Uniwersytet Jagielloński - data założenia, historia, wydziały, znani absolwenci
Uniwersytet Jagielloński to najstarsza uczelnia w Polsce, założył ją Kazimierz Wielki w XIV wieku. Wśród jej studentów były tak ważne dla dawnej polskiej historii osoby, jak Jan III Sobieski, Jan Długosz czy Hugo Kołłątaj. Jej absolwenci to powszechnie nam znane osoby: pisarze, naukowcy, duchowni i politycy. Ten najstarszy polski Uniwersytet przetrwał trudne lata zaborów, uczelni udało się też wznowić działalność po drugiej wojnie światowej. Poznajmy jej historię.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o uniwersytetach.
Z tego artykułu dowiesz się:
Geneza Uniwersytetu Jagiellońskiego, jego założenie i historia
Początki Uniwersytetu za Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły, data założenia
Uniwersytet Krakowski, czy też Uniwersytet Jagielloński to pierwsza uczelnia w Polsce. Ufundował i założył ją 12 maja 1364 roku król Kazimierz Wielki. Wtedy uczelnia nazywała się studium generale. Przy tworzeniu uczelni wzorowano się na istniejących wtedy w Bolonii oraz w Padwie. Był to jednocześnie drugi uniwersytet w Europie Środkowej, po tym założonym w Pradze. Można było zdobywać na niej wiedzę na trzech wydziałach: prawa (istniało na nim 8 katedr), medycyny (2 katedry) i sztuk wyzwolonych (1 katedra). Niestety kiedy Kazimierz Wielki zmarł uczelnia przestała działać.
Pierwsze próby powrotu do jej funkcjonowanie czyniono w latach 90. XIV wieku. Natomiast pełne wznowienie jej działalności miało miejsce 26 lipca 1400 roku. Tym razem ufundował ją król Władysław Jagiełło. Geneza tego była prosta: związane to było z zapisem, jaki poczyniła w swoim testamencie królowa Jadwiga, która przeznaczyła swoje klejnoty na reaktywację uczelni. Struktura uniwersytetu zaczęła się rozwijać. 24 lipca 1400 roku zaczęto zapisywać pierwszych studentów. Powstały nowe wydziały i kolegia: wydział teologiczny oraz kolegia Królewskie, późniejsze Wielkie, czyli Maius oraz Prawnicze, Collegium Iuridicum i Filozoficzne, o nazwie Collegium Minus.
W wieku XV Uniwersytet przeżywał czas rozkwitu. Co roku pojawiało się na nim 200 nowych studentów, z wielu państw europejskich, którzy szczególnie cenili sobie możliwość nauki matematyki, astronomii i prawa. Studentów zagranicznych przestało przybywać w wieku XVI, powodem tego była reformacja oraz rozwój uczelni wyższych w Europie. Ponadto z wprowadzeniem przywilejów dla szlachty i zastrzeżeniem dla niej określonych funkcji w państwie studia przestały być niezbędne dla sprawowania wyższych urzędów. Miał on wtedy charakter w większości mieszczański, bowiem mieszczanie stanowili 60% studentów. Resztę stanowiła szlachta (30%) oraz chłopi (10%). Już wtedy istniały bursy dla studentów. Pod koniec XVI wieku Uniwersytet funkcjonował pod nazwą Akademia Krakowska.
Czas kryzysu, reform i zaborów
W wieku XVII Akademia przeżywała pewien kryzys, związany z odpływem studentów zagranicznych z powodu reformacji oraz konfliktem z jezuitami. Wiek XVIII oznaczał jednak też liczne zmiany w funkcjonowaniu uczelni. Było to związane z powstaniem w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej i planami reformy szkolnictwa w Polsce. W historii uczelni szczególnie zapisała się reforma przeprowadzona przez Hugo Kołłątaja, który był wtedy rektorem uczelni.
Przede wszystkim zmodyfikowano strukturę Uniwersytetu. Zlikwidowane zostały wydziały, powołano natomiast dwa kolegia: Moralne, prowadzące studia z prawa, literatury i teologii oraz Fizyczne z kierunkami w zakresie medycyny, fizyki i matematyki. W późniejszym czasie powstało także Kolegium Fizyczne. Ważną zmianą było to, że jedynie za wyjątkiem teologii językiem wykładowym stał się język polski. Uczelnia zaś nosiła wtedy nazwę Szkoły Głównej Koronnej.
