Nauczycielka i 15-latek. Romans, który skończył się strzałem w tył głowy
W maju 1990 roku 24-letni Gregg Smart został zastrzelony we własnym mieszkaniu w Derry w New Hampshire. Początkowo wszystko wskazywało na włamanie. Początkowo. Szczegóły, które wyszły na jaw później, poruszyły Amerykę. Do dziś jest to jedna z najbardziej poruszających i kontrowersyjnych spraw w historii amerykańskiej kryminologii. Proces stał się jednym z pierwszych w historii USA transmitowanych na żywo w telewizji, a sama historia przeniknęła do popkultury.
- Ambitna dziewczyna
- Gregg
- Niefortunny moment
- Romans
- „Boję się, że stracę wszystko”
- Plan
- Nie czas na łzy
- Domek z kart
- „Co się dzieje?”
- Telewizyjny show
- „Dziękuję Ci, Boże!”
- Za kratami
- Wyznanie femme fatale
- Ikona popkultury?
Ambitna dziewczyna
Pamela Ann Wojas przyszła na świat 16 sierpnia 1967 roku w Coral Gables na Florydzie. Dorastała w słonecznym Miami jako córka Johna i Lindy Wojas. Jej dzieciństwo wydawało się idealne – słońce, kochająca rodzina, radość, beztroska. Wszystko zmieniło się, gdy miała trzynaście lat. Rodzina Wojas przeprowadziła się wówczas do Derry w New Hampshire.
Zmiana była ogromna – z plaż Florydy do małomiasteczkowego, chłodnego New Hampshire. Jednak dziewczyna szybko odnalazła się w nowym środowisku. W Pinkerton Academy, lokalnym liceum, stała się jedną z najpopularniejszych uczennic. Cheerleaderka, zawsze w centrum uwagi, energiczna i pełna życia. „Była filigranowa, pełna wigoru i nie sposób było jej nie zauważyć” – wspominali później znajomi.
Po maturze Pamela wróciła na Florydę, by studiować komunikację na Florida State University. Miała wielkie plany – marzyła o karierze w mediach. Nie liczyła na jakiejkolwiek posadę – pragnęła być kimś ważnym w świecie dziennikarstwa i telewizji.
Gregg
Gregg Smart był spokojnym, pracowitym młodym człowiekiem. Gdy poznał Pamelę, wszystko wskazywało na to, że będą idealną parą. On – stabilny, odpowiedzialny, z pracą w firmie ubezpieczeniowej. Ona – wulkan energii, z wielkimi planami. Połączyła ich miłość i młodzieńczy optymizm.
Pobrali się 7 maja 1989 roku. Oboje mieli dwadzieścia kilka lat i całe życie przed sobą. Znaleźli nieduże, ale przyjemne mieszkanie w Derry. Z zewnątrz wyglądali na szczęśliwe małżeństwo. I spełniali się zawodowo – Gregg pracował w Metropolitan Insurance Co. w Nashua, Pamela dostała pracę jako koordynatorka mediów w Hampton School Board. Uczyła młodych obsługi sprzętu audiowizualnego, produkcji wideo, organizowała zajęcia medialne. Była też wolontariuszką w Project Self Esteem – programie uświadamiającym młodzież o zagrożeniach związanych z narkotykami i presją rówieśniczą w Winnacunnet High School w Hampton.
Niefortunny moment
Po niespełna roku małżeństwa coś zaczęło się psuć. Pamela czuła się nieszczęśliwa. Małżeństwo ją rozczarowało. W jednym z późniejszych wywiadów wspominała: „Mój mąż miał romans i byłam tym zdruzgotana. Moja samoocena była okropna”. Gregg rzeczywiście przelotnie spotykał się z inną kobietą, co Pamela odkryła i poczuła się zraniona.
I to właśnie w tym niefortunnym okresie, na początku 1990 roku, podczas swojej pracy w szkole poznała nastoletniego ucznia – Billy'ego Flyna. Miał piętnaście lat i uczęszczał do Winnacunnet High School. Był spokojnym, nieco nieśmiałym chłopakiem, który od razu zwrócił uwagę na młodą, atrakcyjną instruktorkę.
Podobno zakochał się w Pameli od pierwszego wejrzenia. „Jestem zakochany” – miał wyznać swojemu przyjacielowi zaraz po pierwszym spotkaniu z panią Smart. A Pamela? „Myślałam, że to dobry dzieciak. Łatwo się z nim rozmawiało, był przyjazny. Lubił podobną muzykę co ja” – tłumaczyła później.
