Budowa Wawelu - projekt, etapy, przebudowa, koszty, ciekawostki
Od pierwszych paleolitycznych zabudowań, przez siedzibę Wiślan, piastowską i jagiellońską stolicę kraju po jeden z najważniejszych symboli kraju. Zamek Królewski na Wawelu ma niezwykle ciekawą, ponad tysiącletnią historię. Informacje o pierwszych mieszkańcach wawelskiego wzgórza sięgają 1000 lat wstecz. Już dla pierwszych Piastów był to ważny ośrodek, na ten okres datowane są pierwsze elementy reprezentacyjno-obronne zamku. Jego obecny wygląd przedstawia efekt kolejnych etapów budowy i przebudowy rozłożonych w czasie między X a XX wiekiem. Dziś wnętrza tej królewskiej siedziby obejmują powierzchnię ponad 7 000 m2 i widnieją na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Etapy budowy i przebudowy Wawelu – budowa Wawelu
Wawel – pierwsze informacje i Zamek Królewski na Wawelu
Krakowskie wzgórze Wawel położone jest w zakolu Wisły. Znajduje się na Starym mieście, tuż nad rzeką. Jego ukształtowanie i lokalizacja – w tym bliskie otoczenie mokradeł – uczyniły z niego bardzo dobre miejsce do rozwoju osadnictwa.
Pierwsze ślady osadnictwa w tym rejonie Krakowa pochodzą sprzed 100 000 lat. Należą tym samym do najstarszych w Polsce, co zawdzięczać można faktowi, że do tych terenów nie dotarło ostatnie zlodowacenie. Bliskość rzeki i położenie na szlaku ważnych tras handlowych umożliwiły pierwszej osadzie szybki rozwój.
Z czasem gród na Wawelu stał się jednym z ważniejszych ośrodków plemienia Wiślan. To na okres wczesnośredniowieczny datowane są pierwsze legendy związane z terenem Krakowem: o założycielu miasta – Kraku, smoku wawelskim i księżniczce Wandzie. Z czasem ziemie Wiślan znalazły się w nowo utworzonym państwie piastowskim.
Wawel piastowski i Zamek Królewski na Wawelu
Badania archeologiczne potwierdziły silne osadnictwo Wawelu w okresie wczesnopiastowskim, choć były to nadal początki rozwoju tego terenu. Po zjeździe gnieźnieńskim Kraków stał się jedną z nowych stolic biskupich na terenie Polski. W związku z tym wkrótce pojawiła się na Wawelu pierwsza kamienna katedra. Pierwszym z kolei projektem sakralnym na tym terenie była rotunda Najświętszej Marii Panny (dziś rotunda św. Feliksa i Adaukta) – jedna z najstarszych budowli w Polsce.
Za pierwszych Piastów rozpoczęła się budowa elementów obronno-reprezentacyjnych, które w przyszłości stały się zamkiem. W wyniku najazdu czeskiego księcia Brzetysława w pierwszej połowie XI stulecia, Wielkopolska została doszczętnie splądrowana – Anonim tzw. Gall pisał, że w katedrze gnieźnieńskiej wnętrza zostały zajęte przez dzikie zwierzęta.
Powrót Kazimierza I Odnowiciela do kraju oznaczał konieczność ustanowienia nowego centrum administracyjnego państwa, a został nim Kraków. Uznaje się, że wówczas funkcję palatium mogła pełnić sala o 24 słupach. Zgodnie z informacjami archeologów, na przełomie XI i XII wieku zbudowano już typowy zamek warowny. Powstawały wówczas kolejne budynki mieszkalne, sakralne i obronne. Ważne zmiany w wyglądzie Wawelu wprowadził następca Kazimierza – Władysław Herman. To on zlecił budowę nowej katedry, w której umieszczono skarbiec, przechowujący insygnia koronne jego brata – króla Bolesława Śmiałego.
W trakcie trwającego niemal 200 lat rozbicia dzielnicowego, będącego skutkiem podziału kraju przez Bolesława Krzywoustego, krakowski zamek był siedzibą seniora – zwierzchnika kraju. W tym czasie, za panowania Bolesława Wstydliwego przebudowy doczekały elementy fortyfikacyjne. Od końca XIII wieku nasiliły się procesy mające na celu zjednoczenie polskich ziem, ostatecznie ta sztuka udała się Władysławowi Łokietkowi. Był on pierwszym królem, którego koronacja odbyła się w wawelskiej katedrze św. Stanisława i św. Wacława. Katedra ta stała się także tradycyjnym miejscem pochówku większości polskich monarchów.