Następnie nastały dla uczelni trudne lata rozbiorów. Pierwotnie późniejszy UJ znalazł się w zaborze austriackim, jako Szkoła Główna Krakowska. Padł on wtedy ofiarą powszechnej germanizacji. Czasem ulgi w tym zakresie był okres funkcjonowania Księstwa Warszawskiego i włączenia w roku 1809 do niego Krakowa. Natomiast na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku Kraków stal się Wolnym Miastem, zaś dwa lata później uczelnia uzyskała obecną nazwę: Uniwersytet Jagielloński. Niestety w roku 1846 Kraków ponownie został włączony do Austrii, co ponownie spowodowało, że językiem wykładowym stał się język niemiecki. Warto nadmienić, że zrywami, w których czynny udział brali studenci UJ to zarówno Wiosna Ludów, jak i powstanie styczniowe. Język polski powrócił na Uniwersytet po nadaniu Galicji autonomii. Pod koniec zaś wieku, w roku 1887, powstało Collegium Novum.
Uniwersytet Jagielloński: historia uczelni w XX i XXI wieku
Rozwój Uniwersytetu jagiellońskiego po odzyskaniu przez Polskę w 1918 roku niepodległości nabrał jeszcze większego tempa, liczna studentów stale rosła. Tendencja ta została brutalnie przerwana przez drugą wojnę światową. Uniwersytet został zamknięty. 183 wykładowców zostało podstępnie aresztowanych w Collegium Novum przez Niemców, Kilkunastu zabito, część wywieziono do obozów koncentracyjnych, gdzie zmarło około 30. W późniejszym czasie również kilkunastu wykładowców, wziętych jako jeńcy, zostało zamordowanych przez Rosjan w Katyniu.
Działalność Uniwersytetu została wznowiona w 1945 roku, jednakże w czasie stalinizmu część wydziałów: teologiczny, medyczny i rolniczy została zlikwidowana, zaś wielu badaczom uniemożliwiono kontynuowanie pracy. Mogli do niej powrócić dopiero w czasie chwilowej odwilży w 1956 roku. W późniejszych latach PRLu dwukrotnie (w 1968 i 1981) na UJ miały miejsce demonstracje przeciwko reżimowi ówczesnej władzy.
W chwili obecnej studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego (około 50 000 rocznie) kształcą się na 16 wydziałach. Studenci ci pochodzą zarówno z państw Unii Europejskiej, jak i Europy Wschodniej (z Ukrainy i Białorusi), ale także z Azji a nawet Afryki. Aktualnie funkcjonują następujące wydziały UJ:
- Prawa i Administracji;
- Lekarski;
- Farmaceutyczny;
- Nauk o Zdrowiu;
- Filozoficzny;
- Historyczny;
- Filologiczny;
- Polonistyki;
- Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej;
- Matematyki i Informatyki;
- Chemii;
- Biologii;
- Zarządzania i Komunikacji Społecznej;
- Studiów Międzynarodowych i Politycznych;
- Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii;
- Geografii i Geologii.
| naukowcy | Mikołaj Kopernik, Ignacy Łukasiewicz, Bronisław Malinowski, Karol Olszewski |
|---|---|
| pisarze i artyści | Iwo Andrić, Tadeusz Boy-Żeleński, Jan Długosz, Andrzej Frycz-Modrzewski, Jan Kochanowski, Stanisław Lem, Wisława Szymborska, Stanisław Wyspiański, |
| duchowni | Hugo Kołłątaj, Franciszek Macharski, Jan Pawel II, Tadeusz Pieronek |
| politycy | Zbigniew Ćwiąkalski, Andrzej Duda, Jarosław Gowin, Krzysztof Janik, Jerzy Jaskiernia, Bogdan Klich, Jan Rokita, Adam Daniel Rotfeld, Jan III Sobieski, Beata Szydło |
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- Historia, https://www.uj.edu.pl/uniwersytet-z-collegium-medicum/historia, oraz oficjalna strona internetowa Uniwersytetu Jagiellońskiego, dostęp: 21.12.2020.
- S. Kostanecki, Uniwersytet Jagielloński – Mazowsze Płockie (1364-1964), „Notatki Płockie” 9/1964.
- K. Lepszy, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, Tom I, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964.
- K. Ożóg, Polska historiografia uniwersytecka w rytmie jubileuszy. Uwagi o badaniach nad staropolskimi dziejami Uniwersytetu Krakowskiego, „Historyka. Studia Metodologiczne”, Tom 49/2019.
- K. Stopka, A. K. Banach, J. Dybiec, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
- Portal https://nauka-polska.pl, dostęp: 21.12.2020.
- Portal orka.sejm.gov.pl, dostęp: 21.12.2020.
- Uniwersytet Jagielloński, https://wiadomosci.onet.pl/uniwersytet-jagiellonski, dostęp: 21.12.2020.