Henryk Sandomierski i jego wyprawa wraz z rycerstwem do Ziemi Świętej

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Henryk Sandomierki - pochodzenie i młodość

Henryk Sandomierski pojawił się na świecie między 1127 a 1132 rokiem. Był piątym dzieckiem Bolesława III Krzywoustego i jego drugiej żony Salomei, poślubionej około 1115 roku. Henryk otrzymał imię po swoim dziadku, hrabim Bergu, Henryku.

W chwili śmierci Bolesława Krzywoustego (1138) Henryk Sandomierski znalazł się pod opieką księżnej-wdowy Salomei. Matka pomagała mu w zarządzaniu księstwem sandomierskim (wraz z Lublinem i Wiślicą). Dopiero około 1146 roku Henryk Sandomierski objął samodzielne rządy w wydzielonej mu dzielnicy.

Zdaniem niektórych historyków, kiedy w 1147 roku wyruszyła krucjata do świętej ziemi, Henryk Sandomierski dołączył do krzyżowców i wziął udział w walkach z niewiernymi. Nie ma jednak na potwierdzenie tego poglądu odpowiednich świadectw źródłowych. Pewnym jedynie jest to, iż książę sandomierski wyruszył wraz ze starszym bratem Bolesławem Kędzierzawym na Ruś w 1149 roku, aby wspomóc księcia Izasława II w walce o tron kijowski.

Wyprawa do Ziemi Świętej. Jerozolima a Saraceni

Dowodnie Henryk Sandomierski wyprawił się do Ziemi Świętej w 1154 roku. O tej wyprawie dość dużo napisał Jan Długosz: „A gdy przybył szczęśliwie do Ziemi Świętej, uczciwszy pobożnie grób Zbawiciela, złączył się z rycerstwem króla Jerozolimskiego Baldwina i z wielką odwagą i poświęceniem walczył przeciwko Saracenom, pragnąc pozyskać wieniec męczeński. Lecz gdy nie udało mu się tego szczęścia dostąpić, zabawiwszy tam rok cały i straciwszy znaczną liczbę rycerzy, już to w boju poległych, już odmienności powietrza znieść niemogących, wrócił zdrowo do ojczyzny. Tu od braci swoich, Bolesława i Mieczysława, i przedniejszych panów polskich z wielką czcią i radością powitany został”.

Cała wyprawa trwała około roku. W tym czasie przy boku sandomierskiego krzyżowca znajdowało się wielu śmiałków, którzy byli głodni przygód i wrażeń. Niebezpieczna podróż do Ziemi Świętej była zapewne dla Henryka realizacją najwznioślejszych ideałów życiowych. W toku wyprawy syn Bolesława Krzywoustego miał doskonałą sposobność sprawdzenia swojej wytrzymałości oraz umiejętności wodzowskich i rycerskich.

W podjęciu wyprawy do ziemi zajętej przez Saracenów Henrykowi Sandomierskiemu pomagała zapewne jego silna wiara. Koniecznie chciał zobaczyć Jerozolimę, miejsce, w którym zmarł jego Pan. Wyprawiając się na wschód, władca Sandomierza przetarł przysłowiowe szlaki. Odtąd do Jerozolimy zaczęło zaglądać coraz więcej Polaków. W 1162 roku na Wschód wyprawił się polski możnowładca Jaksa z Miechowa. A może zainteresuje cię także ten artykuł o Bolesławie Kędzierzawym i jego rządach?

Donacje na rzecz Kościoła

W fachowej literaturze przedmiotu uważa się, iż Henryk Sandomierski niezwłocznie po powrocie z wyprawy z Ziemi Świętej sprowadził do Zagości joannitów, dla których ufundował klasztor i szpital. W wystawionym przy tej okazji niedatowanym dokumencie książę wspomniał, iż przez pewien czas zwlekał z fundacją, zwiedziony marnościami tego świata.

Książę okazał się być dobrym gospodarzem. Do nadanej joannitom ziemi sprowadził odpowiednie grupy ludności chłopskiej i rzemieślniczej, dzięki czemu obszar ten mógł się rozwijać w pożądanym dla księcia kierunku.

Według historyków, Henryk Sandomierski przyczynił się również do ufundowania:

• kościoła i klasztoru w Czerwińsku nad Wisłą
• kolegiaty św. Marcina w Opatowie
• nieistniejącej kolegiaty romańskiej w Wiślicy

Feralna wyprawa do Prus i śmierć księcia (1166)

W 1166 roku pogańskie plemiona Prusów najechały Mazowsze i ziemię chełmińską. Ówczesny zwierzchni książę Polski Bolesław Kędzierzawy postanowił zorganizować ekspedycję o charakterze odwetowym. Wziął w niej udział również Henryk Sandomierski.

