10 najsłynniejszych zamachów - daty, miejsca, przebieg, ofiary, znaczenie
Zamach to pojęcie, które może mieć co najmniej dwa znaczenia. Jeden rodzaj to słynne ataki na władców i rządzących. Inne to akcje terrorystyczne, za pomocą których terroryści chcą zastraszyć jakąś społeczność. Te pierwsze mogą być przeprowadzone przez rywali do władzy. Mogą być też wynikiem spisku organizacji rewolucyjnej. Drugi rodzaj to ataki w ośrodkach miejskich, porwania samolotów itp. Jest to najczęściej część tzw. wojny asymetrycznej i zwykle przynosi dużo liczniejsze ofiary.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii świata.
Z tego artykułu dowiesz się:
Działania wojenne i zamachy terrorystyczne
Terroryści a wojna asymetryczna
Nikt nigdy nie powinien usprawiedliwiać zabijania niewinnych. Jednak opisując słynne zamachy, trzeba rozumieć okoliczności, w jakich zostały dokonane. Czasami na to, czy terroryści są postrzegani jak przestępcy, ma wpływ sytuacja polityczna. Zamachy terrorystyczne bywają częścią taktyki wojny asymetrycznej, w której jedna strona ma dużo mniejsze środki niż druga. Żeby móc prowadzić jakiekolwiek działania, musi to robić z ukrycia i w niespodziewanych momentach. Tego typu ataki terrorystyczne są skierowane na obiekty rządowe lub wojskowe. Mogą to być również porwania cywilów w celu negocjacji.
Zanim opiszę najsłynniejsze zamachy w dziejach ludzkości, wspomnę o jeszcze jednym rodzaju ataków. Przeprowadzane są tak samo, jak zamachy wojny asymetrycznej. Jednak niekoniecznie są inicjowane przez jakieś organizacje, a celem stają się przypadkowi cywile. Sprawcami mogą być osoby niestabilne emocjonalnie albo fanatycy religijni lub ideologiczni. Plany organizacji terrorystycznych są zwykle bardziej przemyślane, a nawet do pewnego stopnia przewidywalne. Szaleniec może planować atak, ale może też dokonać zamachu pod wpływem nagłego impulsu.
Miejsce terroryzmu w dziejach ludzkości
Terroryści istnieli od początku cywilizacji. Jednak rozumienie terroryzmu zmieniało się na przestrzeni wieków. Z jednej strony działania np. żydowskich Zelotów w 1 w n.e. można zaliczyć do działalności terrorystycznej. Z drugiej trzeba pamiętać, że określenie „terroryzm” powstało w odniesieniu do rządów Jakobinów w czasach rewolucji francuskiej.
Zamach był praktykowaną formą zastraszenia lub wyeliminowania niewygodnych osób, ale nie określano tego mianem terroryzmu. Sprawcy byli traktowani jak przestępcy, obok zabójców, złodziei, zdrajców itp. Z bardziej zorganizowanym terroryzmem mamy do czynienia w średniowieczu, wraz z powstaniem tzw. zakonu asasynów, należącego do sekty nizarytów. Można powiedzieć, że niemal wynaleźli wojnę asymetryczną. Słynne zamachy asasynów wyeliminowały z gry politycznej kilku ważnych władców. A ich umiejętności i fanatyczne posłuszeństwo tajemniczemu Starcowi z Gór siały postrach wśród ich wrogów.
Największe „osiągnięcia” asasynów to raczej zastraszanie władców niż ich zabijanie. W ten sposób zyskali np. sojusznika w Saladynie.
Przynajmniej dwa spektakularne zabójstwa władców miały miejsce w czasach rozbicia dzielnicowego na ziemiach polskich. Ich ofiary to Przemysław II i Leszek Biały. Wiele zamachów w tym czasie dokonywano też po cichu, zwykle wybierając truciznę.
