Kto targnął się na życie Bolesława Chrobrego w 1002 roku?

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Zjazd w Merseburgu

W 1002 roku na pograniczu polsko-niemiecko-połabskim zaszły bardzo istotne zmiany. Najpierw zmarł bezdzietny cesarz Otton III. Jego śmierć wywołała wybuch wojny domowej w Rzeszy. Została ona finalnie wygrana przez księcia bawarskiego Henryka II, który na początku czerwca 1002 roku włożył na swoje skronie koronę.

Nieco wcześniej Bolesław Chrobry zajął ziemie połabskie – Milsko, Łużyce i Miśnię. Przypuszczalnie miał na to przyzwolenie Henryka II, z którym też wszedł w bliżej nieokreślony sojusz. Pod koniec sierpnia 1002 roku Bolesław pojawił się na zwołanym przez króla zjeździe panów saskich w Merseburgu, gdzie zabiegał o formalne zatwierdzenie dokonanych uprzednio podbojów.

Część obecnych na spotkaniu panów niemieckich nie zgodziła na to, aby Piast panował nad Miśnią. Newralgicznie posadowiony gród ostatecznie otrzymał wywodzący się z rodu Ekkehardynów graf Guncelin. Z kolei Milsko i Łużyce pozostały w rękach Bolesława Chrobrego. Przypuszczalnie z terytoriów tych książę piastowski musiał złożyć Henrykowi II hołd lenny.

Kto targnął się na życie Bolesława Chrobrego w 1002 roku?

Z tarczą czy na tarczy?

Zdaniem saskiego kronikarza Thietmara (975-1018), Bolesław Chrobry opuszczał Merseburg z bogatymi darami i z uśmiechem na twarzy. Można przypuszczać, iż informacja ta jest przesadzona. W końcu następca Mieszka I nie otrzymał podbitych wcześniej ziem na własność. Poza tym musiał wycofać swoje wojska z Miśni. Efekt rozmów merseburskich był zatem co najwyżej połowiczny.

Gdyby tego było mało, na odchodnym Bolesława Chrobrego i jego ludzi zaatakował podburzony tłum. Początkowo piastowski władca nie dowierzał własnym oczom. Wreszcie zrozumiał, iż banda uzbrojonych po zęby mężczyzn zamierza go zabić! Nagle w umyśle Bolesława zaczęło się roić od negatywnych myśli. Z pewnością pytał samego siebie, o co tu chodzi? Nie było jednak czasu na udzielanie odpowiedzi. Należało działać błyskawicznie. Tym bardziej, iż część jego ludzi padła pokotem od uderzenia nieprzyjaciela.

Na całe szczęście Bolesławowi Chrobremu przyszli w ostatnim momencie z pomocą margrabia bawarskiej Marchii Północnej Henryk ze Schweinfurtu oraz książę Saksonii Bernard, którym udało się wyważyć jedną z bram merseburskiego grodu. Gdyby nie interwencja saskich sprzymierzeńców Piasta, z Chrobrym mogłoby być krucho. Być może nawet poległby na placu boju, zaś późniejsze dzieje państwa polskiego potoczyłyby się zupełnie innym torem. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat podbojów Bolesława Chrobrego?

Spisek księżnej Ody?

Nie od dziś zastanawiano się, kto zorganizował zamach na Bolesława Chrobrego w Merseburgu. Za sprawą znanego popularyzatora nauki K. Janickiego upowszechnił się pogląd, według którego w spisek ten zamieszana była macocha Bolesława, księżna Oda, która nie mogła przeboleć tego, iż pasierb wygnał ją z Polski wraz z jej małoletnimi synami po objęciu władzy po śmierci Mieszka I (992). W opinii wymienionego autora, Odą w 1002 roku kierowała chęć zrewanżowania się za dokonaną na jej osobie i rodzinie zniewagę.

Prezentowany pomysł jest bardzo oryginalny. Mógłby posłużyć do nakręcenia wciągającego filmu. Niemniej jednak nic nie wskazuje na to, aby Oda mogła maczać palce w przypisywanej jej intrydze. Na temat jej działalności politycznej po usunięciu z kraju nie wiadomo praktycznie nic. Raczej trudno uwierzyć w to, by mogła zza murów klasztoru w Kwedlinburgu, w którym się ostatecznie znalazła, budować intrygę przeciw swemu pasierbowi i to bez uprzedniego powiadomienia o tym króla niemieckiego, gospodarza zjazdu w Merseburgu.

Jeśli Oda była osobą religijną, a czego nie da się na podstawie skąpego szkieletu źródeł jednoznacznie określić, to zorganizowanie zamachu byłoby przeciwko jej sumieniu i zasadom wiary przez nią wyznawanej, wykroczeniem przeciwko Bogu. Poza tym, gdyby władze klasztoru kwedlinburskiego, w którym na stałe przebywała, dowiedziały się o jej spiskach, to mogłyby ją za to surowo skarcić. W tym momencie brakuje jednak dowodów na to, że tak się stało, skoro do końca życia pozostała w murach tego samego klasztoru i gdzie również ją pochowano.

Kto targnął się na życie Bolesława Chrobrego w 1002 roku - może Henryk II?

