Polskie imperium od Niemiec po Ural? Czy Polska miała własną starożytną cywilizację?
Opowieści o starożytnym imperium Lechitów rozpalały wyobraźnię już w średniowieczu, ale dopiero XXI wiek nadał im drugie życie. W sieci krążą mapy potężnego państwa od Loary po Ural, filmy o słowiańskich runach i historie o królewskich kryptach ukrytych pod polskimi górami. Skąd bierze się popularność tej wizji? Dlaczego część osób uznaje ją za alternatywę wobec „oficjalnej historii”, a naukowcy patrzą na nią z rezerwą?
- Wizja potężnych przodków
- Skąd wzięła się Wielka Lechia?
- Ukryte grobowce i tajemnicze podziemia
- Runy, figurki i zagubione pisma
- Między potrzebą dumy a ciekawością przeszłości
- Bibliografia
Wizja potężnych przodków
Zwolennicy Wielkiej Lechii podkreślają, że mapa Europy sprzed chrystianizacji mogła wyglądać zupełnie inaczej, niż w oficjalnych podręcznikach. W ich opowieściach Słowianie – często nazywani po prostu Lechitami – mieli przez tysiące lat tworzyć ogromne imperium. W jego granicach miały mieścić się tereny sięgające od dzisiejszych Niemiec po stepy nad Uralem, a wojownicy znad Wisły mieli wchodzić w kontakt z wielkimi cywilizacjami starożytności. Taka wizja, niezależnie od tego, czy ją przyjmujemy, czy traktujemy jako ciekawostkę, z pewnością ma swój urok: przedstawia przeszłość pełną bohaterów, spektakularnych bitew i odważnych władców.
Jednak najbardziej uznani badacze zwracają uwagę, że średniowieczne i wcześniejsze źródła nie potwierdzają istnienia tak rozległego państwa. Rozwój archeologii, językoznawstwa i genetyki wskazuje raczej na stopniowe formowanie się wczesnych społeczności słowiańskich, a nie na jednolitą strukturę polityczną obejmującą pół kontynentu. Jednocześnie naukowcy podkreślają, że zainteresowanie starożytnością Słowian jest naturalne i w pełni zrozumiałe – badania nad tym okresem trwają, wciąż przynosząc nowe ustalenia.
Skąd wzięła się Wielka Lechia?
Korzenie opowieści o pradawnym imperium są znacznie starsze niż YouTube czy media społecznościowe. Już Wincenty Kadłubek, tworząc swoją kronikę w XIII wieku, przedstawiał dzieje Polaków jako znacznie starsze i bardziej rozległe, niż wynikało to z innych źródeł. W epoce romantyzmu autorzy tacy jak Tadeusz Wolański poszukiwali śladów zapomnianej cywilizacji Słowian, łącząc fakty, domysły i fantazję. Dla nich była to próba odbudowania poczucia dumy narodu pozbawionego własnego państwa.
Współczesne odbicie tych poszukiwań pojawiło się około roku 2013, gdy Internet zaczął obiegać teorie o „odkłamywaniu historii”. Wydanie popularnych książek, które przedstawiały alternatywne interpretacje znalezisk i dawnych przekazów, sprawiło, że temat trafił do szerokiej publiczności. Badacze zwracają uwagę, że część wykorzystanych tam źródeł to materiały o niepewnym pochodzeniu lub takie, których autentyczność podważono już dawno temu. Zwolennicy teorii z kolei odpowiadają, że właśnie w tych zapomnianych fragmentach dziejów mogą kryć się tropy dawnej potęgi.
Przeczytaj również: Lędzianie - tajemnicze plemię, które dało nazwę… Polakom.
Ukryte grobowce i tajemnicze podziemia
Jednym z najbardziej frapujących elementów narracji o Wielkiej Lechii są rzekome królewskie grobowce na Łysej Górze. W internetowych historiach jej podziemia miałyby być dowodem na to, że miejsce to było przed wiekami sercem potężnego państwa. Sama Łysa Góra od stuleci budzi emocje: jest związana zarówno z pogańskimi obrzędami, jak i z funkcjonującym tam klasztorem. Nic dziwnego, że każde znalezisko budzi wyobraźnię.
Badacze, którzy analizowali podziemne konstrukcje, wskazują jednak na ich praktyczną funkcję – jako cystern służących gromadzeniu wody na potrzeby klasztoru czy późniejszego więzienia. Konstrukcje, ich układ oraz materiały budowlane pasują do tych interpretacji. Z perspektywy zwolenników teorii Wielkiej Lechii odpowiedź nauki wydaje się jednak zbyt „przyziemna”. Dla nich sama tajemniczość miejsca jest dowodem, że kryje ono więcej, niż wynika z badań archeologicznych.
Runy, figurki i zagubione pisma
Wiele dyskusji o Wielkiej Lechii dotyczy rzekomych słowiańskich run – tajemniczych znaków, które miałyby być pismem prastarych Słowian. Najczęściej przywoływane są figurki z Prillwitz czy tzw. kamienie mikorzyńskie. Ich dzieje są niemal filmowe: pojawiają się w kolekcjach antykwariuszy XVIII i XIX wieku, po czym budzą spory uczonych, którzy starają się ustalić ich autentyczność.
Analizy specjalistów wskazują, że wiele z tych przedmiotów nosi cechy wyrobów warsztatowych z epoki nowożytnej, a nie starożytności. Porównania stylistyczne, badania materiałowe czy informacje o okolicznościach ich „odkrycia” sugerują, że powstały dużo później. Jednocześnie sam fakt, że dawni uczeni brali je pod uwagę, pokazuje, jak silne było pragnienie odkrycia słowiańskiego pisma. Zwolennicy teorii Lechii traktują te artefakty jako obiecujące tropy, nawet jeśli ich pochodzenie pozostaje niepewne. Krytycy zaś podkreślają, że brak jednoznacznych dowodów nie pozwala uznać ich za źródła do badań nad starożytnością Słowian.
Między potrzebą dumy a ciekawością przeszłości
Fenomen tej teorii świetnie pokazuje, że historia jest nie tylko nauką, ale i przestrzenią poszukiwań tożsamości. Wizja pradawnego imperium daje poczucie ciągłości i wyjątkowości – pozwala widzieć własne korzenie jako potężne i pełne znaczenia. Dla wielu osób jest to atrakcyjna alternatywa wobec obrazu wczesnego średniowiecza, które w naukowych opisach bywa skromne i pozbawione wielkich "fajerwerków".
Z drugiej strony badacze zwracają uwagę, że właśnie brak atrakcyjnych, przystępnych narracji o wczesnej historii Polski sprzyja takim teoriom. Gdy naukowe publikacje są trudne w odbiorze, a wykopaliska opisuje się językiem specjalistycznym, łatwo ulec opowieściom, które są barwne, pełne przygód i zaskakujących wątków. Dlatego coraz więcej instytucji – od muzeów po popularnonaukowe portale – zaczyna tworzyć przystępne materiały o dziejach Słowian, pokazując, że prawdziwa historia może być równie fascynująca, jak internetowe legendy.
Bibliografia
- Kokowski A., Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności, Warszawa 2006.
- Morys-Twarowski M., Barbarica. Tysiąc lat zapomnianej historii ziem polskich, Kraków 2023.
- Wójcik A., Fantazmat Wielkiej Lechii. Jak pseudonauka zawładnęła umysłami Polaków, Grojec 2019.
- https://archeologia.com.pl/wielka-lechia-pseudoarcheologia-o-poczatkach-polski/