Wymyślił nieistniejący kraj. Uwierzyli w niego wszyscy, nawet król i naukowcy
Pod koniec XVII wieku Europa była pełna tajemnic i nieodkrytych lądów. Brak dostępu do rzetelnych informacji sprawiał, że egzotyczne opowieści budziły zachwyt, nawet jeśli były całkowicie fałszywe. Właśnie to wykorzystał George Psalmanazar – jeden z największych oszustów swoich czasów. Wymyślił nieistniejący kraj, jego historię, kulturę, a nawet język. Jak udało mu się oszukać całą Wielką Brytanię?
Z tego artykułu dowiesz się:
Z irlandzkiego pielgrzyma w egzotycznego podróżnika
George Psalmanazar to postać zagadkowa – nie znamy jego prawdziwego imienia ani nazwiska. Najprawdopodobniej urodził się około 1680 roku we Francji i od najmłodszych lat wykazywał niezwykły talent do języków. Nie interesowała go jednak spokojna przyszłość w rodzinnym kraju – marzył o podróżach i przygodach. Czytaj także o jednym z największych podróżników tamtych czasów tutaj.
Pod koniec XVII wieku świat był dla Europejczyków pełen tajemnic. Wiedza o odległych krainach opierała się głównie na przekazach podróżników i misjonarzy. To właśnie ten brak informacji postanowił wykorzystać Psalmanazar. Najpierw podszywał się pod irlandzkiego pielgrzyma, jednak szybko został zdemaskowany. Wtedy wpadł na jeszcze lepszy pomysł – postanowił udawać kogoś z dalekiego, niemal nieznanego zakątka świata.
Tak narodził się „Formozanin” – jedyny przedstawiciel tajemniczej wyspy Formozy (dzisiejszego Tajwanu), który rzekomo przybył do Europy. Aby uwiarygodnić swoją mistyfikację, Psalmanazar stworzył cały zestaw zachowań: zaczął wielbić Słońce i Księżyc, spożywać egzotyczne potrawy (takie jak surowe mięso z kardamonem) i porozumiewać się wymyślonym językiem.
Wielka mistyfikacja – jak Psalmanazar oszukał Anglię?
Dzięki pomocy szkockiego kapelana Aleksandra Innesa, Psalmanazar trafił do Anglii, gdzie w 1703 roku stał się prawdziwą sensacją. Opowiadał historie o Formozie, które budziły zachwyt i grozę jednocześnie. W jego wersji była to kraina, gdzie:
- mieszkańcy nosili jedynie złote lub srebrne płytki na genitaliach,
- wielożeństwo było powszechne, a zdradzających małżonków… zjadano,
- raz do roku kapłani składali bogom ofiarę z serc osiemnastu tysięcy chłopców.
Psalmanazar uwiarygodnił swoje historie publikując książkę An Historical and Geographical Description of Formosa (1704), w której zawarł opis kultury, zwyczajów, a nawet języka „Formozańczyków”. Jego twierdzenia były tak przekonujące, że przez lata uchodził za eksperta od tej tajemniczej krainy.
Brytyjczycy, pełni niechęci wobec katolików, tym bardziej wierzyli w jego słowa, gdyż przedstawiał się jako ofiara jezuickich misjonarzy, którzy mieli go porwać i próbować nawrócić. Dzięki temu zyskał jeszcze większe poparcie. Co ciekawe, Psalmanazar był na tyle przekonujący, że nawet Royal Society – prestiżowe towarzystwo naukowe – rozważało powierzenie mu wykładów na temat historii Formozy.
Upadek oszusta i ujawnienie prawdy
Mimo swojej pomysłowości, Psalmanazar nie mógł oszukiwać wiecznie. Coraz więcej uczonych zaczęło podważać jego opowieści. Nawet słynny astronom Edmund Halley próbował go zdemaskować, wskazując, że w kraju o klimacie podzwrotnikowym ludzie nie mogą mieć bladej cery. Psalmanazar jednak miał gotową odpowiedź – twierdził, że Formozanie żyją pod ziemią, a ich domy mają spiralne kominy, przez które światło słoneczne nie dociera do wnętrza.
Z biegiem lat zainteresowanie jego osobą zaczęło słabnąć. W końcu przyznał się do mistyfikacji, a prawdziwa historia jego oszustwa została ujawniona dopiero po jego śmierci, kiedy opublikowano jego autobiografię *Memoirs of ***, commonly Known by the Name of George Psalmanazar (1763).
Dziś historia Psalmanazara budzi zdumienie – jak to możliwe, że całe społeczeństwo uwierzyło w jego fantazje? Trzeba jednak pamiętać, że w tamtych czasach wiedza o świecie była bardzo ograniczona, a ludzie pragnęli niezwykłych opowieści. Psalmanazar idealnie wpisał się w ten głód egzotyki i tajemnicy, stając się jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii oszustw.
Źródła
E. Brooke-Hitching, Biblioteka szaleńca, Dom Wydawniczy Rebis 2020
Jak pewien Francuz oszukał XVIII-wieczny Londyn, [w:] https://buwlog.uw.edu.pl/jak-pewien-francuz-oszukal-xviii-wieczny-londyn/