7 cudów świata - daty, miejsca, budowniczowie, przyczyny zniszczenia

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Ludwika WykurzDrukujUdostępnij

Klasyczne 7 cudów świata

Skąd wzięła się lista cudów świata?

Skąd pomysł, żeby o jakiejś budowli mówić „cud świata”? Pierwsza znana lista pochodzi z III w. p.n.e., jej autorem jest grecki pisarz i inżynier Filon z Bizancjum. Mało kto dziś pamięta, że turystyka nie była obca Grekom, a w świecie starożytnym zdecydowanie mieli co zwiedzać. Nie powinno dziwić natomiast, że wśród siedmiu cudów znalazły się aż cztery greckie budowle (oraz jedna z pogranicza grecko-perskiego). Początkowo używano na nie określenia „theamata”, czyli „rzeczy godne zobaczenia”. W późniejszym okresie przyjęło się słowo „thaumata”, czyli „cud”. (Seven wonders of the world, www.britannica.com)

Wybór siedmiu, nie pięciu czy dziesięciu, należy przypisać zapewne temu, że liczba miała znaczenie w greckim kręgu kulturowym. Siódemka była dla świata starożytnego liczbą magiczną, odnoszącą się do kalendarza księżycowego. Warto też pamiętać, że świat starożytnej Grecji, Egiptu i Persji roił się od znanych i zachwycających budowli. Wyselekcjonowanie konkretnych siedmiu miejsc wartych zobaczenia nadawało im więc szczególną rangę.

Starożytność i jej najsłynniejsze budowle

Do klasycznych 7 cudów świata starożytnego zalicza się:

Piramidę Cheopsa (lub ogółem wielkie piramidy w Gizie), świątynię Artemidy w Efezie, Mauzoleum królewskie w Halikarnasie, Kolosa z Rodos, wiszące ogrody Semiramidy, Latarnię morską z Aleksandrii, Posąg Zeusa na Olimpie.

Spośród nich do dziś przetrwały tylko piramidy. Na szczęście dzięki pasji starożytnych Greków do turystyki i współczesnym badaniom archeologicznym możemy powiedzieć coś na temat każdego architektonicznego cudu tamtej epoki. Oto miejsca i budowle, które fascynowały ponad 2000 lat temu:

1. Piramida Cheopsa – została zbudowana na rozkaz faraona w XXVIII wieku p.n.e. Towarzyszą jej dwie inne piramidy, Chefrena i Mykerinosa. Historia okazała się łaskawsza dla tych zabytków w porównaniu z resztą cudów starożytnego świata. Nadal nie wiemy jak ją zbudowano. Opis podany przez Herodota jest powtórzeniem tego, co usłyszał od egipskich kapłanów. Nie do końca potwierdza jednak to co dziś wiemy na podstawie badań archeologicznych. Przy budowie piramidy prawdopodobnie pracowało do 8 tys. robotników. Raczej nie byli to niewolnicy, jak chce tradycja. (Gööck R., 1996: s. 8-9)
2. Świątynia Artemidy w Efezie – wielkość i wspaniałość tej świątyni przewyższała Partenon w Atenach. Według Pliniusza powierzchnia budowli wynosiła 73-14 m, otaczało ją 127 kolumn. Ten opis został potwierdzony dzięki pracom archeologicznym. W starożytności była uważana za najpiękniejsze i najważniejsze miejsce kultu na ziemi (przynajmniej przez Greków). Budowę rozpoczęto w VI wieku p.n.e. na miejscu skromniejszej świątyni. Prace trwały 120 lat. To arcydzieło architektury spłonęło w 356 roku p.n.e., ale zostało odbudowane. Ostateczny upadek świątyni nastąpił w czasie najazdu Gotów w 136 r. n.e. (Gööck R.: s. 10-11, Kwiatkowski T., 2016)
3. Mauzoleum w Halikarnasie – Król Mausolos, panujący około 360 r. p.n.e. w perskiej prowincji Karien, chciał wybudować sobie wspaniały grobowiec. Konkurs na projektantów budowli wygrali dwaj Grecy, Satyros i Pytheos. Bezpośrednie zapiski z ich pracy zaginęły, ale na podstawie innych źródeł odtworzono przypuszczalny wygląd mauzoleum. Na sześciennej bryle wznosiła się właściwa świątynia grobowa, otoczona arkadami. Całość wieńczył stożkowaty dach z kwadrygą na szczycie. Mauzoleum zostało zniszczone podczas kolejnych kataklizmów. W XIII wieku Joannici wykorzystali resztki budowli na materiał do budowy murów obronnych. (Gööck R.: s. 12-13)
4. Kolos z Rodos – posąg Heliosa, który mieszkańcy Rodos ufundowali po zwycięstwie nad ówczesnym królem macedońskim w IV w. p.n.e. Pieniądze uzyskano ze sprzętu oblężniczego zostawionego przez Macedończyków. Nie wiadomo ile dokładnie miał wysokości, podobno między 30 a 40 m. Był odlany ze spiżu, wspierał się nogami na dwóch cokołach, wznoszących się prosto z wody, w ręku trzymał pochodnię. Dzieło zostało zniszczone podczas trzęsienia ziemi w 241 roku p.n.e. Resztki zostały natomiast sprzedane i przetopione w VII w. n.e. (Gööck R.: s. 13-14)
5. Latarnia Faros w Aleksandrii – uważa się, że była to najwspanialsza budowla jaką stworzyła starożytność. Zbudowana między 300 a 280 rokiem p.n.e. przez Sostratosa z Knidos była naprawdę niezwykła. U podstawy miała ogromne bloki szkła. Swoim wysmukłym, zwężającym się ku górze kształtem i zwieńczeniem otoczonym posągami musiała przypominać nieco indyjskie świątynie z późniejszych wieków. Możliwe, że sięgała nawet 120 m wysokości, a jej światło było widoczne nawet z odległości 50 km. Ile w tym prawdy? Trudno powiedzieć. Wszystkie informacje znamy na z przekazów. Latarnię zniszczyły trzęsienia ziemi w latach 956, 1303 i 1323. Dziś na jej miejscu stoi fort zbudowany w XV wieku. (Kwiatkowski T., 2016)
6. Posąg Zeusa w Olimpii – Kto liznął choć trochę historii starożytności wie, że Fidiasz był jednym z największych rzeźbiarzy greckich. To właśnie on był autorem 15-metrowego posągu Zeusa, który zasiadał w świątyni w Olimpii. Wyrzeźbiony został około roku 430 p.n.e. Pod koniec IV wieku n.e. przewieziono posąg do Konstantynopola, gdzie został zniszczony w pożarze w 462 r. (Kwiatkowski T., 2016)
7. Ogrody Semiramidy – pośród cudów starożytności ten wzbudza najwięcej kontrowersji. Dzięki wykopaliskom archeologicznym wiemy, że istniały. Zleceniodawcą ich budowy był prawdopodobnie król Nabuchodonozor (604-562 r. p.n.e.), który zbudował je dla swojej żony. Nie była ona jednak legendarną Semiramidą. Poza tym tarasowych ogrodów mogło być więcej w historii Babilonu. W momencie powstawania starożytnej listy 7 cudów świata były już tylko legendą. (Gööck R.: s. 20-21)

Współczesne cuda świata – miejsca, które możemy odwiedzić

Jak powstawała lista?

Po zniszczeniu prawie wszystkich cudów świata szukano nowych siedmiu budowli, które mogą je zastąpić. Powstało kilka list. Na potrzeby tego artykułu będę mówić o tzw. nowych siedmiu cudach świata, które zostały wyłonione w głosowaniu internetowym wśród ok. 90 mln. Uczestników. Inicjatorem głosowania był Bernard Weber. Wyniki ogłoszono w 2007 roku.

