Koncepcja federacyjna Piłsudskiego - informacje, założenia, próby realizacji
Po odrodzeniu się niepodległej Polski w 1918r., jednym z istotniejszych zagadnień było nie tylko ustalenie granic kraju, ale także kształtu granic i sposobu funkcjonowania sąsiednich państw wschodnich. Marszałek Józef Piłsudski głównego wroga Polski widział w Rosji. Z tego powodu większość swoich działań koncentrował na zapewnieniu Polsce bezpiecznej granicy wschodniej.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o Józefie Piłsudskim.
Z tego artykułu dowiesz się:
Nowy porządek w Europie a odrodzona Polska
11 listopada 1918r. Karol I Habsburg, władca ostatniego z państw zaborczych Polski, ogłosił, że rezygnuje z udziału w rządach. Dzień ten uznano za pierwszy dzień niepodległej Polski. Zakończona właśnie Wielka Wojna wymagała od wszystkich państw starego kontynentu.
W Polsce tymczasowa władza spoczęła w rękach Józefa Piłsudskiego. Był on nieufny wobec państwa niemieckiego, ale za najgroźniejszego wroga młodej Polski uważał Rosję. Dlatego pozostawił określenie zachodniej granicy kraju państwom ententy. Deklarował chęć zachowania pokoju z Niemcami w ramach traktatu wersalskiego.
W 1917r. w Rosji miały miejsce dwie rewolucje. W ich efekcie obalono rządy carskie, a władzę pod koniec roku przejęli bolszewicy. Rząd Tymczasowy w Rosji 29 marca 1917r. wydał deklarację, w której przyznał prawo narodu polskiego do odbudowy własnego państwa. Mogło to jednak się stać tylko w granicach etnicznych, czyli granicach byłego Królestwa Polskiego z 1815r. Bolszewicy z kolei uznawali prawo narodów uciskanych w przeszłości przez carat do samookreślenia się, łącznie z możliwością oderwania się od Rosji (jedyna rzecz, którą bolszewizm uznawał za ważniejszą od tego prawa to rewolucja). Jako pierwsza skorzystała z tego prawa Finlandia w 1918r.
Koncepcja federacyjna Piłsudskiego – założenia
Na granicy wschodniej niezbędne było dla niego istnienie państw buforowych, oddzielających kraj od Rosji. Polska była tym bezpieczniejsza, im słabsze było państwo rosyjskie. Chodziło więc nie tyle o pokonanie tego imperium, ile o rozbicie go na mniejsze państwa. W ten sposób formowała się koncepcja federacyjna Piłsudskiego silnych państw Europy środkowej i wschodniej oparta na sojuszu wojskowym.
Federacja wiązała się u Piłsudskiego z ideą międzymorza i prometeizmem. Hasło „międzymorze” odnosiło się do państw między Adriatykiem, Bałtykiem, a Morzem Czarnym. Prometeizm zakładał osłabienie Rosji przez narody, którym w pierwszych latach po wojnie narzucono sowiecki system. Uważał, że największą siłą przeciw Rosji będzie silny sojusz Polski, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Białorusi, Ukrainy, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii i Jugosławii.
Nieustalone kwestie graniczne między Polską a Rosją ostatecznie doprowadziły do wybuchu wojny. Najważniejsza dla bolszewików rewolucja miała rozlać się na całą Europę. Utworzenie zależnego od Rosji socjalistycznego państwa litewsko-białoruskiego dodatkowo zaogniło konflikt. Na początku 1919r. wybuchła wojna polsko-bolszewicka. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat rządów sanacji?
Koncepcja federacyjna Piłsudskiego – próby realizacji
Józef Piłsudski urodził się w Zułowie na Wileńszczyźnie. Dlatego też, a także z powodu wspólnej przeszłości obu krajów, w Litwie widział pierwszego i naturalnego sojusznika Polski przeciw bolszewizmowi. W związku z tym, jednym z pierwszych posunięć Piłsudskiego podczas wojny polsko-bolszewickiej była ofensywa wileńska. W kwietniu 1919r. wojska polskie zajęły Wilno i Wileńszczyznę. W ogłoszonej 22 kwietnia „Odezwie do mieszkańców Byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego” uznał prawo ludności do decydowania o losie swojego kraju. Liczył, że nastąpi odrodzenie unii polsko-litewskiej. Jednak przeprowadzone działania wojenne doprowadziły do rozwinięcia się u Litwinów niechęci do Polaków i postrzegania ich jako agresorów.
W tym samym czasie w Rosji trwała wojna domowa. Piłsudski nie zamierzał się w nią angażować, ani popierać którąkolwiek ze stron, nie będąc pewnym ich stanowiska wobec Polski i stanowienia się nowych państw narodowościowych. Białorusinów uważał za zbyt niedojrzałych do ukształtowania własnego państwa, dlatego w dalszych działaniach skupił się na Ukrainie. Wszedł w sojusz z Symonem Petlurą i uznał niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej. Zorganizowana wspólnie wyprawa kijowska odniosła częściowy skutek. Nie udało się rozbić armii rosyjskiej, a URL zostało uznane jedynie przez Litwę i Finlandię.
Wkrótce jednak siły polskie musiały się wycofywać ze zdobytych terenów. Ofensywę armii czerwonej zatrzymała dopiero bitwa warszawska w sierpniu 1920r., zwana „cudem nad Wisłą”. Wojnę polsko-bolszewicką kończył traktat ryski z 18 marca 1921r. Nadzieje na bezpieczeństwo polski przekreślił układ w Rapallo, na mocy którego zacieśnione zostały związki między Niemcami a Rosją. Dwaj najwięksi wrogowie kraju rozpoczęli współpracę, która w przyszłości zaowocowała klęską 1939r.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Czubiński A., Koncepcje geopolityczne Piłsudskiego w latach 1918 – 1921, w: Czubiński A., Ewolucja systemu politycznego w Polsce w latach 1914-1998, t.1: Odbudowanie niepodległego państwa i jego rozwój do 1945r., cz.1, Zbiór studiów, Terra, Poznań 2000
- Garlicki A., Józef Piłsudski 1867-1935, Znak Horyzont, Kraków 2017
- Pietrzak J., Wstęp do koncepcji politycznych Józefa Piłsudskiego, w: Duch praw w krajach Europy środkowo-wschodniej, pod red. M. Kępy, M. Marszała, Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, seria: e-monografie, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016