Polka, która zakręciła w głowie carowi. Kiedy ja porzucił, otrzymała 100 tys. rubli odszkodowania
Zobaczył ją po raz pierwszy na balu dyplomowym. Matylda i Mikołaj –wkrótce zakochali się w sobie. Ich romans trwał aż do ślubu cara. Kim była piękna Polka, która podbiła serce przyszłego władcy Rosji? Jak potoczyły się jej losy?
- Spotkanie w Teatrze Krasnosielskim
- Skąd polska tancerka w carskim balecie?
- Tancerka nie będzie carycą
- Koniec imperium i ucieczka z kraju
- Bibliografia:
Spotkanie w Teatrze Krasnosielskim
Był 20 marca 1890 roku. Młoda tancerka - Matylda Krzesińska miała wówczas 18 lat. Jej występ dyplomowy w miasteczku Krasnoje Sioło niedaleko Petersburga oglądała rodzina carska. Wystąpienie poruszyło cara Aleksandra III, który osobiście pogratulował dziewczynie i życzył jej, żeby była „ozdobą i chlubą naszego baletu”. Wielkim wyróżnieniem było też posadzenie jej przy boku młodego carewicza.
Zdawało się, że przystojny następca tronu nie wykazywał szczególnego zainteresowania baletnicą poza kurtuazyjną rozmową. Ona była zakochana od pierwszego wejrzenia. Mijały dni, tancerka za wszelką cenę próbowała zwrócić na siebie uwagę carewicza. Aranżowała niby przypadkowe spotkania. W lipcu 1890 roku efekty jej działań można już było dostrzec. W swoim dzienniku Mikołaj zanotował, że Krzesińska „zdecydowanie mnie interesuje” i „stanowczo bardzo mi się podoba”. (Dziennik Mikołaja II, 1924: s. 32 i 35) Wkrótce sam chętnie zaglądał za kulisy po spektaklach, ale była to relacja platoniczna. Dopiero półtora roku później, kiedy tancerka wynajmowała już własne mieszkanie, mieli szansę rozwinąć romans.
Skąd polska tancerka w carskim balecie?
Matylda pochodziła z muzyczno-teatralnej rodziny. Oboje rodzice tańczyli w balecie, ojciec – Feliks Krzesiński – był profesjonalnym mazurzystą. Dziadek muzykiem i kompozytorem, protegowanym Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król polski mówił o nim podobno „mój słowik”. (Krzesińska M.: s. 11) Feliks Krzesiński od 1853 roku związał swoją karierę z teatrami cesarskimi Petersburga. Tu ożenił się z polską tancerką Julią Dymińską, z którą miał troje dzieci. Matylda była najmłodszą, ukochaną córką. Ojciec sam zaczął ją uczyć gdy miała już trzy lata, później pobierała nauki w Cesarskiej Szkole Teatralnej. Kiedy dorosła szybko prześcignęła starszą siostrę i stała się jedną z najlepszych balerin (primabalerina assoluta) petersburskiego baletu.
Tancerka nie będzie carycą
Romanse młodych książąt i następców tronu nie były niczym dziwnym. Uważano, że jest to dobry sposób, żeby przygotować młodzieńca do pożycia małżeńskiego. Matyldę podrzucili Mikołajowi sami rodzice. Podobno dlatego, żeby odciągnąć jego uwagę od heskiej księżniczki Alix, która nie wydawała się dobrą partią dla przyszłego cesarza. Jednak morganatyczne małżeństwo to całkiem inna sprawa. Kiedy w 1894 roku zmarł Aleksander III nie było możliwości kontynuowania romansu. Mikołaj został nowym carem i musiał wybrać żonę z odpowiedniego rodu. Chociaż jego matka nie była zadowolona z jego wyboru, uparł się przy Alix. Przynajmniej była księżniczką.
