Jakie były metody wykonywania kary śmierci w Polsce
Historia kary śmierci jest tak stara, jak historia człowieka. W Polsce sięga jeszcze czasów przedpiastowskich i wiąże się z prawem zwyczajowym. Przetrwała rozbiory i funkcjonowała także w II RP. Była intensywnie wykorzystywana w trakcie II wojny światowej i okresie PRL. Ostatnia egzekucja w naszym kraju odbyła się w 1988 r. Kara śmierci ewoluowała na przestrzeni wieków tak, by jej wykonywanie można było określić jako „humanitarne”. W Polsce powszechnie stosowano m.in. powieszenie, ścięcie, czy rozstrzelanie.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o karze śmierci.
Z tego artykułu dowiesz się:
Metody wykonywania kary śmierci na świecie na przestrzeni wieków
Kara śmierci na świecie – starożytność i średniowiecze
Śmierć jako kara za przestępstwo pojawia się właściwie w każdej starożytnej cywilizacji – Egipcie, Izraelu, Grecji i Rzymie. Stosowane wówczas metody pozbawiania życia były dość okrutne. Stosowany w Mezopotamii Kodeks Hammurabiego przewidywał utopienie, spalenie żywcem, wbicie na pal, albo ciągnięcie wołami. W Grecji, zależnie od polis, podawano truciznę, albo zrzucano ze skały.
Publicznie wykonywana kara śmierci stanowiła jedną z najpopularniejszych rozrywek, jakie przyciągały niezmiennie tłumy widzów. W Starożytnym Rzymie, na przestrzeni ponad tysiąca lat funkcjonowania państwa, najbardziej widowiskowe było rzucanie skazanych na pożarcie dzikim zwierzętom podczas igrzysk. Za równie okrutne uznawane było ukrzyżowanie. W okresie republiki przestępstwa, za jakie wydawano wyrok śmierci, to m.in. zdrada państwa, łapówkarstwo, spalenie zboża.
W średniowieczu pojawiło się oficjalne stanowisko kata – człowieka odpowiedzialnego za torturowanie i wykonywanie wyroków na skazanych. Metody i miejsca wykonywania kary śmierci były różnorodne – pospolitych przestępców wystawiano na widok publiczny przy pręgierzu, zazwyczaj znajdującym się na rynku miejskim, wyrok śmierci zazwyczaj wykonywano za miastem, w specjalnie wyznaczonym miejscu. Z kolei „szlachetnie urodzonych” skazańców najczęściej pozbawiano życia przed ratuszem.
W średniowieczu funkcjonowało również pojęcie „humanitarne kary śmierci”. Kara wykonywana „w imieniu Boga”, za przestępstwo herezji, miała odbywać się bez rozlewu krwi. Dlatego też wybierano w tym celu utopienie bądź spalenie żywcem. Inną sprawą jest, że w procesach o czary, herezję, powszechne było okrutne torturowanie podejrzanego, celem zdobycia zeznań.
Kara śmierci na świecie – czasy nowożytne i współczesność
Czasy nowożytne miały odciąć się od średniowiecza – ciemnych wieków. Jednak zaczęły się licznymi procesami o czary, w których niemal zawsze wydawano wyrok śmierci. W czasach nowożytnych rozpoczęła się również dyskusja na temat praw człowieka. Podważano zasadność tortur, od których ostatecznie odstąpiono.
W czasie rewolucji francuskiej, która wybuchła w 1789 r., zaproponowano nowe rozwiązanie w wykonywaniu wyroków śmierci. Ze względu na swoją precyzję miało być bardziej precyzyjne niż katowski miecz czy topór, a z całą pewnością stało się najbardziej znane na świecie. Mowa o gilotynie, na której życie straciły wówczas tysiące osób, łącznie z francuską parą królewską – Ludwikiem XVI i Marią Antoniną Austriaczką.
Obecnie kara śmierci nadal jest wykonywana na świecie, choć metody jej wykonywania są różne. Jedyne państwo w Europie, jakie stosuje karę śmierci, to Białoruś – wyrok wykonuje się strzałem z pistoletu. W krajach, w których funkcjonuje prawo islamskie, często stosowane są metody znane ze starożytności, takie, jak ukamienowanie. W kilkunastu stanach USA praktykuje się chociażby krzesło elektryczne czy zastrzyk z trucizną.