Nas jednak interesują słynne zamachy dotykające nie tylko władców. Te zaczęły się popularyzować w XIX wieku. Przyczyna była banalna – terroryści mieli łatwiejszy dostęp do środków wybuchowych i broni palnej. Z tego samego powodu przestępcy stają się w XIX wieku bardziej niebezpieczni dla większej ilości osób.
Słynne zamachy - lista
Przeglądając najsłynniejsze zamachy, brałam pod uwagę przede wszystkim to, czy są znane dziś i jaki miały wpływ na historię. Z tego powodu większość pochodzi z czasów najnowszych. Oto moja lista najsłynniejszych zamachów terrorystycznych w dziejach ludzkości:
1. Zabójstwo prezydenta Lincolna – 1865
W XIX wieku największe zamachy były skierowane przeciw władzom – królom, książętom, dowódcom, prezydentom. Większość przeprowadzona przez rewolucyjne organizacje lewicowe lub separatystyczne. W tym przypadku było trochę inaczej. Zamach został zaplanowany przez grupę zwolenników Konfederacji. Ich początkowe plany obejmowały porwanie prezydenta, ostatecznie jednak zdecydowali się na zabójstwo. Zabójcą prezydenta został aktor, były żołnierz Konfederacji – John Wiles Booth. (Blashfield J. F., 2002, s. 48) Konspiratorzy planowali zabić jeszcze dwie ofiary – wiceprezydenta Johnosna i sekretarza stanu Williama H. Stewarda. Jednak plan się nie udał. Zginął tylko Lincoln. Bootha zabito kilka dni później w czasie pościgu.
Jest to jedno z najsłynniejszych zabójstw głowy państwa w dziejach ludzkości. W jego wyniku została przerwana polityka abolicjonistyczna Lincolna, chociaż kierunek zmian niekoniecznie był korzystny dla Południa.
2. Bomba na Haymarket Square – 1886
Podczas pokojowych protestów robotników w Chicago doszło do detonacji bomby. Do dziś nie wiadomo czy było to dzieło kogoś z tłumu, czy prowokacja. Tak czy inaczej, uznano to za zamach. Były ofiary wśród policjantów. Organizatorzy demonstracji zostali potraktowani jak przestępcy i terroryści. Ich pokazowy proces i kara śmierci wzbudził protesty w środowiskach lewicowych na całym świecie. II Międzynarodówka ogłosiła dzień 1 maja świętem pracy na pamiątkę tego wydarzenia. (Chaliand G, Blin A., 2020: 65%)
3. Zamordowanie księcia Ferdynanda -1914
Wymieniając słynne zamachy, nie da się pominąć tego aktu. Morderstwa głów państwa z rąk rewolucjonistów nie były czymś rzadkim w tym czasie. Mało które zabójstwo miało jednak tak dalekosiężne skutki. Zamach wywołał serię wydarzeń, które doprowadziły do najbardziej krwawej wojny w dziejach Europy. W efekcie zaś do całkowitej zmiany układu sił na świecie. Można powiedzieć, że organizacje terrorystyczne osiągnęły swój cel – upadek mocarstw i powstanie państw narodowych.
4. Zabójstwo prezydenta J. F. Kennedyego – 1965
W dniu 22 listopada 1963 roku został zamordowany John F. Kennedy, 35 prezydent USA. Jego zabójstwo do dziś budzi wiele kontrowersji, których nie mam ambicji tu zgłębiać ani rozwiązywać. Istnieje na ten temat wiele teorii i wiele ciekawych publikacji. Powiedzmy tylko, że podobnie jak Lincoln, Kennedy prowadził politykę zmierzającą do wyrównania nierówności rasowych. Był też znany jako ten prezydent, który zapobiegł wybuchowi wojny nuklearnej podczas kryzysu kubańskiego. (por. Gadney R., 1983)
5. Bomby na Piazza Fontana w Mediolanie – 1969
W dniu 12 grudnia 1969 roku wybuchła bomba u wejścia do Banca Nazionale dell'Agricoltura. Śmierć poniosło 17 osób, a 88 zostało rannych. Ofiary były całkiem przypadkowe.