Kiedy Mikołaj musiał zakończyć romans zapisał w dzienniku:
„Nigdy nie wyobrażałem sobie, że dwa identyczne uczucia, dwie miłości mogą równocześnie koegzystować w czyjejś duszy. Nasze serca to zdumiewająca rzecz!” (Wiernicka V., 09/2014)
Ponieważ Krzesińska była oficjalną kochanką następcy tronu otrzymała odszkodowanie w wysokości 100 tys. rubli oraz willę, na którą sama wybrała miejsce. W późniejszym okresie willa ta stała się miejscem spotkań petersburskiej śmietanki towarzyskiej. Po wybuchu rewolucji Lenin wybrał sobie jedno z pomieszczeń na swój gabinet. Często reprodukowane przemówienie w Petersburgu ojca rewolucji odbywało się z balkonu właśnie tego budynku. (Kozłowski L., 1924: s. 476)
Koniec imperium i ucieczka z kraju
Po rozstaniu z przyszłym carem primabalerina była niepocieszona. Jednak musiała się pogodzić z losem. Wkrótce została kochanką wielkich książąt Sergiusza Michajłowicza Romanowa, a później młodszego o siedem lat Andrzeja – stryjecznego brata Mikołaja. Romansowała z oboma naraz, rywalizując od uznanie ojcostwa jej syna – Władimira.
Książęta byli gotowi zrobić dla niej wszystko. Opływała w bogactwa i obracała się w najlepszym towarzystwie. Chociaż krytycy i publiczność Teatru Maryjskiego piali z zachwytu nad jej kunsztem, nie szczędzono też kąśliwych uwag. Zwłaszcza w czasie wojny rosyjsko-japońskiej. Podobno Romanowowie czerpali z budżetu ministerstwa wojny, żeby zaspokoić zachcianki kochanki.
Wszystko urwało się w 1917 roku. Po zajęciu willi Krzesińskiej przez bolszewików balerina próbowała ją jeszcze odzyskać. Pozwała nawet samego Lenina. Sąd przyznał jej rację, ale nie miał było możliwości wyegzekwowania decyzji. Balerina wyjechała do swojej daczy w Kisłowodzku. Jednak wkrótce było jasne, że zagrożone jest nie tylko jej bogactwo, ale życie. Udało jej się uciec z kraju. Osiadła w Prowansji, gdzie miała jeszcze jedną willę podarowaną przez Romanowów. Nie wszyscy dawni kochankowie mieli tyle szczęścia. Sergiusz zginął zamordowany przez bolszewików w 1918 roku. Przed śmiercią ściskał w ręku medalion z portretem ukochanej. Car Mikołaj zginął w tym samym roku, rozstrzelany wraz z żoną i dziećmi. Razem z Matyldą emigrował natomiast książę Andrzej. Wolni od konwenansów carskiego dworu mogli się pobrać, a ich małżeństwo pobłogosławiła nawet ocalała cesarzowa wdowa – Maria Fiodorowna Romanowa. W ten sposób Krzesińska nie tylko uniknęła śmierci, ale zyskała tytuł księżnej pod nowym nazwiskiem Romanowska-Krasińska (rzekomo Krzesińscy mieli być spokrewnieni z polskimi arystokratami – Krasińskimi, por. Krzesińska M.: s. 10).
Balerina dożyła sędziwego wieku 99 lat, ale nie doczekała się wnuków. Na emigracji zrezygnowała z kariery baletowej i została cenioną nauczycielką tańca. Razem z mężem i synem jest pochowana na cmentarzu komunalnym św. Genowefy w Paryżu.
Bibliografia:
1. Matylda Krzesińska, Wspomnienia. Romans z carem Mikołajem i lata następne…, wyd. Philip Wilson 1996
2. Pamiętnik Mikołaja II : od roku 1890 do 31 grudnia 1917, oprac. Leon Kozłowski, Warszawa 1924
3. Violetta Wiernicka, Baletnica Imperium, „Newsweek Historia”, 9/2014, s. 77 (https://www.newsweek.pl/historia/matylda-krzesinska-jak-polska-tancerka-rozkochala-w-sobie-cara/wy1njrs, dostęp 30.05.2025)