Bitwa pod Płowcami – data, znaczenie, przebieg, strony konfliktu

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Stosunki polsko-krzyżackie przed 1331 rokiem – krótka historia

W 1327 roku król Polski Władysław Łokietek rozpoczął wojnę z zakonem krzyżackim od ataku na Mazowsze. W toku walk Krzyżacy ponieśli spore straty w sile żywej. Dwa lata później armia krzyżacka w ramach rewanżu najechała sprzymierzoną z Polską Litwę. Łokietek nie pozostał dłużny przeciwnikowi i jeszcze w tym samym roku uderzył na ziemię chełmińską.

W 1330 roku połączone siły polsko-litewskie ponownie uderzyły na ziemię chełmińską, jednak nie odniosły na tym odcinku większych sukcesów. Na krótko zawarto rozejm, do którego namówili Łokietka przekupieni przez zakon możnowładcy.

Do wznowienia walk doszło w lipcu 1331 roku. Tym razem stroną zaczepną byli Krzyżacy, którym udało się dotrzeć aż pod Poznań. Na tym skończyły się jednak sukcesy wroga. W końcowej fazie zmagań wojska krzyżackie zostały pokonane przez Polaków w okolicach jeziora Zaniemyśl. Historia zapamiętała tę bitwę, ponieważ uczestniczyli w niej głównie chłopi, którzy zniszczyli oddział nieprzyjacielski i zmusili go do odwrotu w kierunku Gniezna, a następnie Torunia.

Bitwa pod Płowcami (data: 27 września 1331)

Strony konfliktu i ich siły

Jeszcze we wrześniu tego samego roku (1331) Krzyżacy podjęli się zorganizowania kolejnej wyprawy zbrojnej na Polskę, mającej na celu opanowanie Kujaw i Wielkopolski. By zrealizować to zamierzenie, dowództwo zakonu przygotowało się solidnie do nowego konfliktu z sąsiadem, zbierając 7-tysięczną armię.

Wojsko krzyżackie miał wesprzeć król czeski Jan Luksemburski. Ustalono, iż sojusznicy spotkają się pod Kaliszem. Planowano zdobyć ten ośrodek, a następnie ruszyć w stronę Poznania. Na poczet wojny z Polakami władca Czech zgromadził 700 rycerzy oraz ponad 2000 piechoty.

Władysław Łokietek w 1331 roku rozporządzał maksymalnie 5000 ludzi. W skład tej armii wchodziło rycerstwo zebrane z Wielkopolski, ziemi łęczyckiej, sandomierskiej i krakowskiej. Król Polski miał wówczas przy sobie także swego syna, królewicza Kazimierza, przewidywanego na następcę tronu.

Kampania się rozpoczyna

Krzyżacy wyruszyli w pole 12 września 1331 roku z ziemi chełmińskiej. Po jakimś czasie przeprawili się przez Wisłę, po czym skierowali się w kierunku Sieradza i Łęczycy. 25 września rozpoczęli oblężenie Kalisza, które przerwali wskutek zdecydowanego oporu miejscowej załogi. Następnie pomaszerowali w stronę Brześcia Kujawskiego. Był to w rzeczywistości odwrót wojsk krzyżackich, którym wcześniej doniesiono, iż Czesi nie dotrą na czas w umówione miejsce zbiórki. W drodze powrotnej do domu dowództwo zakonu zamierzało zdobyć miasta kujawskie.

Historycy wojskowości przypuszczają, iż Brześć Krzyżacy planowali zdobyć w wyniku zaskoczenia. By zyskać na szybkości działań, rankiem 27 września wojsko zakonu zostało podzielone na dwie części. Pierwszą z nich (około 4000 rycerzy) dowodził Otton von Lauterburg, z kolei drugą (maksymalnie 3000 ludzi) Dietrich von Altenburg.

Jako pierwszy w drogę wyruszył von Lauterburg. Po jakimś czasie podróż rozpoczął też oddział von Altenburga. W miejscowości Płowce (obecnie powiat radziejowski) marszrutę temu drugiemu przerwał Władysław Łokietek. Król piastowski spostrzegł w porę, iż przeciwnik jest odeń słabszy, stąd postanowił go zaatakować. Moment był wymarzony. Należało tylko zachować krew w żyłach i wyeliminować zaatakowane wojsko przed ewentualnym przybyciem odsieczy von Lauterburga. W tym też celu Łokietek podzielił swoją armię na pięć osobnych zgrupowań.

Bitwa pod Płowcami i jej poszczególne fazy

Jako pierwszy do ataku ruszył starosta wielkopolski Wincenty z Szamotuł. Miało to miejsce około godziny 9 rano. Nad polem bitwy rozciągała się potężna mgła, która utrudniała prowadzenie walki. Doszło nawet do tego, iż dwukrotnie wrogie armie przerwały zmagania. Szala zwycięstwa przechyliła się na rzecz Polaków, kiedy zakon krzyżacki utracił wielką chorągiew z czarnym krzyżem, służącą m.in. do wydawania rozkazów, co wywołało panikę w jego szeregach. W efekcie Krzyżacy ponieśli duże straty. Wśród poległych znaleźli się m.in. wielki komtur Otto von Bonsdorf, komtur gdański Albert von Oer oraz komtur elbląski Herman von Oettingen. Do niewoli natomiast dostał się von Altenburg.