Przebieg tej wyprawy opisał skrupulatnie Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem: „Zwiadowcy i przewodnicy wojsk zapewniają, że znaleźli niezawodną krótszą drogę przez knieje, byli bowiem i nieprzyjaciół podarkami przekupieni i o zasadzce na swoich powiadomieni. Tędy po wąskiej ścieżce gnają na wyścigi pierwsze szeregi doborowego wojska, gdy nagle zasadzki wyskakują z obu stron nieprzyjaciele i nie tylko z dala rażą pociskami, jak to kiedy indziej czynić zwykli, lecz jak gdyby w tłoczni ściśniętych prasą rozgniatają. A ci samorzutnie, jak dzicy rzucają się na zjeżone dzidy, jedni z żądzy zemsty, drudzy z chęci śpieszenia na pomoc i więcej ich pada pod ciężarem własnego natłoku, niż od ciosów oręża. Niektórych zbroją obciążonych pochłania głębia rozwartej otchłani, inni ponoszą śmierć zaplątawszy się w zarośla i krzaki cierniste, a wszystkich ogarnia mrok szybko zapadającej nocy. Tak przez zdradziecki postęp przepadło bitne wojsko”.

Jak wynika z powyższego sprawozdania, wyprawa pruska zakończyła się zupełnym fiaskiem. Wśród poległych, choć nie wspominał o tym Kadłubek, znalazł się również włodarz Sandomierza. W świetle niektórych źródeł, śmierć Henryka nastąpiła dokładnie 18 października 1166 roku.

Henryk jak mało który z Piastów nie był żonaty i nie miał dzieci. Gorąco pragnął, aby księstwo sandomierskie po jego śmierci przypadło w udziale jego młodszemu bratu Kazimierzowi II Sprawiedliwemu. Niestety jego starsi bracia, Bolesław Kędzierzawy i Mieszko Stary nie zgodzili się na to. Ostatecznie Kazimierz otrzymał w spadku jedynie część Sandomierszczyzny z Wiślicą. Pozostałe tereny zostały natomiast podzielone między Bolesława i Mieszka.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia: 

1. Buczek Karol, O dzielnicy Henryka Sandomierskiego, „Przegląd Historyczny” 61 (1970).
2. Gawron Jan, Henricus dux de Sandomir ivit Iheruzalem – czyli jak Henryk Sandomierski pielgrzymował do Ziemi Świętej, „Koło Historii” 13 (2013).
3. Giergiel Tomisław, Rycerstwo ziemi sandomierskiej, Podstawy kształtowania się rycerstwa sandomierskiego do połowy XIII wieku, Wydawnictwo „DiG”, Warszawa 2004.
4. Gładysz Mikołaj, O zapomnianych polskich krzyżowcach – kilka uwag na marginesie wypraw jerozolimskich księcia Henryka Sandomierskiego i Jaksy z Miechowa, „Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza” 6 (1999).
5. Gładysz Mikołaj, Zapomniani krzyżowcy, Polska wobec ruchu krucjatowego w XII-XIII wieku, Wydawnictwo „DiG”, Warszawa 2002.
6. Gogosz Remigiusz, Od Ziemi Świętej do ziemi Prusów, Książę Henryk Sandomierski jako ideał krzyżowca, Wydawnictwo Inforteditions, Zabrze-Tarnowskie Góry 2020.
7. Olejnik Karol, Wyprawy krzyżowe w średniowiecznych źródłach polskich, [w:] Rycerstwo Europy środkowo-wschodniej wobec idei wypraw krzyżowych, red. W. Peltz, J. Dudek, Zielona Góra 2002.
8. Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
9. Teterycz-Puzio Agnieszka, Geneza województwa sandomierskiego, Terytorium i miejsce w strukturze państwa polskiego w średniowieczu, Wydawnictwo uczelniane Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, Słupsk 2001.
10. Teterycz-Puzio Agnieszka, Henryk Sandomierski (1126/1133 – 18 X 1166), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2009.
11. Teterycz-Puzio Agnieszka, Portret polskiego krzyżowca – Henryk książę sandomierski, [w:] Staropolski etos wychowania, red. E. J. Kryńska, „Trans Humana”, `Białystok 2006.
12. Teterycz-Puzio Agnieszka, Rządy księcia Henryka, syna Bolesława Krzywoustego w ziemi sandomierskiej, „Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza” 7 (2000).
13. Teterycz-Puzio Agnieszka, Wyprawa księcia Henryka Sandomierskiego do Palestyny, [w:] Abiit, non obiit, Studia historyczne poświęcone pamięci profesora Andrzeja Czarnika, red. Z. Romanow, Słupsk 2006.
14. Tymowski Michał, Henryk Sandomierski, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.