Ze względu na globalizację i międzynarodowy charakter konkursu mapa cudów świata znacznie się poszerzyła. Miejsca, które trafiły na listę pochodzą prawie ze wszystkich kontynentów.

Zanim powiem jakie obiekty i miejsca znalazły się na nowej liście warto wspomnieć o innych listach. Nie wszystkie ograniczały się do budowli. W ciągu ostatnich stu lat zaczęto też mówić o cudach przyrody. Na przykład pisarz i podcaster programu „Armchair Explorer”, Aaron Millar co roku wybiera nowy zestaw cudów świata. Nie jest to zła strategia, biorąc pod uwagę, że znanych miejsc nie brakuje. Ile możliwości stwarza lista, którą można co roku odświeżać? Teoretycznie nieskończenie wiele. W zestawie na rok 2021 znalazły się m.in.: Geoglify z Nazca, Wielki Zderzacz Hadronów w Szwajcarii i neolityczny kamienny krąg z Callanish w Szkocji. Minusem jest to, że autor nie zaznaczył czy chodzi o cuda natury czy kultury i w tym samym zestawieniu znajdziemy skaliste łuki parku narodowego w Utah czy nawet trasy migracyjne dzikich zwierząt w Kenii i Tanzanii. (por. Aaron Miller,& Seven Wonders of the World for 2021, https://www.cntraveller.com/gallery/seven-wonders-of-the-world, dostęp 15.01.2021)

Idea nowych siedmiu cudów świata, której inicjatorem jest Bernard Weber, bardziej nawiązuje do tradycji. Autor ograniczył się do wyboru spośród zabytków, których piękno powinniśmy docenić i chronić. Dlatego połączył kampanię i głosowanie z przekazem ekologicznym.

7 cudów świata w XXI wieku

Oto rezultaty głosowania online, którego wyniki świat poznał w 2007 roku

1. Wielki Mur Chiński – w dziejach architektury chińskiej przez długi czas nie używano murowanych umocnień, za to już w starożytności budowano usypywane wały obronne. Właśnie tak powstał Wielki Mur Chiński. Budowę umocnień na granicy rozpoczął cesarz Shi-Huang Ti w III w. p.n.e., ale większość tej budowli powstała w XV wieku. Wielu robotników zginęło podczas kładzenia kolejnych warstw wału. Dziś mur liczy 2450 km, w większości jest szeroki na 8 m u podstawy i wysoki na 16 m. Jest to jedyny cud świata widoczny z kosmosu. (Gööck R.: s. 71-73)
2. Petra – Z pewnością znacie zdjęcia słynnego miasta Nabatejczyków wykutego w skale, zwłaszcza tzw. Skarbca Faraonów. Znajdujący się na terenie dzisiejszej Jordanii kompleks ukryty wśród skał i piasku powstał w IV w. p.n.e., a jego upadek przypada na IV w. n.e. Jest to jedno z najbardziej niezwykłych wizualnie miejsc, które rozpalało wyobraźnię niejednego podróżnika i poszukiwacza przygód. W przeciwieństwie do wielu opuszczonych obiektów starożytnych, nie zostało zniszczone w wyniku kataklizmów. (Harpur J., Westwood J., 1997: s. 114-119)
3. Koloseum – najbardziej okazała i najlepiej znana pozostałość Wiecznego Miasta z czasów świetności. Wybudowane za cesarza Wespazjana i jego syna Tytusa. Koloseum ma cztery kondygnacje, z których każda jest wybudowana w innym porządku architektonicznym. Potężna budowla o wysokości 50 m i obwodzie 527 m w czasach świetności mieściła d 45 tys. ludzi. Koloseum jest też symbolem okrucieństwa cesarskiego Rzymu. W czasie samych 100 dni inauguracji obiektu zginęło 5000 zwierząt i wiele tysięcy gladiatorów. W późniejszych czasach odbywały się tu również pełne okrucieństwa i perwersji egzekucje chrześcijan. (Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, 1990: s. 542)
4. Chichén Itzá – Ruiny starożytnego miasta Majów na półwyspie Jukatan. Wybudowanego prawdopodobnie w VI w. n.e. W X wieku prawdopodobnie napadnięte przez Itza, lud Majów posługujący się innym dialektem. To od nich pochodzi nazwa miasta. Ruiny rozciągają się na powierzchni 10 km kwadratowych i w czasach największej świetności mogło tu mieszkać nawet 35 tys. ludzi. Charakterystyczne obiekty to m.in. tarasowe piramidy i największe starożytne boisko do gry w piłkę. (Chichén Itzá, www.britannica.com)
5. Machu Picchu – ruiny miasta Inków leżą między górami Huayna Picchu i Machu Picchu. Miasto zostało zbudowane prawdopodobnie w XV wieku, jako twierdza zamieszkana przez około 1000 mieszkańców. Wszystko wskazuje na to, że zostało opuszczone jeszcze przed upadkiem imperium Inków. Zostało odkryte ponownie przez amerykańskiego historyka i archeologa Hirama Binghama w 1911 roku. (Harpur J., Westwood J.: s. 130-133)
6. Tadż Mahal – Monument zbudowany w XVII wieku jest dziś jednym z głównych znaków markowych indyjskiej turystyki. Jak na ironię ta najbardziej rozpoznawalna indyjska budowla powstała za czasów muzułmańskiej dynastii mogolskiej. Tadż Mahal jest grobowcem ukochanej żony szacha Jahana, Muntaz Mahal. (Kwiatkowski T., 2016)
7. Figura Chrystusa Zbawiciela – Wysoka na 30 metrów figura Chrystusa góruje nad panoramą Rio de Janeiro. Została ukończona w 1931 roku. Od tamtej pory jest najbardziej rozpoznawalnym obiektem związanym z Brazylią. Jest też największą rzeźbą w stylu Art-Deco. Dzieło ma kilku autorów: inżyniera Haitora da Silva Costa, artystę Carlosa Oswalda i rzeźbiarza Paula Landowskiego. (Murray L., Christ the Redeemer, www.britannica.com,)

