Bitwy powstania styczniowego - przebieg najważniejszych potyczek
Powstanie styczniowe charakteryzowała duża ilość niewielkich potyczek. Czasami były bardzo krwawe, ale trudno mówić o wielkich bitwach. Dowódcy konsekwentnie uważali, że duże bitwy mogą przynieść zbyt duże straty siłom powstańczym. Postaram się jednak opisać najbardziej kluczowe i największe starcia zbrojne tego czasu.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o powstaniach.
Z tego artykułu dowiesz się:
Powstanie styczniowe i jego przywódcy
Na początek przypomnę w skrócie przebieg powstania i założenia jego przywódców. Powstanie styczniowe wybuchło w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku i trwało do jesieni 1864. Było lepiej zaplanowane niż dwa poprzednie, jednak do dziś nie ma pewności czy miało szanse na wygraną.
Duże znaczenie dla przebiegu powstania miała postawa jego dowódców. Pierwszy Ludwik Mierosławski, choć był szanowanym teoretykiem taktyki wojskowej, większość powstania spędził poza granicami ziem polskich. Marian Langiewicz, zdolny dowódca, który odniósł niejedno zwycięstwo militarne dostał się szybko do niewoli austriackiej. Jedynym naprawdę konsekwentnym dyktatorem był Romuald Traugutt. Przypadł mu jednak w udziale los straceńca. Powstanie było nie do uratowania, kiedy jesienią 1863 roku potajemnie przejął dowodzenie.
Ważne dla przebiegu powstania były też posunięcia pomniejszych dowódców wojskowych. Jednak nawet najlepsza taktyka w końcu musiała się ugiąć pod przewagą wroga.
Największe bitwy powstania styczniowego
Bitwy powstania styczniowego można podzielić według różnych kategorii. Sądzę, że najprościej wydzielić wygrane, nierozstrzygnięte i przegrane. Wybrałam największe, które miały znaczenie dla dalszego przebiegu powstania. Są to główne starcia, do jakich doszło między styczniem 1863 a wiosną 1864. W poniższej tabeli znajdziecie krótki opis każdej z bitew:
| Miejsce i data potyczki | Rezultat | Krótki opis |
|---|---|---|
| Ciołkowo, 22 stycznia 1863 | Wygrana powstańców | Pierwsza bitwa po ogłoszeniu powstania styczniowego. Zwycięstwo Aleksandra Rogalińskiego. Dowódca dysponował tylko dwiema strzelbami, poza tym kosami, toporami i kijami. Mimo to na 3 zabitych Polaków zginęło 43 Rosjan. |
| Węgrów, 3 lutego 1863 | Wygrana powstańców | Próba odbicia Węgrowa, zajętego przez powstańców. Porażka wojsk rosyjskich z dużymi stratami. Znaczącą rolę odegrał oddział 1000 kosynierów. |
| Siemiatycze, 6-7 lutego 1863 | Porażka powstańców | Największa bitwa powstania. Niestety wojsko powstańcze uległo przewadze przeciwnika. |
| Sosnowiec, 6-7 lutego 1863 | Wygrana powstańców | Dzięki zdobyciu miasta powstańcy zyskali broń i pieniądze. Na dwa tygodnie przejęli też władzę nad Zagłębiem Dąbrowskim. |
| Kietlanka, 13 maja 1863 | Porażka powstańców, duże straty Rosjan | W wyniku zasadzki na pociąg z rosyjskimi posiłkami udało się zadać poważne straty przeciwnikowi. Jednak kolejne posiłki zmusiły Polaków do wycofania. Zginęło trzech dowódców po stronie powstańczej. |
| Małogoszcz, 16 września 1863 (II bitwa pod Małogoszczem) | Porażka powstańców | Pod miejscowością miały miejsce dwie ważne bitwy powstania. Podczas drugiej oddział Władysława Sokołowskiego próbował zdobyć Małogoszcz w 400 ludzi. Powstańców rozbiły przeważające siły rosyjskie. Do niewoli trafiła grupa kosynierów. |
| Opatów, 21 lutego 1864 | Porażka powstańców | Próba przejęcia Opatowa przez powstańców. Udało się zdobyć część miasta, ale wobec silnego oporu Rosjan Polacy musieli się wycofać. Klęska polegała głównie na tym, że ranny dowódca dostał się następnego dnia w ręce Rosjan i został stracony 23 lutego (na rynku w Opatowie) |
Patrząc na główne bitwy powstania styczniowego widać pewną prawidłowość. Zaczyna się od zwycięstw, a pod koniec coraz częściej zdarzają się porażki. Dopiero w szczegółowym opisie każdej z nich można sprawdzić dlaczego tak się działo. Prawie każde początkowe zwycięstwo było wykorzystaniem efektu zaskoczenia. Po kilku miesiącach walk dobrze uzbrojona i liczna armia rosyjska była po prostu dobrze przygotowana. Nie bez znaczenia było też morale rosyjskich oddziałów.
Nawet odważne potyczki stały się aktami desperacji dla Polaków. Za taką trzeba uznać chociażby bitwę o dwór w miejscowości Krasnodęby-Sytypki (29 kwietnia 1865), podczas której ksiądz Brzóska i jego adiutant Franciszek Wilczyński bronili się zawzięcie we dwóch przed pojmaniem przez oddział rosyjski. Sprawdź także ten artykuł na temat wybuchu powstania styczniowego.
Straty i znaczenie walk powstańczych
Do opisu poszczególnych bitew trzeba dodać ogólny zarys wydarzeń powstania. Chociaż było ono przede wszystkim zrywem zbrojnym, to działania na polu administracyjnym i dyplomatycznym nie były bez znaczenia. Nawet największymi wygranymi bitwami nie dało się przechylić szali zwycięstwa bez pomocy z zewnątrz. Ta, mimo nadziei, nie nadeszła. Ani ze strony Francji, ani rewolucyjnych Włoch.
Większość głównych starć zbrojnych była bardzo krwawa. 20 tysięcy powstańców poległo w wyniku samych walk. Prawie tysiąc osób stracono i 32 tysiące wysłano na Syberię. Dodatkowo zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego i odebrano część majątków.
Do największych pozytywnych skutków powstania można zaliczyć uwłaszczenie chłopów. Dla szlachty i inteligencji była to jednak klęska na całej linii. Ostatecznie to nie powstańcy, a car zagwarantował chłopom własność ziemi. Natomiast bardzo silna była legenda powstania w kulturze polskiej. Jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym dawni powstańcy byli darzeni szczególnym szacunkiem.
Przypomnienie ważnych bitew powstania styczniowego pozwala lepiej zrozumieć charakter tego zrywu. Świadczy o desperacji walczących, ale też o talencie przywódczym dowodzących.
Autor: Ludwika Wykurz
Bibliografia:
- Stefan Kieniewicz, Historia Polski 1795-1918, PWN 1997
- Stefan Kieniewicz, Powstanie Styczniowe, Warszawa 1987
- Andrzej Chwalba, Historia Powszechna. Wiek XIX, PWN 2009