Metody wykonywania kary śmierci w Polsce
Metody wykonywania kary śmierci w Polsce – średniowiecze i nowożytność
Można powiedzieć, że kara śmierci w Polsce jest starsza niż samo państwo polskie. Znane jest zwyczajowe prawo zemsty, które umożliwiało wykonanie wyroku śmierci przez członków rodziny poszkodowanego. Śmiercią karano chociażby za związek z osobą pozostającą w związku małżeńskim. Wyjątkowo okrutne kary za cudzołóstwo stosował Bolesław Chrobry – niewiernych mężów przybijano za organy rozrodcze do mostów, a obok nich zostawiano nóż. Skazany sam dokonywał wyboru: śmierć na moście albo odcięcie narządów.
Z czasem następowała kodyfikacja prawa. Regulowano przestępstwa, za które groziła kara śmierci, a także sposoby jej wykonywania. Znane są także cenniki usług katowskich, określających dokładne koszty wykonywania wyroków. W Archiwach Państwowych zachowały się również przykładowe opisy poszczególnych spraw sądowych. Po ich dokładnej lekturze można uznać, że ostateczny cios, odbierający życie, był w niektórych przypadkach szczególnie wyczekiwany – zanim odebrano życie, skazaniec bywał długotrwale torturowany.
Kara śmierci przetrwała upadek Rzeczpospolitej. Wykonywana była również w państwa zaborczych. Najczęściej stosowano powieszenie. Szubienice funkcjonowały nieprzerwanie od średniowiecza. W związku ze stałym rozwojem wojskowym, wobec mundurowych jako karę śmierci zaczęto stosować pluton egzekucyjny. Taka forma wykonania wyroku miała zdjąć jednoosobową odpowiedzialność za niego. Sprawdź także ten artykuł na temat najbardziej okrutnych sposobów wykonywania kary śmierci.
Metody wykonywania kary śmierci w Polsce – Polska niepodległa i czasy współczesne
Kara śmierci stosowana była również w Polsce po odzyskaniu niepodległości. Kończyła ona również najbardziej znane polskie zamachy, takie jak morderstwo pierwszego prezydenta Polski, Gabriela Narutowicza. Zamachowiec, Eligiusz Niewiadomski, sam domagał się dla siebie śmierci - stanął przed plutonem egzekucyjnym. Podobnie skończyć mogli także urzędnicy za wzięcie łapówki.
Kara śmierci była również często stosowana podczas drugiej wojny światowej. Polacy tracili życie chociażby za wsparcie Żydów. Kolaboranci byli skazywani przez podziemne sądy wojskowe. Terror nie ustał po 1945 r. Na śmierć za zdradę stanu skazywano żołnierzy wojska polskiego walczących z okupantem. Życie w ten sposób (zazwyczaj poprzez powieszenie lub rozstrzelanie) straciło prawdopodobnie kilka tysięcy osób.
W 1946 r. miała w Polsce miejsce ostatnia publiczna egzekucja. Po niej zrezygnowano z tej postaci wykonywania wyroków, choć samą karę utrzymano. Ostatni wyrok śmierci został wykonany w kraju 21 kwietnia 1988 r. – skazany Andrzej Czabański został powieszony za gwałt i morderstwo. Rok później sejm ogłosił amnestię, na mocy której wyroki śmierci zamieniono skazanym na kary 25 lat pozbawienia wolności. Ostatecznie kara śmierci zniknęła z polskiego kodeksu karnego w 2013 r., kiedy to zakazano jej wykonywania nawet w trakcie wojny.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Mielnik D., Kara śmierci w polskim prawie karnym. Refleksje historyczno-dogmatyczne, Archaegraph, Łódź 2017
- Moore J. J., Powiesić, wybebeszyć i poćwiartować, czyli historia egzekucji, Znak Horyzont, Kraków 2019
- Pacholec M. M., Kat jako członek społeczności miejskiej w Rzeczypospolitej wieków XVI-XVIII, Meritum, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2009
- Sójka-Zielińska K., Historia prawa, LexisNexis, Warszawa 2009