Polski król unikał nocy poślubnej. Dlaczego odtrącił piękną żonę?
15 lutego 1495 roku w Wilnie odbył się ślub Aleksandra Jagiellończyka z Heleną, córką Iwana III Srogiego. Choć młoda księżniczka słynęła z niezwykłej urody, nowożeńcy spędzili noc poślubną osobno, co od wieków budzi spekulacje historyków. Królewicz stanowczo odmówił wzięcia udziału w nocy poślubnej z żoną. Ta historia jest pełna politycznych intryg, religijnych napięć i tajemnic dworskiej alkowy.
Z tego artykułu dowiesz się:
Małżeństwo jako narzędzie polityczne
15 lutego 1495 roku w Wilnie odbył się ślub Aleksandra Jagiellończyka z Heleną, córką Iwana III Srogiego. Choć młoda księżniczka słynęła z niezwykłej urody, nowożeńcy spędzili noc poślubną osobno, co od wieków budzi spekulacje historyków. Królewicz stanowczo odmówił wzięcia udziału w nocy poślubnej z żoną. Ta historia jest pełna politycznych intryg, religijnych napięć i tajemnic dworskiej alkowy.
Małżeństwo jako narzędzie polityczne
Aleksander Jagiellończyk, syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, nie był początkowo przeznaczony do rządzenia. Jednak po śmierci ojca w 1492 roku został wielkim księciem litewskim, a po latach objął również tron Polski. Jego panowanie przypadło na burzliwe czasy konfliktu z rosnącą w siłę Moskwą.
Wojna litewsko-moskiewska zmusiła Aleksandra do podjęcia decyzji o zawarciu sojuszu małżeńskiego z córką Iwana III, Heleną. Liczono, że ślub złagodzi napięcia między Litwą a Moskwą, jednak w rzeczywistości car widział w nim szansę na zwiększenie swoich wpływów w regionie. Małżeństwo to było więc nie tyle związkiem dwojga ludzi, co częścią wielkiej politycznej rozgrywki.
Małżeństwo z Heleną Moskiewską
Ślub Aleksandra i Heleny odbył się w katedrze wileńskiej. Była to ceremonia ekumeniczna – choć udzielił jej katolicki biskup, obecny był także prawosławny duchowny, który odprawiał swoje modlitwy.
Ku zaskoczeniu dworu, nowożeńcy spędzili pierwszą noc osobno. Aleksander nocował na Górnym Zamku, a Helena na Dolnym. Dla współczesnych królewicza było to ogromnym zaskoczeniem. Konsumpcja związku była przypieczętowaniem sojuszu, a do tego Helena była podobno niezwykle urodziwa i interesująca. Jej matka, Zofia Paleolog, zadbała o wszechstronne wykształcenie córki – Helena znała grekę, umiała czytać i pisać, co w tamtych czasach było rzadkością nawet wśród arystokracji.
Nie brakowało więc chętnych do jej ręki – o jej względy zabiegali Habsburgowie, książęta mazowieccy, a także litewscy możnowładcy. Jednak to Aleksander Jagiellończyk został wybrany na jej męża, głównie ze względu na polityczne kalkulacje. Dziewczyna musiała być rozczarowana brakiem zainteresowana ze strony męża.
Jego nieobecność w sypialni stała się podstawą do licznych spekulacji o impotencji władcy. Historyk Ludwik Stomma w swojej książce Życie seksualne królów Polski twierdzi, że Aleksander był impotentem i że jego małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane. Jednak inni badacze wskazują na możliwe inne przyczyny tej decyzji – Aleksander mógł czuć się źle, być wycieńczony podróżą lub po prostu podążać za specyficznymi rytuałami dworskimi.
Czy Aleksander cierpiał na poważną chorobę?
Inną z teorii tłumaczących oddzielną noc poślubną jest zły stan zdrowia Aleksandra. Współczesne badania sugerują, że mógł on cierpieć na kiłę – chorobę weneryczną, która w XV wieku zbierała śmiertelne żniwo wśród europejskiej arystokracji. Kiła, nazywana była wówczas „chorobą francuską”. Przed odkryciem peniciliny była naprawdę niebezpieczna, często prowadziła do impotencji oraz wyniszczenia organizmu, omamów, mogła nawet wywoływać halucynacje.
Mimo tych problemów, małżeństwo Aleksandra i Heleny funkcjonowało – choć nie doczekali się potomstwa, księżna zaszła w ciążę przynajmniej raz, w 1497 roku. Niestety poroniła, a historycy podejrzewają, że także ta choroba w 1500 roku mogła być skutkiem kolejnego poronienia.
Małżeństwo pełne szacunku, ale bez wielkiej namiętności
Choć brak potomstwa często prowadził w tamtych czasach do konfliktów małżeńskich, Aleksander nigdy nie obwiniał Heleny o bezdzietność. Wręcz przeciwnie – historyczne źródła wskazują, że darzył ją dużym szacunkiem i uczuciem. Helena, mimo że była córką cara Moskwy, pozostała lojalna wobec męża i nowej ojczyzny, narażając się tym na gniew swojego ojca.
Nie był to związek pełen namiętności, ale cechował go wzajemny szacunek i przywiązanie. Helena okazała się wyrozumiałą i lojalną żoną, nie zdradzając publicznie problemów swojego męża. Możliwe, że to właśnie jej cicha lojalność sprawiła, że historia ich małżeństwa nie przerodziła się w skandal. W porównaniu do innych związków tamtych czasów, było to naprawdę udane małżeństwo.
Aleksander Jagiellończyk zmarł w 1506 roku, mając zaledwie 45 lat. Po jego śmierci Helena znalazła się w trudnej sytuacji – nowy król Polski, Zygmunt Stary, nie ufał jej, podejrzewając o skryte kontakty z ojcem. Moskiewscy posłowie próbowali namówić ją do powrotu do Rosji, jednak odmówiła. Ostatecznie trafiła pod nadzór litewskich możnowładców, którzy trzymali ją w izolacji. Zmarła w 1513 roku, prawdopodobnie otruta przez swoich strażników, być może na rozkaz Zygmunta Starego.
Źródła
Iwona Kienzler, Cudzoziemskie żony i matki władców Polski, Bellona, 2021
Ludwik Stomma, Życie seksualne królów Polski i inne smakowitości, Wydawnictwo Iskry, 2011