Konstytucja Księstwa Warszawskiego - data nadania, znaczenie, najważniejsze zasady
W 1807 roku Polacy uzyskali namiastkę państwowości w postaci Księstwa Warszawskiego. Głównym architektem jego utworzenia był oczywiście Napoleon Bonaparte. Księstwu została nadana podpisana przez niego konstytucja, najważniejszy akt prawny. Jej postanowienia regulowały takie kwestie, jak ustrój Księstwa, to, do kogo należała władza na każdym poziomie organizacji kraju, sposób organizacji parlamentu czy nawet regulacje dotyczące armii.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Konstytucja Księstwa Warszawskiego: akt prawny i proces przygotowania oraz przyjęcia
Księstwo Warszawskie zostało utworzone na podstawie zawartego w 1807 roku traktatu w Tylży. To, że będzie ono rządzone w oparciu o konstytucję zostało zawarte w traktatach zawartych przez Francję z Prusami i Rosją. Były to odpowiednio artykuły 15 i 7 tych traktatów. Zapisano w nich, że Księstwo Warszawskie będzie: „rządzone przez konstytucje, które, zapewniając swobody i przywileje ludom tego Księstwa, będą pozostawać w zgodzie ze spokojem państw ościennych" (Handelsman 1922, s. X).
Nie ulega wątpliwości, że kluczową rolę w stworzeniu konstytucji Księstwa musiał odegrać Napoleon Bonaparte. Miał on zająć się tą kwestią podczas swojego pobytu w Dreźnie w dniach 17-22 lipca 1807 roku. W konsultacjach mieli brać udział przedstawiciele rządu w Warszawie oraz komisji wespół z księciem Józefem Poniatowskim, chociaż ich zdanie nie miało oczywiście być decydujące.
To, jak dokładnie powstała konstytucja Księstwa jest sprawą problematyczną. Według jednej z hipotez Napoleon miał 19 lipca podyktować Huguesowi-Bernardowi Maretowi, swojemu ówczesnemu doradcy, najważniejsze zasady, na których miała się ona opierać, sam Maret zaś miał się zająć dokładnym ich zredagowaniem i przełożeniem na odpowiednie zapisy. Na późniejszym etapie zaproponowane przepisy miały zostać skonsultowane ze stroną polską. W źródłach wspomina się o roboczym projekcie konstytucji, który powstał 21 lub 22 lipca, jednakże konkretna data nie została na nim zawarta. Projekt ten zawierał 89 artykułów z odręcznie naniesionymi uwagami i sugerowanymi poprawkami, które znalazły się potem w ostatecznym tekście konstytucji.
Następnie sporządzona została kolejna wersja robocza, na podstawie której po ostatnich poprawkach Mareta przygotowano właściwy tekst dokumentu. Został on przez Napoleona podpisany w dniu 22 lipca. Dzień później miało miejsce posiedzenie komisji pod przewodnictwem Mareta. Zgłoszone zostały uwagi do dokumentu, jednakże Maret stwierdził, że jako że dokument został już podpisany przez cesarza żadnym zmianom podlegać nie może, został więc również przez członków komisji podpisany. Ciekawostką jest, że uwieczniony na słynnym obrazie wydarzenie nadania konstytucji przez Napoleona tak naprawdę miało nigdy nie mieć miejsca. Oryginał dokumentu przekazano pierwszemu księciu warszawskiemu Fryderykowi Augustowi i spoczął on w drezdeńskim archiwum. Konstytucja stała się podstawą prawodawstwa księstwa, która to podstawa została rozwinięta przez prawa przyjęte przez sejm a także dekrety i statuty.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego: najważniejsze postanowienia
Konstrukcja konstytucji, ustrój Księstwa, władza w Księstwie
Konstytucja Księstwa Warszawskiego składała się z dwunastu tytułów, poświęconych różnym zagadnieniom, związanym z jego funkcjonowaniem. Były to odpowiednio:
| Tytuł I | Brak nazwy |
|---|---|
| Tytuł II | O rządzie |
| Tytuł III | O ministrach i o radzie stanu |
| Tytuł IV | O sejmie głównym |
| Tytuł V | O senacie |
| Tytuł VI | O izbie poselskiej |
| Tytuł VII | O sejmikach i zgromadzeniach gminnych |
| Tytuł VIII | Podział kraju i administracja |
| Tytuł IX | Porządek sądowy |
| Tytuł X | O sile zbrojnej |
| Tytuł XI | Urządzenia ogólne |
| Tytuł XII | Urządzenia przemijające |
Tytuł I regulował kwestie dotyczące religii, ustanawiając religię rzymskokatolicką „religią stanu”, gwarantując, że „cześć religijna jest wolna i publiczna”. Na mocy tego tytułu podzielono Księstwo na 6 diecezji, w tym arcybiskupstwo i 5 biskupstw. Ważnym zapisem był artykuł 4 tego tytułu mówiący o zniesieniu niewoli oraz o równości wszystkich obywateli wobec prawa.