Zamach początkowo przypisano anarchistom. Aresztowano 80 ludzi. Nie udało się jednak udowodnić, że są to terroryści. W latach 70. policja wpadła na nowy trop. Prawdopodobnymi sprawcami była organizacja neo-faszystowska Ordine Nuovo. Proces toczył się latami. Odkryto nawet powiązania sprawy z działalnością CIA.
6. Zamach w Monachium – 1972
Jeden z najbardziej szokujących zamachów XX wieku. Ofiary to izraelscy sportowcy, ich trenerzy i jeden niemiecki policjant, sprawcy – członkowie organizacji palestyńskiej Czarny Wrzesień. Odpowiedzią na akcję była seria nalotów na cele arabskie. Kontrowersje wzbudza do dziś operacja Gniew Boży, w wyniku której postanowiono zlikwidować domniemanych sprawców zamachu. Inaczej niż słynne zamachy z użyciem środków wybuchowych, ten był skierowany przeciw konkretnym osobom. Konsekwencją było nasilenie i tak już napiętych stosunków między Izraelem i krajami arabskimi. (Bäcker R., 2002: s. 63-64)
7. Atak na WTC – 2001 
Mało który zamach w dziejach ludzkości był tak brzemienny w skutki. Terroryści porwali cztery samoloty. Dwa uderzyły w budynku WTC, jeden w Pentagon. Czwarty atak został udaremniony przez pasażerów. W sumie w ataku zginęło 3126 osób, wiele tysięcy było rannych.
Chociaż bezpośredni przestępcy zostali od razu zidentyfikowani, to konkluzje i późniejsze decyzje polityczne USA wzbudzają do dziś wiele kontrowersji (np. łączenie ataku na Irak z zamachem). Wiele osób zgadza się co do tego, że świat po 11 września nie był już taki sam. Najsłynniejsze zamachy, które nastąpiły po tym wydarzeniu, można uznać za dalszą część tej samej wojny asymetrycznej lub wykorzystania atmosfery strachu do celów politycznych. (Chaliand G, Blin A., 2020: 67%)
8. Bomby w madryckim metrze – 2004
Zaledwie trzy lata po ataku na WTC doszło do serii wybuchów, które zabiły 193, a raniły ok. 2000 osób. Zamach miał miejsce na trzy dni przed wyborami w Hiszpanii. Chociaż podejrzewano takie organizacje jak baskijska ETA i arabska Al-Kaida, to nie udowodniono żadnych bezpośrednich związków. W 2019 roku otwarto na nowo śledztwo. (por. Arostegui M., 2019, https://www.voanews.com/europe/spain-reopens-investigation-2004-train-bombings)
9. Ataki bombowe tzw. 7/7 w Londynie – 2005
Ataki 7/7, nazwane tak od daty (7 lipca) były najbardziej krwawym zamachem terrorystycznym na Wyspach Brytyjskich. Terroryści-samobójcy zdetonowali domowej roboty ładunki w środkach komunikacji miejskiej. Zginęły 52 osoby, a 700 zostało rannych. Ofiary były przypadkowe, pochodziły z różnych środowisk, niektóre z różnych krajów. Zamachowcy przyznali się w nagraniach do sympatyzowania z Al-Kaidą.
