10 najpiękniejszych miast średniowiecza. Oto lista prawdziwych perełek na mapie

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Ludwika WykurzDrukujUdostępnij

Ruiny przywołane do życia

Średniowieczne miasta z pogranicza

Do 10 najpiękniejszych miast średniowiecza nie wypada nie zaliczyć takich ośrodków jak Pecz czy Kijów. Jednocześnie musimy pamiętać o zachwycających ośrodkach w muzułmańskiej Andaluzji. Najciekawsza architektura, wyjątkowe zbiory biblioteczne, niezwykłe wynalazki i barwne postacie pojawiają się właśnie w takich miejscach. Bez wątpienia w tej samej kategorii mieści się Aleksandria czy Konstantynopol. Te miasta opisałam jednak w innych zestawieniach.

Miasta z pogranicza kultur były najczęściej również głównymi ośrodkami handlu i rzemiosła. Dzięki temu rozwijały się prężniej niż ośrodki powstające na mniej uczęszczanych szlakach. Niestety średniowieczna rywalizacja między krajami chrześcijańskimi i muzułmańskimi, a także wojny między królestwami groziły im zniszczeniem podczas oblężenia. To sprawiało, że były zabezpieczone grubszymi murami, mocniejszymi bramami i solidniejszymi basztami niż inne ośrodki. W pozostałościach tych średniowiecznych miast znajdziemy więc subtelną architekturę pałaców obok solidnych fortyfikacji, wąskie uliczki obok szerokich placów. Na ówczesnych podróżnikach, kupcach i pielgrzymach robiło to wielkie wrażenie.

Miasta w sercu średniowiecznej Europy

Miasta średniowieczne, które rozwijały się najszybciej to przede wszystkim stolice. Tam gdzie był dwór królewski, główne ośrodki władzy, tam skupiał się też handel, cechy rzemieślnicze, uczelnie i duchowieństwo. Takimi miastami są np. Praga, Kolonia czy Kraków. Wśród 10 najpiękniejszych miast średniowiecza znajdziemy prawie wszystkie stolice republik miejskich. Chociaż czas ich największej świetności przypadł na epokę renesansu.

Nie zawsze jednak powiązanie ośrodka z rolą stolicy było takie oczywiste. Ogromne znaczenie miały też główne cele pielgrzymek. Lista tych miejsc jest długa, ale nie wszystkie rozwinęły się w miasta. Popularnością cieszył się przede wszystkim Rzym, Santiago de Compostela i Jerozolima. Na wyspach Brytyjskich ogromne znaczenie miała też metropolia biskupia w Canterbury, odpowiednik naszego Gniezna. Pielgrzymki miały spore znaczenie jeżeli chodzi o transfer idei, dóbr i pieniędzy. Spełniały podobną rolę do współczesnej turystyki. Ich uczestnicy nieraz sprzedawali ziemię, żeby móc udać się na upragnioną wyprawę, po drodze nocowali w gospodach, na miejscu kupowali relikwie i inne pamiątki. (Pounds N., 2005: 87)

Ponieważ opisujemy najpiękniejsze miasta, a niekoniecznie 10 największych miast średniowiecza, to warto wspomnieć właśnie o tych znajdujących się na uboczu. Mniejszych, ale za to wyjątkowo pięknych. Niektóre z nich – jak np. Carcassone we Francji – zachowały swój niepowtarzalny charakter do dziś.

10 najpiękniejszych miast średniowiecza

Chciałabym zaproponować podróż przez 10 najpiękniejszych miast średniowiecza zaczynając od północy Europy, a kończąc na Rodos. Dzięki temu lepiej będziemy mogli prześledzić podobieństwa kulturowe jakie łączyły poszczególne miasta średniowieczne. Oto lista najpiękniejszych miast średniowiecza:

1. Kijów – Ruś Kijowska była jednym z potężniejszych państw na pograniczu Europy i Azji. W czasach Włodzimierza Wielkiego i Jarosława Mądrego znajdowała się u szczytu swojej potęgi. To wtedy wzniesiono dominujący nad miastem kościół Mądrości Bożej, na wzór Hagia Sophia w Konstantynopolu. Było to zaskakujące dzieło architektury, zbudowane z pomocą bizantyjskich architektów. Kijów popadł trochę w zapomnienie kiedy w XII wieku stolica książąt przeniosła się do Włodzimierza. Jednak pamięć o jego świetności zachowała się w kronikach i rocznikach.
2. Praga – Średniowieczna architektura Starego Miasta w dzisiejszej Pradze jest zasługą Karola IV Luksemburskiego. To dzięki niemu Praga stała się jednym z największych i najpiękniejszych miast Europy. Była też ważnym ośrodkiem naukowym, dzięki założonemu w 1348 roku uniwersytetowi. Zachowane do dziś wyjątkowe zabytki z okresu późnego średniowiecza to przede wszystkim gotycka katedra św. Wita, Wacława i Wojciecha (część wschodnia z południową elewacją) oraz zamek. Przebudową tego ostatniego zajmował się m. in. Władysław Jagiellończyk pod koniec XV wieku.
3. Echternach – niewielkie, piękne miasteczko położone w dzisiejszym księstwie Luksemburg. Z pewnością nie znajdziemy go na liście 10 największych miast średniowiecza. Za to warto o nim przypomnieć, bo znajduje się tu opactwo benedyktyńskie pamiętające czasy Merowingów. Niestety oryginalna budowla spłonęła w XI wieku i została przebudowane w stylu gotyckim. Zachowane ruiny murów otaczających miasto nadają całości do dziś średniowieczny charakter.
4. Canterbury –tę angielską siedzibę arcybiskupa i słynne miejsce pielgrzymek trudno pominąć w zestawieniu 10 najpiękniejszych miast średniowiecza. Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO wymienia tutejszą katedrę jako ważny zabytek kultury. (por. Canterbury, lista UNESCO) Kościół został ufundowany w VI w., a obecny wygląd zawdzięcza głównie XII-wiecznej przebudowie. Oprócz katedry do ważnych zabytków można zaliczyć bramę Westgate z XIV wieku i pozostałości XII-wiecznego szpitala. Całe stare miasto z wąskimi uliczkami i niską, zabytkową zabudową zachowało do dziś swój niepowtarzalny, średniowieczny charakter. (Pounder N.: s. 87)
5. Carcassonne – średniowieczne miasta we Francji to temat na osobny artykuł. Wybrałam Carcassonne, ponieważ to wyjątkowe miejsce. Zachowało do dziś swój średniowieczny wygląd. Nieliczne miejsca na świecie mają do dziś nie tylko ruiny murów miejskich, ale w pełni funkcjonalne mury. Ufortyfikowana osada powstała tu już w czasach rzymskich. W średniowieczu miasto było sceną walk między katarami i katolikami w czasie tzw. krucjat albigeńskich (XIII wiek). Po zdobyciu przez krzyżowców miasto zostało rozbudowane i stało się niezdobytą twierdzą. Carcassonne m.in.: jako pierwsze w średniowieczu zastosowało system obronny oparty na tzw. hurdycjach.
6. Grenada – chociaż istniało tu miasteczko Iberów, a następnie Rzymian, to nazwę Grenada (Karnata) zawdzięcza Maurom. Wkrótce miasto stało się jednym z najważniejszych ośrodków muzułmańskiej Andaluzji. Krótko w XI wieku było nawet niezależnym królestwem żydowskim. W następnych stuleciach była ośrodkiem wielokulturowym. Znajdujący się tu zamek-miasto Alhambra jest kolejnym zabytkiem, które wymienia lista Światowego Dziedzictwa UNESCO (por. Alhambra, lista UNESCO). Piękne ornamenty w pałacu ostatniego emira powstały u schyłku panowania muzułmanów w tym regionie. Grenada to wyjątkowe miejsce, gdzie ścierają się wpływy mauryjskiego średniowiecza i hiszpańskiego renesansu.
7. Berno – stolica Szwajcarii została założona w XII wieku przez księcia Bertolda V. Po jego śmierci w 1218 roku miasto zyskało status Wolnego Miasta Rzeszy, a w 1353 dołączyło do Konfederacji Szwajcarskiej. Miejsce wśród 10 najpiękniejszych miast średniowiecza zawdzięcza zachowanemu staremu miastu. Podobnie jak wiele wymienionych tu zabytków znalazło się ono na liście UNESCO. (por. Old City of Berne, lista UNESCO) Jednym z najstarszych zachowanych zabytków miasta jest wieża zegarowa Zytglogge. Zbudowana w XIII wieku służyła za bramę i więzienie dla kobiet. W XV wieku zawieszono na niej zegar mechaniczny. Średniowieczna architektura starego miasta w zasadzie nie została zachowana ze względu na pożar w XV wieku i późniejsze renowacje. Zachowała się jednak struktura ulic, która nadaje miejscu niepowtarzalny charakter. Typowo średniowieczne jest zwłaszcza umiejscowienie miasta, na cyplu. Dzięki temu rzeka tworzy naturalną fosę od stron południowej, wschodniej i północnej. A może zainteresuje cię także ten artykuł o 10 największych miastach średniowiecza?
8. San Marino (miasto) – lista UNESCO nie pomija jednego z największych zamków na Półwyspie Apenińskim, który jest częścią stolicy jednego z najmniejszych państw świata. Jak liczne miasta średniowiecza zostało wzniesione w miejscu łatwym do obrony. Zaskakujące i niemal baśniowe są grube średniowieczne mury, z solidną zabudową, które pną się po stoku Monte Titano. Na trzech szczytach górują wieże: Guaita, Cesta i Montale. (por. San Marino, lista UNESCO) San Marino jest wręcz kwintesencją średniowiecznego miasta.
9. Pecz (Pecs) – Jedno z największych miast Węgier bez wątpienia mieści się w zestawieniu 10 najpiękniejszych miast średniowiecza. Zamieszkiwane już od starożytności jest wspominane w dokumentach pod obecną nazwą od XII wieku. Poprzednie nazwy są jednak prawdopodobnie powiązane. Miejscowość nazywano po łacinie „pięć katedr”, później „pięć kościołów”. Węgierskie „pesc” wywodzi się od tureckiego „beş”, co dosłownie oznacza „pięć”. Najciekawsze miejsca, które przypominają o średniowiecznej historii miasta to katedra z XI wieku (przebudowana w stylu neoromańskim), najstarszy dom mieszkalny z XIV wieku (dziś muzeum Zsolnay) oraz pierwszy węgierski uniwersytet. Ten ostatni został założony przez znanego dobrze Polakom Ludwika Andegaweńskiego. (Felczak W., 1983: s. 67)
10. Rodos (miasto) – mało które zestawienie miast średniowiecznych pamięta o mieście Rodos. Znajdujące się w północnej części wyspy o tej samej nazwie jest znane przede wszystkim z czasów starożytnych i słynnego kolosa. Jednak jest to też jedno z najlepiej zachowanych miast średniowiecznych w Europie. Wrażenie robi zwłaszcza całkowicie odbudowana ulica rycerzy – Ippoton. W średniowieczu miasto stanowiło ważny punkt na drodze między zachodem Europy (zwłaszcza miastami włoskimi) i Konstantynopolem. (por. Medieval City of Rhodes, lista UNESCO)