Według innej teorii, za zamachem na Bolesława Chrobrego stał Henryk II. Część uczonych wskazała, iż drobiazgowo opisujący przebieg merseburskiego incydentu biskup Thietmar próbował za wszelką cenę bronić króla, stwierdzając, iż Liudolfinga nie miał nic wspólnego z targnięciem się na życie polskiego księcia.

Ta niesłychana gorliwość w udowadnianiu niewinności króla równie dobrze może stanowić argument za jego winą. W tym kontekście warto podkreślić, iż ówczesne przekazy pisane nie podały żadnych informacji o zabiegach następcy Ottona III, mających na celu wyciągnięcie jakichkolwiek konsekwencji wobec napastników. Trudno także orzec, czy w ogóle zainteresował się on szerzej osobami zamachowców, ponieważ znowu zawodzą w tym zakresie źródła.

Wydaje się ponadto, że Henryk, gdyby nawet nie stał za zamachem, to powinien był przeprosić Piasta za całe zajście. To wszak on przyjmował władcę polskiego w Merseburgu, zaś to, co wydarzyło się w tym ośrodku ukazywało go jako nienajlepszego gospodarza.

Dla Bolesława Chrobrego wszystko było natomiast jasne – cały spisek uknuł Henryk II. W drodze powrotnej do Polski książę spalił gród Strzałę i uprowadził jego mieszkańców. W ten sposób wyładowywał swój gniew na królu. Jednak czy słusznie, na zawsze zostanie to owiane tajemnicą.

Jedno nie może w chwili obecnej podlegać dyskusji, iż najwięcej na śmierci Bolesława Chrobrego zyskałby właśnie sam król. Piastowski władca miał w Rzeszy wielu przyjaciół i sprzymierzeńców, na których pomoc mógł liczyć przy różnych okazjach. Musiało być to solą w oku Liudolfingi, który dopiero co z wielkim trudem doszedł do władzy w tym kraju, a gdzie miał jeszcze sporą rzeszę przeciwników. Z tymi ostatnimi współpracował Chrobry podczas wojny polsko-niemieckiej, która wybuchła oficjalnie już w 1003 roku.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Babij P., Chrobry w Merseburgu, To był zamach!, „Szkoła Nawigatorów” 11 (2016).
2. Bogdanowicz P., Co można wydedukować z Kroniki Thietmara?, Ważny fragment z dziejów panowania Bolesława Chrobrego, „Nasza Przeszłość” 10 (1959).
3. Grabski A. F., Bolesław Chrobry, Zarys dziejów politycznych i wojskowych, Warszawa 1964.
4. Grabski A. F., Geneza wojen polsko-niemieckich na początku XI wieku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 5 (1960).
5. Janicki K., Zamach na Bolesława Chrobrego w 1002 roku, Kto naprawdę go zorganizował? [https://wielkahistoria.pl/zamach-na-boleslawa-chrobrego-w-1002-roku-kto-naprawde-go-zorganizowal; dostęp: 12.01.2021].
6. Janicki K., Żelazne damy, Kobiety, które zbudowały Polskę, Kraków 2015.
7. Korta W., Milsko i Łużyce w polityce pierwszych Piastów, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 45 (1990), 2.
8. Ludat H., Średniowieczne cesarstwo a pierwsze państwo piastowskie, [w:] Idem, Słowianie – Niemcy – Europa, Wybór prac, przekł. i posłowie. J. M. Piskorski, Marburg-Poznań 2002.
9. Nowak T. M., Walki obronne z najazdami niemieckimi w X-XII w., [w:] Polskie tradycje wojskowe, t. 1, Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców, Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów, red. J. Sikorski, Warszawa 1990.
10. Pleszczyński A., Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034), Narodziny stereotypu, Postrzeganie i cywilizacyjna klasyfikacja władców Polski i ich kraju, Lublin 2008.
11. Pleszczyński A., Początek rządów Bolesława Chrobrego, [w:] Viae historicae, Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Goliński, S. Rosik, Wrocław 2001.
12. Rosik S., Wiszewski P., Wielki poczet polskich królów i książąt, Wrocław 2006.
13. Sochacki J., Stosunki publicznoprawne między państwem polskim a Cesarstwem Rzymskim w latach 963-1102, Słupsk-Gdańsk 2002.
14. Spórna M., Bolesław I Chrobry, [w:] Idem, Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich, Kraków 2006.
15. Strzelczyk J., Bolesław Chrobry – osobowość i polityka w opinii współczesnych i potomnych, [w:] Salsa Cholbergiensis, Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Kołobrzeg 2000.
16. Teterycz-Puzio A., Zamachy na Piastów, Poznań 2019.
17. Trawkowski S., Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, [w:] Polska pierwszych Piastów, Państwo, społeczeństwo, kultura, red. T. Manteuffel, Warszawa 1968.
18. Třeštík D., Von Svatopluk zu Bolesław Chrobry, Die Entstehung Mitteleuropas aus der Kraft des tatsächlichen und aus einer Idee, [w:] The Neighbours of Poland in the 10th Century, red. P. Urbańczyk, Warsaw 2000.
19. Wetesko L., Piastowie i ich państwo w łacińskiej Europie, Studia z dziejów kultury politycznej X i XI wieku, Poznań 2013.
20. Wilczyńska M., Wizerunek władcy w kronikach średniowiecznych, Na przykładzie Bolesława Chrobrego i Włodzimierza Monomacha, „Scripta Neophilologica Posnaniensia” 3 (2001).