Bitwa pod Grunwaldem – data, strony, przebieg, znaczenie, straty

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Wielka wojna z zakonem krzyżackim

Latem 1409 roku wybuchła „wielka wojna” między Polską a zakonem krzyżackim. Obydwie strony zbyt dużo dzieliło, aby można było wszystkie sporne między nimi sprawy rozstrzygnąć przy pomocy dyplomacji. Konflikt rozpoczął się od ataku Krzyżaków na pograniczne ziemie Korony. Król Polski Władysław Jagiełło szybko odpowiedział, odzyskując część zajętych przez wroga obszarów. Jednak już jesienią działania zbrojne wstrzymano. Zawarto rozejm, który miał obowiązywać do czerwca 1410 roku.

W międzyczasie Krzyżacy i Polacy rozpoczęli przygotowania do decydującego starcia, gromadząc żywność, broń, odzież, kule i proch. Zaczęto też ściągać wojska i werbować oddziały zaciężne. Ogromny nacisk położono na działania dyplomatyczne. W celu izolacji Polski i Litwy wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen porozumiał się z królem Czech i Węgier Zygmuntem Luksemburskim oraz częścią księstw pomorskich. Z kolei Władysław Jagiełło uzyskał obietnicę pomocy ze strony Tatarów i Mołdawii. 

Strona polska ułożyła także bardzo ambitny plan wojenny. Zakładał on zniszczenie wszystkich sił zbrojnych nieprzyjaciela. Zwycięstwo miało przypieczętować zdobycie przez połączone wojska polsko-litewskie stolicy państwa krzyżackiego – Malborka. Krzyżacy – jak się później okazało – nie brali na poważnie w rachubę takiego rozwiązania. Spodziewali się, iż Władysław Jagiełło podzieli swoje wojska na dwie części, przy czym jedna z nich uderzy na Pomorze Gdańskie, druga zaś na Żmudź. Widać tu jak na dłoni, iż wywiadowi krzyżackiemu nie udało się rozkodować zamiarów wroga. Miało to niebagatelny wpływ na przebieg późniejszych działań wojennych, jakże niepomyślnych dla Krzyżaków.

Bitwa pod Grunwaldem (data: 15 lipca 1410)

Opis początkowego etapu kampanii

Pod koniec czerwca 1410 roku dobiegła końca koncentracja wojsk polskich. 2 lipca połączyły się one z oddziałami litewsko-ruskimi. Dzień później armia polsko-litewska wyruszyła na północ. Marsz odbywał się sprawnie.

7 lipca wojsko dotarło nad Wkrę. 9 lipca Władysław Jagiełło był już pod Lidzbarkiem. Z kolei 10 lipca oddziały sprzymierzone natknęły się pod Kurzętnikiem nad Drwęcą na część sił krzyżackich, które obsadziły okoliczne brody. W tych warunkach wódz polski postanowił obejść nieprzyjaciela na wschód od źródeł Drwęcy i kontynuować marsz na Malbork. 11 lipca Polacy i Litwini osiągnęli Lidzbark i Działdowo, 12 lipca – Nidzicę, zaś 13 lipca – Dąbrówno.

Manewr wojsk sojuszniczych nie uszedł uwadze wielkiego mistrza krzyżackiego, który postanowił wyjść im naprzeciw. 15 lipca Władysław Jagiełło z podległymi sobie oddziałami dotarł na wschód od Grunwaldu, pomiędzy Łogdowem, Ulnowem, Łodwigowem a Stębarkiem. Nieco wcześniej w rejon ten dotarli Krzyżacy.

Liczebność wojsk, ich ustawienie i dowódcy

W chwili obecnej nie podlega wątpliwości, iż na polach grunwaldzkich w 1410 roku zdecydowanie większą liczbą wojsk rozporządzał król Władysław Jagiełło, który był naczelnym wodzem oddziałów sprzymierzonych. W sumie wojska polsko-litewskie liczyły najprawdopodobniej ponad 30 000 ludzi. W skład tej liczby wchodziło około 29 000 jazdy oraz kilka tysięcy piechoty. Dodatkowo król miał do dyspozycji nieznaną liczbę wojsk ruskich, tatarskich i mołdawskich.

Ulrich von Jungingen miał z kolei pod sobą około 27 000 rycerzy, w tym 6000 piechoty. Do tego należy wliczyć około 5000 czeladzi obozowej. Krzyżacy mieli tę przewagę nad przeciwnikiem, iż mieli w swoich szeregach większą liczbę ciężkozbrojnych.