Etapy budowy i przebudowy Wawelu – Piastowie, Jagiellonowie i władcy elekcyjni
Etapy budowy i przebudowy Wawelu ostatnich Piastów i pierwszych Jagiellonów
Wawel nie uniknął w swojej historii takich tragedii, jakimi są pożary. Jeden z nich na początku XIV w. w pewnym stopniu zniszczył katedrę. Budowę nowej świątyni zlecił Władysław Łokietek. Królewski wkład w rozbudowę i przebudowę zamku przyniósł mu pierwszy okres jego świetności. Za Kazimierza Wielkiego krakowski zamek jest już siedzibą okazałego dworu, żyjącego głównie w zamkowych wnętrzach.
Nieco mniej uwagi poświęcają Wawelowi Ludwik Węgierski i rządząca w jego imieniu matka, a siostra Kazimierza Wielkiego – Elżbieta. Za projekt i nakazanie kolejnej przebudowy zamku odpowiedzialna jest córka Ludwika – Jadwiga wraz z mężem, Władysławem Jagiełłą. Najsłynniejszym chyba elementem architektury Wawelu, powstałym za pierwszego Jagiellona, jest kurza stopka, która do dziś znajduje się w formie niewiele zmienionej.
Jadwiga z Władysławem zapoczątkowali kolejny okres świetności krakowskiego zamku. Dobudowano wówczas liczne baszty i kolejne pomieszczenia administracyjne i mieszkalne. We wnętrzach i na dziedzińcu pojawiało się coraz więcej ludzi. Pod koniec XV w. w katedrze wawelskiej pojawił się najbardziej znany tam nagrobek – skrywający ciało Kazimierza Jagiellończyka. Za jego projekt i wykonanie odpowiedzialny był Wit Stwosz. Sprawdź także ten artykuł na temat ciekawostek o Kazimierzu Wielkim.
Przebudowy Zygmunta Starego i Zygmunta III Wazy
Informacje o kolejnej przebudowie Wawelu ponownie związane są z pożarem. Tym razem ogień pojawił się w 1499 r. Przebudowę ocalałych części rozpoczęto 5 lat później, za panowania Aleksandra Jagiellończyka. Prace ówczesne zawierają pierwsze elementy renesansu, wypierającego styl gotycki.
Od 1507 r. krajem władał Zygmunt I Stary. To przede wszystkim jemu zawdzięczamy w znacznej mierze dzisiejszy wygląd Wawelu, w tym słynny renesansowy dziedziniec. Jednak sprowadzenie włoskich artystów, odpowiedzialnych za przebudowę podwoiło jej koszty. Warto też wspomnieć o osobnych toaletach, w które wyposażone zostały nowe apartamenty – sto lat starszy Wersal nie posiadał żadnej. Zygmunt przebudował również od fundamentów dawną, gotycką część zamku.
Kolejny poważny pożar wybuchł w 1595 r. Według niektórych odpowiedzialny za jego wywołanie miał być Zygmunt III Waza, przeprowadzający na zamku eksperymenty alchemiczne. Stopień zniszczeń był tak duży, że odbudowa pochłonęła wielkie koszty i wymusiła częściowe opuszczenie rezydencji przez jej mieszkańców. Ostatecznie w 1606 r. dwór na stałe przeniósł się do Warszawy, a krakowski zamek powoli chylił się ku upadkowi.
Po rozbiorach Wawel stał się koszarami austriackimi. Obiekty wojskowe Galicja przejęła dopiero na początku XX wieku. Dwie wojny światowe ponownie pogorszy stan budowli. Dopiero od 1945 r. Wawel ponownie przechodził proces przebudowy i konserwacji, które zapewniły mu wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 r.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Czapliński W., Ładogórski T., Atlas historyczny Polski, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1970
- Kozieł S., Niżnik J., Kraków – Wawel, Informator archeologiczny: badania, t.9, Warszawa 1975
- Stępień P., Konserwacja reliktów rotundy św. św. Feliksa i Adaukta na Wawelu, Ochrona zabytków, t. 44, z. 2, 1991
- Windakiewicz S., Dzieje Wawelu, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1925
- Wisner H., Zygmunt III Waza, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984
- Żaki A., Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Ossolineum, Wrocław 1974