Na mocy Tytułu II ustanowiono króla Saskiego władcą Księstwa, przy czym władza ta miała mieć charakter dziedziczny. Król miał możliwość mianowania wicekróla lub prezesa rady ministrów oraz prawo zwoływania sejmu. Rada ministrów Księstwa składała się według konstytucji (Tytuł III) tylko z siedmiu ministrów: sprawiedliwości, wewnętrznego i czci religijnej, wojny, przychodów i skarbu, policji oraz sekretarza stanu. Parlament Księstwa – sejm główny (Tytuł IV) miał być dwuizbowy i składać się z izby poselskiej oraz senatorskiej. Miał być zwoływany przez króla Saskiego co dwa lata na czas nie dłuższy niż 15 dni. Rozpatrywanie przez sejm główny projektów praw było podobne do obecnego: przesłanie projektu do izby poselskiej, tajne głosowanie a następnie przekazanie izbie senackiej.
Członków izby senackiej (Tytuł V) miało być 18: po 6 biskupów (mianowanych przez króla w porozumieniu ze Stolicą Świętą), wojewodów i kasztelanów (mianowanych przez króla), którzy mieli pełnić swoje funkcje dożywotnio. Również z mianowania króla pochodziła osoba mająca przewodniczyć pracom izby. Z kolei izba poselska (Tytuł VI) składała się łącznie ze 100 posłów: 60 mianowanych przez sejmiki oraz 40 mianowanych przez gminy. Pracom przewodniczył marszałek mianowany przez króla. Posłem można było zostać po ukończeniu 24 lat.
Władza w samorządach, armia i postanowienia końcowe
Na mocy Tytułu VI podzielono Księstwo na 40 zgromadzeń gminnych, w tym 8 w Warszawie. Każde z nich miało liczyć minimum 600 obywateli posiadających prawo wyborcze. Co ciekawe, rotacja posłów przypominała nieco obecne rozwiązanie znane z USA: kadencja posła trwać miała 9 lat, przy czym co 3 lata wymieniana miała być 1/3 składu.
Organami samorządowymi w Księstwie (Tytuł VII) były sejmiki, czyli zgromadzenia powiatowe oraz zgromadzenia gminne. Interesujący był skład osób, które miały prawo głosu na tych ostatnich, byli to „obywatele właściciele nieszlachcice”, rękodzielnicy i kupcy posiadający magazyny z dobrami wartymi ponad 10 000 zł, plebani i wikariusze, uznani artyści oraz podoficerowie i żołnierze, którzy otrzymali „ozdobę honorową” lub zostali ranni czy też po kilku kampaniach wojennych zostali zwolnieni ze służby.
Z kolei pod kątem administracyjnym Księstwo zostało podzielone na 6 departamentów, zarządzanych przez prefekta. Niżej znajdowały się powiaty, kierowane przez podprefektów oraz municypalności, zarządzane przez burmistrzów, czyli prezydentów. Wszyscy mieli być mianowani przez króla. Jedynie rady departamentowe, powiatowe i municypalne mogły wybrać swojego prezydenta.
Tytuł IX stanowił, że prawem cywilnym Księstwa miał być Kodeks Napoleona. Postępowania zarówno cywilne, jak i karne miały mieć charakter publiczny. Ustanowiono jeden sąd apelacyjny, czyli odzewny. Król ponadto dysponował prawem łaski. W Tytule X uwidaczniała się kwestia unii personalnej Księstwa z Saksonią, bowiem król mógł w każdej chwili wezwać do niej część armii Księstwa, aczkolwiek zastępując ją analogiczną ilością wojska z Saksonii. Sama armia Księstwa liczyć miała 30 000 żołnierzy.
Tytuł XI dawał królowi nieograniczoną władzę w kwestii odwoływania wszystkich „niedożywotnich” urzędników, jednakże oprócz posłów. Wszystkie urzędy mogły być obsadzane tylko przez obywateli Księstwa. Stwierdzono również, że wszystkie prawa miały być spisywane w języku narodowym i ogłaszane w „Dzienniku praw”. Postanowiono również o zachowaniu wszystkich odznaczeń cywilnych i wojskowych z czasów niepodległej Polski. W Tytule XII zawarto jedynie dwa zapisy przejściowe: dotyczące utrzymania aktualnych podatków do 1 stycznia 1809 roku oraz niezmienności organizacji armii do momentu zebrania się pierwszego sejmu.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- M. Handelsman, Konstytucje polskie 1791-1921, Polska Składnica Pomocy Szkolnych, Warszawa 1922.
- M. Handelsman, Trzy konstytucje, E. Wende i spółka, Warszawa 1915.
- T. Kołodziejczyk, M. Pomianowska, Konstytucje w Polsce: 1791-1990, Przemiany, Warszawa 1990.