Armia Władysława Jagiełły składała się z 91 chorągwi (40 chorągwie litewskie i 51 chorągwi koronnych). Na prawym skrzydle znajdowali się Litwini, którym przewodził wielki książę Witold. Na lewo od nich usytuowane były 3 pułki smoleńskie i oddziały zaciężne czesko-morawskie. Centrum tworzyły oddziały z ziemi sandomierskiej, krakowskiej, wieluńskiej i halickiej. Na prawym z kolei skrzydle stanęły chorągwie z centralnej Polski i Wielkopolski.

Krzyżacy posiadali 51 chorągwi, z czego 16 znajdowało się w odwodzie, które można było wykorzystać w krytycznym momencie walki. Przed linię jazdy dowództwo zakonne wysunęło piechotę oraz niewielką liczbę dział (bombard). Z tyłu oddziałów zakonu mieścił się usytuowany na niewielkim wzniesieniu obóz.

Przebieg bitwy i jej pierwsze etapy

Bitwa pod Grunwaldem rozpoczęła się około południa i toczyła się na dwóch skrzydłach. Na prawym skrzydle, niedaleko Stębarku, hufce litewskie, ruskie, tatarskie i mołdawskie zmagały się z ciężką jazdą zakonu. Natomiast na prawym skrzydle (pod Łodwigowem) walczyli ze sobą zaciężni i Polacy. Władysław Jagiełło kontrolował poczynaniami swojej armii ze wzgórza, osłaniany przez niewielką grupkę rycerstwa.

Do boju jako pierwsze przystąpiły lekkie oddziały jazdy litewsko-ruskiej, które uderzyły na lewe skrzydło Krzyżaków. Artyleria i piechota zakonu zostały w oka mgnieniu zmiecione z pola walki. Był to jednak sukces połowiczny, w wir walk włączyli się bowiem ciężkozbrojni zakonni, którzy dość szybko uporali się z przeciwnikiem, zmuszając go do ucieczki. Krzyżacy, rozochoceni tym sukcesem, rozpoczęli pościg za wycofującymi się w kierunku Wilna siłami sprzymierzonymi. Litwini ponieśli wówczas bardzo duże straty. Niemniej jednak część wojsk litewskich po pewnym czasie ponownie znalazła się pod Grunwaldem, biorąc udział w kolejnych fazach starcia.

Zwycięstwo Krzyżaków na ich lewym skrzydle momentalnie zagroziło centrum ugrupowania polskiego. Na całe szczęście Władysław Jagiełło w porę spostrzegł na co się zanosi i skierował na zagrożony odcinek chorągwie stojące w drugiej linii.

Decydujący moment walk – ciekawostki

Jednocześnie zmagania miały miejsce na lewym skrzydle wojsk polskich. Walki na tym odcinku należały do szczególnie zaciętych. Doszło nawet do tego, iż podczas jednej z szarż zakonu upadła na ziemię chorągiew ziemi krakowskiej, co miało wielkie znaczenie dla walczących i stanowiło zapowiedź ustąpienia z pola walki wojsk koronnych. Krzyżacy w pewnym momencie zaczęli nawet intonować swój hymn („Chrystus zmartwychwstał”). Ich radość była jednak przedwczesna, Polakom udało się bowiem opanować trudną sytuację. W porę podniesiono sztandar (zasłużył się tutaj m.in. rycerz Zawisza Czarny), zaś bitwa mogła trwać dalej.

Ulrich von Jungingen nie mógł się pogodzić z tym, iż zwycięstwo wymknęło mu się z rąk. Miał jeszcze w odwodzie kilkanaście chorągwi, które postanowił teraz wprzęgnąć do walki. Zamiarem dowódcy wojsk krzyżackich było niespodziewane uderzenie w bok armii królewskiej. Manewr ten niestety ostatecznie się nie powiódł, zaś chorągwie wielkiego mistrza zostały odpowiednio wcześniej zlokalizowane przez Polaków. Rozgorzała zażarta walka na śmierć i życie. W tej fazie zmagań niemiecki rycerz Dypold von Kökeritz niespodziewanie zaatakował stojącego na wzgórzu Władysława Jagiełłę. Król doskonale poradził sobie z przeciwnikiem, raniąc go kopią w twarz. Nieszczęśnik spadł z konia i został dobity przez Zbigniewa Oleśnickiego.

