Bitwa pod Święcinem – data, przebieg, dowódcy, strony, znaczenie

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Wojna trzynastoletnia wkracza w decydującą fazę

Wojna trzynastoletnia wybuchła w 1454 roku. Polakom od samego jej początku nie szło najlepiej. 18 września 1454 roku ponieśli druzgocącą klęskę pod Chojnicami, która wykazała kompletną nieprzydatność pospolitego ruszenia rycerstwa, odwykłego od uczestnictwa w wojnach.

W 1458 roku strony konfliktu zawarły rozejm na prawie rok. Po jego upływie wznowiono działania wojenne (1460). Tym razem triumfowali Polacy, którym udało się zdobyć Malbork. Krzyżacy szybko odpowiedzieli przeciwnikom, zaś przeprowadzona przez nich z wielkim rozmachem ofensywa zakończyła się zdobyciem Pucka, Lęborka, Bytowa i Welawy.

W 1461 roku zakon krzyżacki odniósł kolejne sukcesy. Była to w głównej mierze zasługa wielkiego ich wodza – Bernarda Szymborskiego, który działał energicznie, posługując się nieszablonowymi rozwiązaniami taktycznymi. W konsekwencji ogólne położenie Kazimierza Jagiellończyka było nie do pozazdroszczenia. Należało czym prędzej przeprowadzić gruntowną reformę wojska polskiego, a przede wszystkim powołać pod broń armię zaciężną, która zdecydowanie lepiej radziła sobie na froncie, aniżeli słabo uzbrojone i tak samo wyszkolone oddziały pospolitego ruszenia.

Strony konfliktu i dowódcy

Na całe szczęście na ratunek królowi polskiemu przyszli jego poddani i miasta pruskie, których ofiarność finansowa pozwoliła mu zwerbować wojska najemne. Na ich czele postawił burgrabiego krakowskiego Piotra Dunina z Prawkowic. Jak się później okazało, wybór Kazimierza Jagiellończyka był strzałem w dziesiątkę. Piotr Dunin był bowiem doświadczonym wodzem, mającym na swoim koncie wiele sukcesów militarnych.

W 1462 roku Piotr Dunin wkroczył na Pomorze Gdańskie. Miał ze sobą wówczas nieco ponad tysiąc żołnierzy. Po drodze dołączyły doń posiłki z Tczewa i Gdańska, co w konsekwencji zwiększyło jego oddział do 2000 zbrojnych.

16 września 1462 roku siły polskie dotarły do wsi Święcino, niedaleko Jeziora Żarnowieckiego, rozkładając się obozem. Na wzór husytów uszykowały tabor z wozów na skraju lasu. W środku taboru znajdowała się milicja gdańska (piechota). Na lewo od taboru usytuowana była zaciężna piechota. W pierwszej linii mieściła się natomiast jazda.

Tego samego dnia do kaszubskiej wsi przybyły oddziały krzyżackie, zgromadzone z załóg Lęborka, Kiszewy, Nowego, Starogardu, Gniewu i Pucka. Krzyżaków było więcej niż Polaków (około 2700 ludzi). Ich działaniami kierowali Fritz von Raveneck oraz Kacper Nostitz. Krzyżacy również okopali się w taborze, osłanianym przez chłopską piechotę, stanowiącą drugą linię. Z kolei na pierwszej linii ustawiono ciężką jazdę. A może zainteresuje cię także ten artykuł o przyczynach i skutkach wojny trzydziestoletniej?

Bitwa pod Święcinem 17 września 1462 – przebieg

Bitwa rozpoczęła się wczesnym rankiem od natarcia jazdy polskiej, dowodzonej przez królewskiego dworzanina Pawła Jasieńskiego. Uderzenie wojsk polskich było tak mocne, iż Krzyżacy musieli ustąpić z pola bitwy. Nie na długo jednak, gdyż dowódcy krzyżaccy, nie dając za wygraną, rzucili przeciwko Polakom pozostałą swoją jazdę. Wywiązała się zażarta walka, którą przerwano około południa, aby ludzie i konie mogły odpocząć.

