Kim tak naprawdę jest Święty Mikołaj w popkulturze?
Święty Mikołaj znany jest w popkulturze jako starszy pan z białą brodą, ubrany w czerwony kostium. Większość legend na temat Bożego Narodzenia podtrzymuje wersję, iż św. Mikołaj rozdaje dzieciom prezenty, wożąc je wielkimi saniami ciągniętymi przez renifery. Zgodnie z wieloma baśniami, Święty Mikołaj mieszka na biegunie północnym lub w Laponii, a pakować prezenty pomagają mu Elfy. Kim tak naprawdę jest Święty Mikołaj? Jak rozwinął się jego wizerunek na przestrzeni wieków? Sprawdź historię najsłynniejszej bożonarodzeniowej postaci w popkulturze.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o społeczeństwie.
Z tego artykułu dowiesz się:
Historia Świętego Mikołaja – na kim wzorowana jest jego postać?
Święty Mikołaj w przeszłości. Co wiadomo na jego temat?
Pierwowzorem postaci Świętego Mikołaja, która rozdaje dzieciom podarunki, jest biskup Mikołaj z Miry. Właśnie wokół jego postaci krążyło najwięcej legend – m.in. o tym, jak biskup cały swój majątek rozdał biednym. W średniowieczu, ze względu na jego honorowość i dobro, zaczęto uważać Mikołaja za patrona dzieci. Przedstawiano go zwykle jako starca z długą siwą brodą, który trzymał w dłoni worek pełen prezentów. 6 grudnia (rocznica śmierci biskupa Mikołaja) według XII-wiecznych zapisków pochodzących z Francji, przebrane za Mikołaja zakonnice roznosiły prezenty dzieciom z biednych rodzin. W polskich źródłach kult rozdawania prezentów po raz pierwszy udokumentowany został w XV wieku. W wielu państwach 6 grudnia Mikołaj roznosi prezenty z okazji święta Mikołajek. W innych z kolei jego postać rozdaje podarunki 24 grudnia w Wigilię lub 25 grudnia w Boże Narodzenie – oczywiście, tylko tym dzieciom, które były grzeczne. Co otrzymują niegrzeczne maluchy? Otóż ostrzeżenie w postaci… długiej rózgi.
Warto wiedzieć, że początkowo Święty Mikołaj wcale nie kojarzył się z północną częścią globu. Dla mieszkańców średniowiecznej Holandii Sinterklaas, czyli tamtejszy Święty Mikołaj, przypływał statkiem z ciepłych wód razem ze swoim pomocnikiem Zwarte Piet. We dwoje wspólnie roznosili dzieciom prezenty. Oczywiście dziś większość ludzi kojarzy Mikołaja z saniami, śniegiem i Laponią, a nie pływaniem po morzach, jednak holenderska wersja Mikołaja mówi o właśnie takiej egzotycznej postaci – była to jedna z pierwszych wersji świątecznego bohatera dzieci. Co ciekawe, Sinterklaas do dziś budzi w Holandii wiele emocji. Dzieci bardzo przeżywają jego przybycie, co często objawia się u nich stresopodobnymi symptomami. Rodzice czasami straszą niegrzeczne dzieci, że Sinterklaas zabierze je w worku do Hiszpanii, co zaszczepia w nich ogromny lęk. Problem dziecięcego stresu związanego z obchodzeniem dnia Sinterklaasa szeroko komentowany jest w mediach – niekoniecznie w pozytywnym kontekście.
W 1823 roku Clement Clarke Moore napisał wiersz pt. „Noc wigilijna”, w którym postać Świętego Mikołaja opisana została dokładnie tak, jak kojarzymy ją dziś. Mikołaj przybywał do dzieci w Boże Narodzenie z bieguna północnego, targając wielki wór prezentów. Poruszał się saniami zaprzężonymi w renifery. Wizerunek świętego Mikołaja spopularyzował również Thomas Nast na swojej ilustracji opublikowanej w Harper’s Weekly (1 stycznia 1881 roku). Właśnie na tej ilustracji Mikołaj po raz pierwszy przyodział na głowę elfią czapkę, a nie biskupią mitrę.
Kto w Boże Narodzenie roznosi prezenty polskim dzieciom?
W naszym kraju za rozdawanie prezentów w Boże Narodzenie nie jest odpowiedzialny wyłącznie Mikołaj i jego Elfy. Niemal w każdym zakątku Polski prezenty pod choinkę przynosi bowiem… ktoś inny. Historia Świętego Mikołaja w naszym kraju zagmatwała się po II wojnie światowej, głównie przez wielką wędrówkę ludu i kulturowe podziały z trzech zaborów. W Polsce mamy zatem wiele nazw Mikołaja i jeszcze więcej związanych z tą postacią tradycji.