W tym samym mniej więcej czasie stracił życie również Ulrich von Jungingen oraz mnóstwo innych jego rycerzy. Było to możliwe po tym, jak Władysław Jagiełło zebrał swoje odwody, uderzywszy na lewą flankę wojsk wielkiego mistrza. W efekcie Krzyżacy zostali zamknięci w kotle. Ten, kto się nie poddał, stracił życie. Tylko nielicznym udało się uciec z pobojowiska, które było usiane wielką liczbą białych płaszczy.

Wkrótce potem sprzymierzeni zaatakowali obóz krzyżacki. Został on zdobyty po krótko trwającej walce, w której poległy kolejne rzesze ludzi. Władysław Jagiełło rozkazał następnie rozbić beczki z winem, aby jego żołnierze się nim nie upili. Było to niezwykle przezorne pociągnięcie, nie wiadomo było bowiem, co się jeszcze może stać. W każdym niemal momencie na pobojowisku mogli się przecież pojawić kolejni bracia zakonni i bitwa rozpoczęłaby się na nowo. Na całe szczęście tak się ostatecznie nie stało.

Po bitwie

Zwycięstwo pod Grunwaldem nie oznaczało jeszcze końca konfliktu z zakonem krzyżackim. Po kilku dniach zasłużonego wypoczynku król Władysław Jagiełło ruszył w dalszą podróż. 25 lipca dotarł pod Malbork. Nie mogło być jednak mowy o zdobyciu tego ośrodka, gdyż był on już przygotowany do obrony. Kierował nią komtur świecki Henryk von Plauen.

Przez niemal dwa miesiące wojska polskie próbowały dostać się do wnętrza Malborka. Krzyżacy jednak za każdym razem odpierali szturmy nieprzyjaciół. 19 września król zadecydował o przerwaniu oblężenia. Jego rycerze byli już zbyt zmęczeni dotychczasowymi trudami wojennymi. Na domiar złego, wojsku kończyły się zapasy żywności, na którą nie można było liczyć na wrogim terytorium.

Kilka tygodni później (10 października 1410 roku) armia polska pokonała pod Koronowem posiłki zmierzające dla Krzyżaków z Rzeszy. Polakom udało się także unicestwić oddział Ścibora ze Ściborzyc, który z polecenia Zygmunta Luksemburskiego wkroczył na ziemię sądecką, gdzie doznał porażki w bitwie pod Bardiowem.

1 lutego 1411 roku po długich negocjacjach strona polsko-litewska podpisała w Toruniu z przedstawicielami zakonu krzyżackiego układ pokojowy. Na jego mocy do Polski powracała ziemia dobrzyńska. Z kolei na czas życia Witolda do Litwy przyłączono Żmudź. W ten sposób wielka wojna z zakonem krzyżackim oficjalnie dobiegła końca.

Znaczenie bitwy pod Grunwaldem

Bitwa pod Grunwaldem miała istotny wpływ dla dalszych dziejów państwa polskiego i zakonu krzyżackiego. Sukces wojsk polskich był ogromny, przede wszystkim w wymiarze taktycznym. Zostały wówczas w wyraźny sposób uszczuplone siły zakonu, który z wolna zaczął chwiać się w posadach. Faktyczny rozpad państwa krzyżackiego nastąpił już na początku XVI stulecia.

Po 1410 roku wzrosło w niepomierny sposób znaczenie Jagiellonów w regionie. Z dynastią tą musiały się liczyć wszystkie najważniejsze państwa europejskie. Rzecz jasna, było to solą w oku władz zakonu.

Wojna z 1410 roku dowiodła, iż Władysław Jagiełło zasługuje na miano dobrego polityka (zmontowanie odpowiedniego systemu sojuszy) i wyśmienitego wodza. W przeciwieństwie do wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, uczestniczącego osobiście w batalii, król Polski kierował działaniami swoich podkomendnych z obranego wcześniej punktu dowodzenia. Pozwoliło mu to doraźnie reagować na kolejne poczynania wroga.

Tradycja batalii grunwaldzkiej

Władysław Jagiełło w ciągu swoich późniejszych rządów wielokrotnie odwoływał się do zwycięstwa odniesionego pod Grunwaldem, wykorzystując ją w celach propagandowych. Każdego roku 15 lipca odbywały się uroczyste procesje, podczas których upamiętniano zwycięskie dni chwały rodzimego oręża. W ciągu kolejnych wieków tradycja ta niestety uległa zatarciu.