Piękne i dobrze zachowane

W naszej wyprawie przez 10 najpiękniejszych miast średniowiecza dotarliśmy do bardzo różnych miejsc. Niektóre zaskakująco wiernie zachowały dawną architekturę, inne pozostają średniowieczne tylko w pamięci i zapiskach. Z całą pewnością jeszcze inne miasta średniowieczne mogłyby się znaleźć na liście. Robiąc zestawienie tego rodzaju trzeba jednak wybierać. Powyższa lista objęła kilka miast, o których nie zawsze pamiętamy myśląc o średniowiecznych zabytkach. Starałam się ominąć te miasta, które umieściłam już na liście 10 największych miast średniowiecza. Piękne i zaskakujące zabytki nie muszą się znajdować przecież w największych centrach politycznych i kulturowych.

Chciałabym wymienić przynajmniej z nazwy inne wyjątkowe miejsca, które nie zmieściły się na liście, a na pewno na to zasługują:

Awinion (Francja) – stolica papieży w XIV wieku.

Durham (Wielka Brytania) – dawniej niezależne miasto książąt-biskupów i siedziba jednego z najstarszych angielskich uniwersytetów.

San Gimignano (Włochy, Toskania) – niewielkie miasto na wzgórzu. Średniowieczna architektura zachowała się tutaj doskonale. Ze względu na charakterystyczne wieże zwane jest czasem „manhattanem średniowiecza”.

W Europie zachowało się wiele miast o średniowiecznej przeszłości. W samych Włoszech roi się od miast i miasteczek usytuowanych na wzgórzach. Warto przyjrzeć się też miejscowościom we wschodniej części kontynentu. Jedno z najstarszych miast węgierskich Esztregom (Ostrzyhom) kryje ruiny pierwszego zamku królewskiego w tym kraju. Rumuńska Bystrzyca zachowała przynajmniej kilka budynków z okresu średniowiecza i wczesnego renesansu. Bogactwo miasteczek z tego okresu znajdziemy również w Czechach i na Słowacji. Warto szukać, nie zawsze kierując się ich sławą i obecnością w najpopularniejszych przewodnikach.

Autor: Ludwika Wykurz

Bibliografia:

1. Norman Pounds, The Medieval City, Greenwood Press 2005
2. Władysław Felczak, Historia Węgier, Ossolineum 1983
3. Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO https://whc.unesco.org/en/list, dostęp 27.04.2021 (lista UNESCO)