Po upragnionym odpoczynku kontynuowano zmagania. Polacy po przerwie jakby opadli z sił, oddając inicjatywę w ręce wroga. Wydawało się, iż zakon krzyżacki lada chwila rozproszy siły polskie, z których nie będzie już co zbierać. Jednak nie wszystko było stracone. A to wszystko przez genialny pomysł Dunina, który umieścił w zaroślach i lesie niewidoczne dla nieprzyjaciela oddziały kuszników. Gdy Krzyżacy znaleźli się niedaleko bronionego przez Polaków lasku, to niespodziewanie runął na nich grad strzał z kusz. Nagle krzyżackie szyki zaczęły się mieszać. Ten kto chciał uratować się, musiał wycofać się w kierunku obozowiska.

Role się odwróciły. To teraz Polacy przejęli kontrolę nad przebiegiem bitwy. I tak miało być aż do końca. Fritz von Raveneck próbował wprawdzie odeprzeć ponawiające się ataki Piotra Dunina na jego jazdę, jednak bezskutecznie. W trakcie walk został najpierw ciężko ranny, a następnie poniósł śmierć. Był to przełomowy moment bitwy. Przed Polakami otworem stanął teraz obóz wroga, który zdobyto bez większych trudności. Broniącą dostępu do obozu piechotę krzyżacką wyrżnięto niemal w pień. Jedynie nielicznym udało się zbiec z pola bitwy. Reszta trafiła do polskiej niewoli.

Koniec starcia po Święcinem – straty i znaczenie

Straty po obu stronach były znaczne. Zginęło około 1000 Krzyżaków (w tym 250 rycerzy) oraz 100 Polaków. Kolejne 150 żołnierzy polskich zostało ranionych. Ciężką ranę otrzymał m.in. Piotr Dunin, jednak nie zagroziła ona jego dalszemu życiu. Według Jana Długosza, ze zdobytego obozu Polacy zabrali 200 wozów z ładunkiem, 15 bombard i wiele innego sprzętu wojennego. Większość zmarłych braci zakonnych pochowano na polu bitwy. Jedynie Fritza Ravenecka pogrzebano w Pucku lub Żarnowcu.

Bitwa pod Święcinem to bezapelacyjne zwycięstwo strony polskiej. W jej trakcie uwidocznił się talent dowódczy Piotra Dunina, który pokonał znacznie liczniejszego wroga. Historycy uważają omawiane starcie za przełomowy moment w dziejach wojny trzynastoletniej. Podjęta po niej wkrótce ofensywa polska zakończyła się odebraniem Krzyżaków kolejnych ziem. Podpisany w 1466 roku pokój w Toruniu sankcjonował te podboje, choć o upadku państwa zakonnego nie mogło być jeszcze mowy.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454-1466, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1967.
2. Biskup M., Wojna trzynastoletnia i powrót Polski nad Bałtyk w XV wieku, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1990.
3. Bitwa pod Chojnicami 18 IX 1454 r. w tradycji historycznej i regionalnej, red. J. Knopek, B. Kuffel, Chojnickie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Chojnice 2004.
4. Bogucka M., Kazimierz Jagiellończyk, Książka i Wiedza, Warszawa 1978.
5. Dąbrowski J., Dzieje Polski od r. 1333 do r. 1506, [w:] R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, oprac. J. Wyrozumski, t. 2, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas" Kraków 1995.
6. Górski K., Pomorze w dobie wojny trzynastoletniej, Napoleon V, Oświęcim 2014.
7. Herbst S., Wojna trzynastoletnia – o bitwie pod Święcinem, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 7 (1934-1935), 2.
8. https://www.rp.pl/artykul/933877-Bitwa-pod-Swiecinem--17-wrzesnia-1462-roku.html [dostęp:08.02.2021].
9. Krwawicz M., Wimmer J., Wojna trzynastoletnia (1454-1466), Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1957.
10. Nowaczyk B., Chojnice 1454, Święcino 1462, Bellona, Warszawa 2012.
11. Nowak M., Wojna trzynastoletnia 1454-1466, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974.
12. Polskie tradycje wojskowe, t. 1, Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców, Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów, red. J. Sikorski, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1990.
13. Sikorski J., Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1972.
14. Szczur S., Historia Polski, Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
15. Wróbel P., Bitwa pod Święcinem (17 września 1462) [https://twojahistoria.pl/encyklopedia/leksykon-bitew/bitwa-pod-swiecinem-17-wrzesnia-1462; dostęp: 08.02.2021].