Romans
To, co zaczęło się od niewinnych pogawędek, szybko przekroczyło granice. Pod koniec marca 1990 roku Pamela i Billy zaczęli ze sobą sypiać. Miała dwadzieścia dwa lata, była mężatką i nauczycielką. On miał piętnaście lat i był jej uczniem.
„Nie planowałam tego, nie próbowałam go uwieść, nic z tych rzeczy, ale skończyło się na tym, że byliśmy w związku. To było całkowicie złe. Wiedziałam, że tak nie powinno być. Nie powinnam była wchodzić w taki układ. Ale weszłam” – przyznała po latach.
Cecelia Pierce, piętnastoletnia praktykantka Pameli i jej przyjaciółka, wiedziała o romansie. Pewnej nocy, gdy wszyscy troje oglądali film, Pamela i Billy odeszli, by uprawiać seks. Pierce przypadkiem na nich wpadła. Od tego momentu była jedną z nielicznych wtajemniczonych.
Romans trwał, a w małżeństwie działo się coraz gorzej. Pamela czuła się uwięziona. Billy był młody, podziwiał ją, był w niej zakochany. I przy nim czuła się swobodniej niż przy Greggu. To było było ekscytujące, ale i niebezpieczne.
„Boję się, że stracę wszystko”
Według późniejszych zeznań Billy’ego, Pamela zaczęła wspominać o mężu coraz częściej. Mówiła, że Gregg źle ją traktował. Twierdziła, że obawiała się rozwodu „Bała się, że jeśli się rozwiodą, straci wszystko” – zeznawał Flynn. Stopniowo rozmowy zaczęły schodzić na niebezpieczny tor. Pamela miała wspominać o morderstwie „niemal każdego dnia”. „Mówiła, że go nienawidzi” – relacjonował chłopak.
Dla Pameli zrobiłby wszystko. A ona podobno zagroziła, że zerwie z nim, jeśli on nie pomoże jej pozbyć się męża.
I wtedy pojawił się plan.
Plan
Billy Flynn nie działał sam. Zwerbował swoich przyjaciół – szesnastoletniego Patricka „Pete’a” Randalla, osiemnastoletniego Vance’a „J.R.” Lattime’a Jr. oraz dziewiętnastoletniego Raymonda Fowlera. Pete miał być tym, który będzie przytrzymywał nóż, Billy miał pociągnąć za spust. J.R. i Raymond mieli czekać w samochodzie jako kierowca i „człowiek od wszystkiego”.
Wieczorem 1 maja 1990 roku, gdy Pamela była na spotkaniu w szkole w Hampton, Billy i Pete weszli do mieszkania Smartów przez drzwi piwniczne, które Pamela „przypadkiem” zostawiła otwarte. Ukryli się w środku i czekali.
Około 22:30 do domu wrócił Gregg. Chłopcy skoczyli na niego. Zdemolowali część mieszkania, by upozorować włamanie. Zmusili Gregga, by klęczał. Pete przytrzymywał nóż przy jego gardle. Gregg błagał o życie. „Mów pacierz” – rzucił któryś z napastników. Billy Flynn przyłożył broń do tyłu głowy Gregga. Powiedział: „Boże, wybacz mi” i pociągnął za spust. Kula przeszła przez głowę 24-latka, zabijając go na miejscu.
Chłopcy wynieśli telewizor i głośniki w kierunku tylnych drzwi, by wyglądało to na przerwane włamanie, i uciekli.
Nie czas na łzy
Około godziny później Pamela wróciła do domu. Weszła do środka i znalazła męża leżącego twarzą w dół w korytarzu. Krzyknęła i wybiegła z mieszkania. Pukała do drzwi sąsiadów, aż wreszcie jeden z nich zadzwonił na policję. Ona – histerycznie szlochała. Gdy rodzice Gregga – Bill i Judith Smartowie – przybyli na miejsce, Pamela wciąż płakała.
A potem... przestała. „Był całkowity brak emocji” – wspominał były kapitan policji z Derry, Loring Jackson. Śledczy od początku wyczuwali, że coś było nie tak. Pamela wydawała się zbyt opanowana, zbyt chętna do udzielania wywiadów mediom.
Domek z kart
Przez sześć tygodni policja niewiele wskórała. Aż do momentu, gdy Vance Lattime Sr., ojciec jednego z chłopców, przyniósł policji rewolwer kalibru .38, który znalazł w domu. Powiedział funkcjonariuszom, że według kolegi jego syna wspomniał, broń mogła być użyta do zabicia Gregga Smarta.
