Więzienia, orgie i rewolucja – mroczne życie człowieka, od którego wzięło się „sadyzm”
Donatien-Alphonse-François de Sade. Arystokrata, którego nazwisko stało się synonimem najciemniejszych ludzkich instynktów. Przez jednych uznawany za niemoralnego zboczeńca, przez innych za przenikliwego filozofa kwestionującego zastane normy. Spędził w więzieniu ponad 30 lat, a od jego nazwiska powstał termin "sadyzm". Kim był naprawdę francuski markiz, którego życie przypomina mroczną powieść pełną skandali i obyczajowych ekscesów?
- Burzliwa młodość
- Twierdza grzechu
- Więzienna twórczość
- Wyklęty za życia, zakazany po śmierci
- Filozof-libertyn
- Od popkultury do psychologii
Burzliwa młodość
Donatien de Sade przyszedł na świat w 1740 roku w jednym z najstarszych francuskich rodów arystokratycznych, choć rodzina była już wówczas znacznie zubożała. Młody markiz otrzymał staranne wykształcenie w jezuickim kolegium, a następnie służył w gwardii królewskiej, walcząc podczas wojny siedmioletniej. Jego ojciec, zaniepokojony rozwiązłym stylem życia syna, postanowił go "ustatkować" poprzez małżeństwo. W 1763 roku Donatien poślubił Renatę Pelagię de Montreuil z zamożnej mieszczańskiej rodziny. Małżeństwo to jednak nie okiełznało temperamentu markiza - wręcz przeciwnie, stało się początkiem jego prawdziwych kłopotów.
Już w roku ślubu de Sade po raz pierwszy trafił do więzienia za "zbytnią rozwiązłość". To był tylko wstęp do długiej serii skandali. W 1768 roku został oskarżony przez prostytutkę Rose Keller o to, że ją wychłostał i okaleczył scyzorykiem, a powstałe rany oblał gorącym woskiem. Dzięki wpływom i pieniądzom teściowej udało się zmiękczyć zeznania poszkodowanej, ale markiz i tak spędził pół roku za kratami. Jego życie zamieniało się w niekończący się cykl: od skandalicznych zachowań, przez więzienie, po tymczasową wolność.
Twierdza grzechu
Rodzinny zamek w La Coste w słonecznej Prowansji przekształcił się pod zarządzaniem de Sade'a w prawdziwą libertyńską twierdzę. To tam markiz gromadził wokół siebie osoby o podobnych poglądach, oddając się wyuzdanym praktykom seksualnym. Paradoksalnie de Sade "jako człowiek był wyraźnie lubiany przez ludzi, którzy go znali, którzy z nim współżyli, przez kobiety, nad którymi się znęcał". W La Coste organizował sztuki teatralne, które regularnie przekształcały się w seksualne orgie, przyciągając coraz większe grono zwolenników libertyńskiego stylu życia.
Prawdziwy dramat rozegrał się w 1772 roku, gdy wybuchła głośna afera. Markiz wraz z lokajem podał czterem prostytutkom afrodyzjak na bazie kantarydyny, który spowodował ich ciężkie zatrucie. Został oskarżony o sodomię i próbę zabójstwa, a sąd skazał go zaocznie na karę śmierci. De Sade zbiegł do Włoch, lecz wkrótce został schwytany i uwięziony w twierdzy Miolan. Spektakularna ucieczka po kilku miesiącach pozwoliła mu wrócić do ukochanego La Coste, gdzie kontynuował swoje praktyki, tym razem w towarzystwie siostry swojej żony, Anny Prospery, która została jego kochanką.
Przeczytaj również: Sadysta, paranoik i hulaka. Żona musiała uciec od najbogatszego magnata w Polsce.
Więzienna twórczość
Kolejne skandale doprowadziły do uwięzienia de Sade'a w Bastylii na mocy królewskiego listu opieczętowanego, który pozwalał na osadzenie bez wyroku sądu. Ironia losu sprawiła, że to właśnie w więziennych murach powstały jego najsłynniejsze dzieła: "Justyna, czyli nieszczęścia cnoty" i "120 dni Sodomy". Jego pobyt w Bastylii zakończył się w spektakularny sposób - krzycząc z okna celi "Na pomoc, mordują więźniów Bastylii!", nieświadomie sprowokował tłum do zamieszek, które stały się iskrą zapalną Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
W obawie przed gniewem paryżan, władze więzienia przeniosły go do zakładu dla obłąkanych w Charenton. Gdy wyszedł na wolność w 1790 roku, stał się gorącym zwolennikiem Rewolucji. Podczas rządów terroru sam cudem uniknął gilotyny, ocalony przez upadek rewolucyjnej dyktatury. W tym okresie jego dzieła cieszyły się ogromną popularnością, a on sam był jednym z najbardziej poczytnych pisarzy rewolucyjnego Paryża.
Wyklęty za życia, zakazany po śmierci
Gdy Napoleon Bonaparte objął władzę i wprowadził rygorystyczną cenzurę, de Sade znów trafił do więzienia. Ostatnie lata życia spędził w zakładzie w Charenton, gdzie zmarł w 1814 roku. Podobno tuż przed śmiercią miał kolejną kochankę - nastoletnią córkę pracownika ośrodka.
Jego rękopisy zostały zarekwirowane, a działalność teatralna zakazana. Przez lata po jego śmierci celowo zatarto niemal wszystkie ślady jego istnienia, co tylko przyczyniło się do powstania mitu wokół jego osoby.
Filozof-libertyn
De Sade był przedstawicielem libertynizmu - nurtu, który w swojej skrajnej formie głosił, że człowiek powinien stać ponad prawem, religią i moralnością. Wolność jednostki miała być osiągnięta poprzez podążanie za wszelkimi pragnieniami i instynktami.
W swoich dziełach, szczególnie w "Stu dwudziestu dniach Sodomy" i "Justynie...", de Sade szczegółowo opisał założenia tej filozofii, eksplorując najciemniejsze zakamarki ludzkiej natury. Libertynizm, który początkowo był intelektualnym kierunkiem kwestionującym tradycję i autorytety, w wydaniu de Sade'a stał się synonimem skrajnej rozwiązłości. Jego książki do dziś budzą kontrowersje, a film "Salo" w reżyserii Piera Paolo Pasoliniego (będący swobodną ekranizacją "Stu dwudziestu dni Sodomy") wywołał w latach 70. prawdziwy skandal w świecie kinematografii.
Od popkultury do psychologii
Życie i twórczość markiza de Sade stały się inspiracją dla całych pokoleń artystów - pisarzy takich jak Georges Bataille czy reżyserów jak Luis Bunuel i Lars von Trier. Najciekawszym aspektem jego dziedzictwa jest jednak fakt, że od jego nazwiska pochodzi termin "sadyzm" - zaburzenie preferencji seksualnych, polegające na czerpaniu przyjemności z zadawania bólu i cierpienia innym. To chyba najtrwalszy ślad, jaki pozostawił po sobie w kulturze.
Źródła:
- Łojek J., Wiek markiza de Sade: szkice z historii obyczajów i literatury we Francji XVIII wieku, Lublin 1975.
- Spink J.S., Libertynizm francuski od Gassendiego do Voltaire'a, Warszawa 1974.
- https://bibliotekanauki.pl/chapters/2080421.pdf
- https://www.britannica.com/biography/Marquis-de-Sade