Pamięć o bitwie grunwaldzkiej przywrócono tak naprawdę niedawno temu. Proces ten rozpoczęło dwóch wielkich przedstawicieli pozytywizmu: Jan Matejko i Henryk Sienkiewicz. Ten pierwszy namalował słynny obraz „Bitwa pod Grunwaldem”. Z kolei Sienkiewicz napisał powieść „Krzyżacy”.

Na fali twórczości obydwu artystów w 1910 roku uroczyście obchodzono 500. rocznicę bitwy. Przy okazji odsłonięto „Pomnik Grunwaldzki”. W 2010 roku miała natomiast miejsce 600. rocznica grunwaldzkiej wiktorii. Na wydarzeniu tym było obecnych wielu prominentnych ludzi ze świata nauki i polityki. Organizatorem całego przedsięwzięcia było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Barkowski R. F., Historia wojen gdańskich, Średniowiecze, Warszawa 2017.
2. Białuński G., Bitwa pod Grunwaldem w 1410 r. (w polskim ujęciu) i narodziny jej mitu, „Masovia” 4 (2001).
3. Białuński G., Bitwa pod Grunwaldem (1410), Potrzeba nowego spojrzenia, Marsz armii polsko-litewskiej i uszykowanie wojsk na polu bitwy, „Regiony i Pogranicza” 4 (2010).
4. Biskup M., Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521, Gdańsk 1993.
5. Biskup M., Labuda G., Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 1986.
6. Bitwa pod Grunwaldem w historii i tradycji Polski i Litwy, red. J. Rajmann, Kraków 2011.
7. Bortnowski W., Bitwa pod Grunwaldem (szkic historyczno-wojskowy), Warszawa 1951.
8. Haftka M., Wielka wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim 1409-1411, Batalia o Malbork, lato 1410, Malbork 2000.
9. Kasparek N., O bitwie pod Grunwaldem w pierwszej połowie XIX wieku, [w:] Krajobraz grunwaldzki w dziejach polsko-krzyżackich i polsko-niemieckich na przestrzeni wieków, Wokół mitów i rzeczywistości, red. J. Gancewski, Olsztyn 2009.
10. Kosman M., Bitwa pod Grunwaldem – sześć wieków w narodowej pamięci, „Przegląd Zachodni” 67 (2011), 1.
11. Kuczyński S. M., Bitwa pod Grunwaldem, Katowice 1987.
12. Kuczyński S. M., Operacja grunwaldzka 1410 roku, [w:] Historia wojskowości polskiej, Wybrane zagadnienia, red. W. Biegański, P. Stawecki, J. Wojtasik, Warszawa 1972.
13. Kuczyński S. M., Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Warszawa 1966.
14. Kwiatkowski K., Memoria continenter historiam denotat, Bitwa pod Grunwaldem/ Tannenbergiem/ Zalgirisem 1410 w najnowszych badaniach, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 95 (2015), 1.
15. Latocha K., Bitwa pod Grunwaldem, 15 lipca 1410 roku [https://histmag.org/Bitwa-pod-Grunwaldem-15-lipca-1410-roku-4432; dostęp: 05.12.2020].
16. Maksymowicz S. J., Od Narodowego Pomnika Bitwy pod Tannenbergiem (Tannenberg Nationaldenkmal) do polskich obchodów bitwy pod Grunwaldem, „Gdańskie Teki Turystyczno-Krajoznawcze” 3 (2018).
17. Mikołajczak W., Wojny polsko-krzyżackie, Zakrzewo 2009.
18. Nadolski A., Grunwald, Problemy wybrane, Olsztyn 1990.
19. Okrzesik P., Nieznana bitwa słynnej wojny [https://historia.uwazamrze.pl/artykul/1134639/nieznana-bitwa-slynnej-wojny; dostęp: 05.12.2020].
20. Oehler M., Der Krieg zwischen dem Deutschen Orden und Polen-Littauen, Elbląg 1910.
21. Olejnik K., Dzieje oręża polskiego, Toruń 2004.
22. Olejnik K., „The Great War” of 1409-1411 and the Battle od Grunwald, [w:] Polish battles and campaigns in 13th-19^th centuries, red. G. Jasiński, W. Włodarkiewicz, Warszawa 2016.
23. Sikorski J., Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Warszawa 1972.
24. Szczur S., Historia Polski, Średniowiecze, Kraków 2002.
25. Voigt J., Geschichte Preussens, Von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Hersschaft des deutschen Ordens, t. 7, Die Zeit vom Hichmeister Ulrich von Jungingen 1407 bis zum Tode des Hochmeisters Paul von Russdorf 1441, Königsberg 1836.