Ekspertyza balistyczna nie pozostawiła wątpliwości – rzeczywiście, to z tej broni zginął Gregg. Policja zaczęła przesłuchiwać chłopców. Jeden po drugim zaczęli mówić. I wszyscy wskazywali na Pamelę Smart.
Jednak śledczy potrzebowali niezbitych dowodów. Zwrócili się do Cecelii Pierce. Na początku dziewczyna nic nie chciała powiedzieć. Jednak po aresztowaniu chłopców, zgodziła się pomóc. Założyła podsłuch i nagrała rozmowy z Pamelą.
Na nagraniach słychać było, jak Pamela próbuje zastraszać dziewczynę, by zmusić ją do milczenia. Odzywała się wulgarnie, groziła. „Powiem ci tak: jeśli powiesz prawdę, będziesz współwinną morderstwa” – mówiła Pamela do Pierce. „Gdy będziesz zeznawać i zapytają cię: 'Czy wiedziałaś?' – powiesz 'nie'. 'Czy Pam to zrobiła?' – 'Nie'”.
To wystarczyło.
„Co się dzieje?”
1 sierpnia 1990 roku, trzy miesiące po zabójstwie, detektyw Daniel Pelletier podszedł do Pameli na parkingu przy jej biurze. Zaskoczona zapytała: „Co się dzieje?”
„Cóż, Pam, mam dobrą i złą wiadomość” – powiedział Pelletier, nagrywając rozmowę. „Dobra wiadomość jest taka, że rozwiązaliśmy sprawę morderstwa twojego męża. Zła wiadomość jest taka, że jesteś aresztowana” – ciągnął. A ona, zaskoczona, zapytała: „Za co?” Otóż za morderstwo pierwszego stopnia.
Telewizyjny show
Proces Pameli Smart ruszył 4 marca 1991 roku w Rockingham County Superior Court w Exeter w New Hampshire. Był to jeden z pierwszych procesów w historii Stanów Zjednoczonych transmitowany w telewizji, gavel-to-gavel – od pierwszego uderzenia młotkiem sędziego do ostatniego. Lokalna stacja telewizyjna w New Hampshire odwołała nawet emitowane w ciągu dnia opery mydlane, by móc pokazywać proces na żywo.
Sprawa miała wszystko, co przyciąga uwagę mediów: w roli głównej – piękna, młoda kobieta oskarżona o morderstwo; seks z nieletnim uczniem; spisek z udziałem nastolatków; brutalne zabójstwo. Ameryka była zafascynowana.
Billy Flynn, Patrick Randall, Vance Lattime Jr. i Raymond Fowler – wszyscy zawarli ugody z prokuraturą i zeznawali przeciwko Pameli. Oskarżenie twierdziło, że Pam chciała pozbyć się męża, bo znudziło jej się małżeństwo i pragnęła zdobyć 140 tysięcy dolarów z polisy ubezpieczeniowej Gregga.
Billy Flynn był kluczowym świadkiem. Chłopak zeznawał 12 marca 1991 roku, w swoje siedemnaste urodziny. Płakał. Mówił, że nie chciał stracić Pameli, że była jego pierwszą miłością, więc zrobił to, o co go prosiła. Opisał, jak zginął Gregg Smart.
Pamela również zeznawała. Przyznała, że miała romans z Billym, ale zaprzeczała, jakoby planowała lub zlecała morderstwo męża. Twierdziła, że to Billy i jego przyjaciele zabili Gregga z własnej inicjatywy, jako reakcję na to, że chciała zakończyć romans i ratować małżeństwo. „Nigdy go o to nie prosiłam. Nigdy nie chciałam, żeby on zabił mojego męża” – mówiła.
Ława przysięgłych nie uwierzyła w ani jedno jej słowo.
„Dziękuję Ci, Boże!”
22 marca 1991 roku, po trzynastu godzinach obrad, ława przysięgłych uznała Pamelę Smart winną współudziału w morderstwie pierwszego stopnia, spisku w celu popełnienia morderstwa i nakłaniania świadka do składania fałszywych zeznań. Judith Smart, słysząc werdykt, wykrzyknęła „Dziękuję Ci, Boże!”.
Pamela Smart została skazana na dożywocie bez możliwości zwolnienia warunkowego.
Billy Flynn otrzymał wyrok od 28 lat do dożywocia za morderstwo drugiego stopnia w ramach ugody. Patrick Randall dostał od 40 lat do dożywocia. Vance Lattime otrzymał od 18 lat do dożywocia. Raymond Fowler – od 15 do 30 lat.
