co jeszcze bardziej utrwaliło jego czarną legendę.
Jednak historia pokazuje, że mimo ekscesów i kontrowersji Aleksander VI był także skutecznym administratorem i politykiem. Wprowadzał reformy administracyjne, zwoływał konsystorze, przygotowywał grunt pod późniejsze sobory i umiejętnie zarządzał państwem kościelnym. Jego życie było pełne kontrastów – od hulaszczych balów po starannie przemyślaną dyplomację.
Przeczytaj również: 10 najgorszych papieży w historii - daty, biografie, ciekawostki.
Najgorszy papież?
Oceny pontyfikatu Aleksandra VI pozostają skrajne i burzliwe. Niektórzy historycy uznają go za jednego z najgorszych papieży, który zdyskredytował Kościół, wprowadzając nepotyzm i symonię na niespotykaną wcześniej skalę. Inni podkreślają, że jego działania były raczej pragmatyczne niż moralnie naganne – dostosowane do czasów pełnych politycznych konfliktów i nieustannej walki o wpływy. Aleksander VI pozostaje tak czy inaczej symbolem renesansowego papiestwa, w którym polityka, ambicja i życie prywatne splatały się w sposób niezwykle złożony.
Dziś Aleksander VI fascynuje historyków, pisarzy i twórców filmowych. Jego życie pokazuje, że historia papieży to nie tylko religijne doktryny, ale także intrygi, dramaty i pasje, które mogłyby posłużyć za scenariusz politycznego thrillera. Legenda Rodrigo Borgii trwa nadal, przypominając, że pod powierzchnią duchowej władzy kryły się plany równie barwne, co mroczne, a postać papieża Aleksandra VI nieustannie prowokuje pytania o granice władzy, ambicji i ludzkich słabości.
Źródła:
- Bellonci M., Lukrecja Borgia, jej życie i czasy, Warszawa 1989.
- Gervaso R., Borgiowie, Wrocław 2017.
- Lacanau E., Luca P., Grzeszni papieże. Dolce vita na dworze watykańskim w średniowieczu i renesansie, Warszawa 1993.
- La Due W.J., Na tronie św. Piotra. Historia papiestwa, Wrocław 2004.