Na Dolnym Śląsku przyjęło się, iż prezenty w Boże Narodzenie przynosi Gwiazdka. Na Górnym Śląsku odpowiedzialne jest za to Dzieciątko. W Małopolsce i na Śląsku Cieszyńskim prezenty pod choinką zostawia Aniołek, a na Płaskowyżu Tarnogrodzkim robią to krasnoludki. Na Kujawach, Pomorzu Zachodnim, Kaszubach, Pałukach i w Wielkopolsce podarunki w Boże Narodzenie rozdaje dzieciom Gwiazdor. Kiedy więc pojawia się u nas Mikołaj? Otóż 6 grudnia – wówczas grzeczne dzieci w Polsce również otrzymują prezenty. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł z TOP 10 najlepszych filmów świątecznych.
Kontrowersje wokół postaci Świętego Mikołaja w Polsce i na świecie
Ciekawostki związane ze Świętym Mikołajem
Postać Świętego Mikołaja od zawsze budzi sporo kontrowersji. Jedni utożsamiają go z Dziadkiem Mrozem (Rosja), inni z Sinterklaasem (Holandia), a jeszcze inni z Trzema Królami (Hiszpania). Co warto wiedzieć o Mikołaju? Oto kilka ciekawostek związanych z tą postacią.
- Aby dostarczyć prezenty do wszystkich dzieci, Mikołaj ma aż 31 godzin. Skąd ta liczba? Dlaczego nie ma 24 godzin na rozdanie podarunków? Otóż wszystko ze względu na… różnice w strefach czasowych.
- Święty Mikołaj na świecie określany jest na wiele różnych sposobów. W Chinach mówi się o nim Shengdan Laoren, w Japonii Santa Kurosu, a na Hawajach Kanakaloka.
- Słynny czerwononosy Rudolf to chwyt marketingowy! Wymyślono go w 1939 roku na potrzeby sprzedaży sieci domów towarowych Montgomery Ward. Renifer, znany pomocnik Świętego Mikołaja, mimo wszystko znakomicie przyjął się w popkulturze.
- Ze Świętym Mikołajem związana jest piosenka „Jingle Bells”, która chyba najbardziej kojarzy się wszystkim z mikołajowymi saniami. Co ciekawe, skomponowano ją w 1857 roku jako utwór z okazji Dnia Dziękczynienia w bostońskiej szkółce niedzielnej. Z niejasnych przyczyn piosenka stała się popularna w Ameryce, a później na całym świecie.
- Według jednej z legend pewien człowiek kiedyś bardzo biedował, więc postanowił sprzedać trzy swoje córki do domu publicznego. Dowiedział się o tym Święty Mikołaj – a wtedy Mikołaj z Miry. Wieczorem wrzucił nieznajomemu przez komin trzy sakiewki z pieniędzmi, które wpadły do trzewików i pończoch zostawionych przez córki do wysuszenia. Właśnie stąd wziął się zwyczaj wieszania skarpet i bucików na kominku, aby Święty Mikołaj napełnił je prezentami.
Mikołaj w popkulturze – co wiemy o nim współcześnie?
Słynny ubiór Świętego Mikołaja, a więc czerwony kostium i czapka, stał się popularny w 1930 roku. Wszystko dzięki reklamie Coca-Coli, którą stworzył wówczas Fres Mizen. Właśnie w tej reklamie św. Mikołaj wystąpił po raz pierwszy w czerwonym płaszczu oraz nakryciu głowy. Reklama ta utrwaliła wizerunek Świętego Mikołaja w powszechnej świadomości. Czapka z białym pomponem, którą miał na sobie Mikołaj, jest najbardziej charakterystycznym elementem jego stroju. Stała się też jednocześnie jednym z najpopularniejszych symboli świątecznych.
Wizerunek św. Mikołaja używany jest współcześnie do celów komercyjnych. Korzystają z niego handlowcy na całym świecie. Postać Mikołaja pojawia się w sklepach i telewizji już w listopadzie, goszcząc tam aż do Nowego Roku. Święty Mikołaj najczęściej przedstawiany jest jako starszy pan z długą białą brodą, czerwonym strojem i saniami ciągniętymi przez renifery – oczywiście w towarzystwie nieodstępujących go na krok Elfów.
Autor: Paulina Zambrzycka
Bibliografia:
- Beata Andrzejczuk, Alicja Abramowicz-Groszek: Historia prawdziwego św. Mikołaja, Rafael Dom Wydawniczy, Kraków 2019
- Brand Sofie Maria: Święta na świecie, Wydawnictwo Znak Emotion, Warszawa 2021