Zamach wstrząsnął opinią publiczną w Wielkiej Brytanii. Przestępcy nie byli wcześniej karani, a jednak ktoś przygotował dość dobrze plany ataku. Największe kontrowersje budziło ustalenie, czy Al-Kaida brała udział w atakach czy była to niezależna inicjatywa jej sympatyków. (Chaliand G, Blin A., 2020: 71%)
10. Seria ataków Andersa Breivika w Oslo i na wyspie Utøya – 2011
Słynne zamachy wiąże się najczęściej z organizacjami bojowymi takimi jak ETA czy Al-Kaida. Jak się okazuje, równie „sprawne” ataki mogą przeprowadzać samotni terroryści. Przykładem może być zamach Norwega Andersa Breivika, który w pojedynkę zabił w ciągu jednego dnia 77 osób w dwóch różnych miejscach (siedziba premiera w Oslo i obóz młodzieżówki Partii Pracy na wyspie Utøya). Skazany na 21 lat więzienia Breivik do tej pory uważa, że nie popełnił przestępstwa. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o zamachach.
Zamachy terrorystyczne - motywacje
Największe wojny z terroryzmem w tle
Z prawnego punktu widzenia terroryści to szczególnie niebezpieczni przestępcy. Wiele ataków terrorystycznych odbywało się jednak w warunkach nierównej walki. Przypadkowe ofiary detonacji w miejscach publicznych mają być odwetem za masowe ataki wroga na ojczyznę lub kraj z kręgu kulturowego, z którym terroryści się identyfikują.
Liczne słynne zamachy miały i do dziś mają miejsce na terenie Izraela. Podobne działania podejmowały w różnym czasie organizacje baskijskie w Hiszpanii czy irlandzkie w Anglii. Największe konflikty powstają w momencie politycznej dominacji jednej strony (narodowej, religijnej, etnicznej) nad drugą. Jedne z najstarszych, jeśli nie najstarsze działania terrorystyczne w dziejach ludzkości były motywowane właśnie taką nierówną walką. Mam na myśli wspomnianych na początku Zelotów.
Terroryści czy bohaterowie?
Biorąc pod uwagę motywację, niektórych zamachowców czasem cienka linia dzieli terrorystę i buntownika od bohatera. Na przykład zamach majowy z punktu widzenia Piłsudskiego i jego zwolenników był słusznym aktem zaprowadzenia porządku w kraju. Z punktu widzenia obalonych władz i ówczesnego prawa był przestępstwem i ogromnym nadużyciem. Tym bardziej że polała się krew.
Czasami sytuacja jest mniej oczywista dla postronnych obserwatorów. Wielkie plany osób takich jak Breivik nie mają odzwierciedlenia w tym, jak odbiera go społeczeństwo.
Najsłynniejsze zamachy to te, które zapisały się w pamięci pokoleń. Zwykle ich skutki były powszechnie odczuwane. Wiele z nich budzi wątpliwości. Każdy zamach budzi bardzo silne, pierwotne emocje. Odpowiednio pokierowane mogą wpływać na wyniki wyborów czy stanowisko opinii publicznej wobec działań wojennych. Dlatego do interpretacji takich wydarzeń trzeba podchodzić spokojnie. Nie ulegać histerii medialnej, ale też nie wierzyć zbyt łatwo w niszowe teorie spiskowe.
Chciałabym dodać kilka słów o literaturze. Terroryzm to temat budzący duże emocje. Nie ma wątpliwości co do potępienia samych aktów, jednak trudno znaleźć autorów, którzy są w stanie zachować bezstronność. Z konieczności korzystam z takich źródeł do jakich mam dostęp. Jeżeli czytelnicy sięgną do tych źródeł, to zachęcam do czytania ich z pewnym dystansem i krytycyzmem.
Autor: Ludwika Wykurz
Bibliografia:
- Od blokad ulicznych do World Trade Center, red. Roman Bäcker, Toruń 2002
- Jean F. Blashfield, Abraham Lincoln, Minneapolis 2002
- Gerard Chaliand, Arnaud Blind, Historia terroryzmu. Od starożytności do Da'isz, PIW 2020 (ebook Kindle)
- Reg Gadney, Kennedy, New York 1983
- Martin Arostegui, Spain reopens investigation of 2004 train bombings, w: https://www.voanews.com/europe/spain-reopens-investigation-2004-train-bombings, dostęp 25.05.2021