Za kratami
Pamela Smart trafiła do Bedford Hills Correctional Facility w hrabstwie Westchester w stanie Nowy Jork, gdzie przebywa do dziś. Przez lata nie przyznawała się do winy. Wielokrotnie próbowała odwołać się od wyroku, ubiegała się o commutation hearings – spotkania, które mogłyby doprowadzić do skrócenia wyroku. Wszystkie podania zostały odrzucone.
Przez lata zdobyła za kratkami trzy tytuły magistra oraz obroniła doktorat. Uczyła współwięźniarki, została wyświęcona na pastora. Próbowała pokazać, że się zmieniła.
Jej współoskarżeni wyszli na wolność. Billy Flynn został zwolniony warunkowo w 2015 roku. Patrick Randall, Vance Lattime i Raymond Fowler także zostali zwolnieni wcześniej. Wszyscy dostali drugą szansę. Pamela jako jedyna została za kratkami.
Wyznanie femme fatale
W czerwcu 2024 roku, po 34 latach milczenia, Pamela Smart zrobiła coś, co zaskoczyło wielu. Na nagraniu video, które zostało opublikowanym przy okazji próby uzyskania skrócenia wyroku, po raz pierwszy przyznała się do odpowiedzialności za śmierć męża.
„Zaczęłam zagłębiać się w moją własną odpowiedzialność” – mówiła przez łzy – „To było bardzo trudne, bo wchodząc w tę przestrzeń, znalazłam siebie odpowiedzialną za coś, za co desperacko nie chciałam być odpowiedzialna – za morderstwo mojego męża”. Ale na skruchę było już nieco za późno. Val Fryatt, kuzyn Gregga Smarta, powiedział, że Pamela „tańczyła wokół tematu” i nie przyznała się do konkretnych faktów. Zauważył też, że ani razu nie wymieniła imienia Gregga w swoim oświadczeniu.
Ikona popkultury?
W 1992 roku pisarka Joyce Maynard napisała powieść „To Die For”, inspirowaną historią Pameli Smart. W 1995 roku powstał głośny film o tym samym tytule, z Nicole Kidman w roli głównej i Joaquinem Phoenixem jako nastoletnim kochankiem. Film był satyrą na amerykańską obsesję na punkcie sławy i mediów. Postać grana przez Kidman to zimna, bezwzględna manipulantka, gotowa na wszystko, by osiągnąć sukces.
Historia Pameli była później pokazywana w niezliczonych programach true crime – „Snapped”, „20/20”, „Dateline” i serialach dokumentalnych, opisywana w książkach. Pamela Smart stała się ikoną amerykańskiej popkultury, symbolem nauczycielki, która uwiodła ucznia i sprowadziła na złą drogę, femme fatale, która zniszczyła młode życia.
„Byłam przedstawiana jako lodowa księżniczka, czarna wdowa, zabójczyni – a to całkowicie mija się z prawdą” – mówiła Pamela w jednym z wywiadów nagrywanych w więzieniu.
Sprawa Pameli Smart stawia pytania, na które trudno znaleźć jednoznaczne odpowiedzi. Czy dwudziestokilkuletnia kobieta naprawdę zmanipulowała nastolatków do popełnienia morderstwa? Czy Billy Flynn, zakochany piętnastolatek, zabił Gregga Smarta z własnej woli, by zdobyć kobietę swoich marzeń? Czy rzeczywiście był to spisek starannie zaplanowany przez Pamelę, jak twierdziła prokuratura? Jej matka, Linda Wojas, przez lata walczyła o uwolnienie córki. Jeszcze w 2024 roku wyraziła pragnienie, by zobaczyć córkę bezpieczną i szczęśliwą w domu. Pamela miała podobne marzenie: „Pewnego dnia ktoś tu wejdzie, usiądzie gdzie ty siedzisz i powie mi, że moja mama nie żyje. Chcę tylko wrócić do domu, żeby ona choć jedną noc wiedziała, że jestem wolna” – mówiła w jednym z wywiadów.
Czy Pamela Smart zasługuje na drugą szansę?
Źródła
- https://en.wikipedia.org/wiki/Pamela_Smart
- https://www.cbsnews.com/news/pamela-smart-accepts-responsibility-husbands-1990-murder-first-time-life-sentence-statement/
- https://edition.cnn.com/2024/06/12/us/pamela-smart-case-timeline