Miejsce na liście przyznano też ex aequo piramidzie Cheopsa. Dlatego w niektórych współczesnych zestawieniach zobaczycie nie siedem, a osiem cudów świata.

Mapa cudów świata

Warto powiedzieć jeszcze kilka słów nie tylko o tym jakie są oficjalne cuda świata, ale gdzie się znajdowały lub znajdują. Patrząc na mapę obiektów możemy prześledzić jak poszerzył się świat Europejczyka.

Klasyczna lista, jak już wspomniałam dotyczy głównie budowli ze świata greckiego. Nowe cuda świata pochodzą ze wszystkich kontynentów i mają bardzo różne tło kulturowe. Na każdej mapie internetowej zobaczymy zagęszczenie starych budowli w basenie Morza Śródziemnego. Nowa lista obejmuje aż trzy obiekty z Ameryki Południowej i Środkowej i tylko jeden z Europy.

7 cudów świata to najstarsze na świecie zestawienie obiektów turystycznych. Mimo, że ma ponad 2 tysiące lat ciągle zadziwia i inspiruje. Cuda świata są wspomniane we współczesnych przewodnikach turystycznych, pojawiają się też w grach komputerowych, literaturze i filmach. Dlatego czasem warto przyjrzeć im się bliżej.

Autor: Ludwika Wykurz

Bibliografia:

1. Encyclopedia Britannica, wersja online (www.britannica.com, artykuły wyszczególnione w przypisach, dostęp 15-16.01.2021)
2. Roland Gööck, Cuda świata, Muza SA 1996
3. James Harpur, Jennifer Westwood, Legendarne miejsca, Penta 1997
4. Ted Kwiatkowski, Stare cywilizacje, słynne budowle, KWI 2016
5. Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, praca zbiorowa, PWN 1990
6. Aaron Miller, Seven Wonders of the World for 2021 (https://www.cntraveller.com/gallery/seven-wonders-of-the-world, dostęp 15.01.2021)