Nie był to jeszcze koniec zmagań. Około godziny 12 rozpoczęła się druga faza bitwy. Pod Płowce dotarł wtedy oddział von Lautenburga, którego powiadomiono o wcześniejszych wypadkach. Dotychczasowi badacze mieli sporo trudności z odtworzeniem tego etapu bitwy. Pewnym jest jedynie to, iż Polakom udało się wziąć do niewoli część braci zakonnych, po czym opuścili pole bitwy, doznawszy strat. Zmagania zakończyły się przed zachodem słońca. Według niemieckiego kronikarza Wiganda z Marburga pod Płowcami poległo 4187 ludzi z obu stron, przy czym większość stanowili Krzyżacy.

Wśród pierzchających spod Płowiec oddziałów piastowskich znajdował się najprawdopodobniej również Kazimierz, późniejszy król Polski. W XV stuleciu Jan Długosz próbował zrehabilitować tego władcę, stwierdzając, iż ojciec odsunął go na boczny plan bitwy, nie chcąc go narażać na utratę życia. Nie wiadomo, czy zapewnienia polskiego dziejopisa są słuszne. Kwestię tę będą mogły rozstrzygnąć tak naprawdę dopiero dalsze badania nad starciem pod Płowcami, którego przebieg skrywa jeszcze niejedną tajemnicę.

Bitwa pod Płowcami - skutki i znaczenie bitwy

Jak twierdzą historycy, bitwa pod Płowcami w ostatecznym rozrachunku została przegrana przez Władysława Łokietka. Ze strategicznego punktu widzenia klęskę ponieśli Krzyżacy, którzy od razu po zapadnięciu zmroku rozpoczęli odwrót w kierunku Torunia. Można zatem rzec, iż ich sukces był niepełny.

Omawiana w tym miejscu bitwa miała też duże znaczenie moralne dla Polaków, którzy uwierzyli w to, iż zakon krzyżacki nie jest niezniszczalny. Na razie jednak Władysław Łokietek musiał uznać wyższość wroga. Już w 1332 roku Krzyżacy ponownie zaatakowali Polskę. Od samego początku kontrolowali przebieg wojny. W krótkim czasie opanowali Kujawy, którym król Polski nie zdążył przyjść z pomocą. Jeszcze tego samego roku obie strony zawarły rozejm. Trwał on do końca życia Łokietka, który zmarł już w 1333 roku.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Ćwikła Ł., Udział Łęczycan i Sieradzan w konflikcie Władysława Łokietka z Zakonem Krzyżackim, „Saeculum Christianum, Pismo historyczno-społeczne” 20 (2013).
2. Elminowski J., Stosunki polityczne między Piastami a Luksemburgami i Wittelsbachami w pierwszej połowie XIV wieku, Toruń 2002.
3. Historia Polski, t. 1, cz. 1, red. H. Łowmiański, Warszawa 1957.
4. Jurek T., Prolog wojny polsko-krzyżackiej w 1327 roku, [w:] Balticum, Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII-XVII wieku ofiarowane Marianowi Biskupowi, red. Z. H. Nowak, Toruń 1992.
5. Jurek T., Radziejowskie pole (27 IX 1331 roku), [w:] Radziejów poprzez stulecia, Materiały z sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia, W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa” zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, red. D. Karczewski, Włocławek-Radziejów 2002.
6. Jurek T., Uwagi o bitwie pod Płowcami, „Ziemia Kujawska” 9 (1993).
7. Kłodziński A., Ze studiów krytycznych nad rokiem 1331, „Kwartalnik Historyczny” 19 (1905).
8. Małuszyński M., Próba analizy bitwy pod Płowcami (27 IX 1331), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1 (1929).
9. Nowak T., Walki z agresją Zakonu Krzyżackiego w okresie jednoczenia państwa polskiego, Warszawa 1952.
10. Olejnik K., Dzieje oręża polskiego, Toruń 2004.
11. Ptak J., Działania zbrojne Polski i Litwy przeciwko Państwu Krzyżackiemu w Prusach jesienią 1330 roku, „Studia Grunwaldzkie” 1 (1991).
12. Sikorski J., Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Warszawa 1972.
13. Strzyż P., Płowce 1331, Warszawa 2009.
14. Śmiechowicz S., Bitwa pod Płowcami: wygrana po przegranej [https://histmag.org/Bitwa-pod-Plowcami-wygrana-w-przegranej-13980; dostęp: 10.12.2020].
15. Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII wieku i początkach XIV wieku, Lwów 1931.
16. Zajączkowski S., Bitwa pod Płowcami, W 600-ną rocznicę, Poznań 1931.
17. Zajączkowski S., Polska a Zakon krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka, Lwów 1929.
18. Wojciechowski W., Bitwa pod Płowcami 27 września 1331 r. w ujęciu historyków, kronikarzy i pisarzy, Bydgoszcz 1331.
19. Ziółkowski K., Bitwa pod Radziejowem-Płowcami (27 września 1331 r.) [https://www.infolotnicze.pl/2013/04/22/bitwa-pod-radziejowem-plowcami-27-wrzesnia-1331-r; dostęp: 11.12.2020].
20. Ziółkowski K., Bitwa pod Radziejowem-Płowcami 27 września 1331 roku, Zwycięstwo czy porażka?, [w:] Człowiek i wojna, Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. A. Niewiński, Oświęcim 2013.
21. Ziółkowski K., Starcie pod Radziejowem-Płowcami z 27 września 1331 roku na kartach polskiej historiografii, „Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej” 14 (2013).