Mazurek Dąbrowskiego – czy na pewno wiesz o nim wszystko?
Śpiewamy go przy okazji różnych uroczystości, znane nam są jego słowa, ale co tak naprawdę wiemy o naszym hymnie, o Mazurku Dąbrowskiego? Kto, w jakich okolicznościach i kiedy napisał Pieśń, z której pochodzą jego słowa? Jeżeli spojrzymy na nią i na tekst Mazurka Dąbrowskiego łatwo zauważymy, że oba teksty różnią się między sobą. Czym zatem spowodowane są te różnice? No i najważniejsze pytanie: od kiedy możemy mówić o Mazurku jako o polskim hymnie? Poniżej udzielamy odpowiedzi na te wszystkie pytania.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o ważnych symbolach historycznych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Historia powstania przyszłego Mazurka Dąbrowskiego, ciekawostki
Okoliczności powstania Pieśni Legionów Polskich we Włoszech i jej późniejsze znaczenie
Mazurek Dąbrowskiego pochodzi od Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Została ona napisana przez Józefa Wybickiego właśnie we Włoszech, a konkretnie w zlokalizowanej niedaleko Bolonii miejscowości Reggio nell’Emilia. Wtedy należała ona do tzw. Republiki Cisalpińskiej, utworzonej z inicjatywy Napoleona Bonaparte, który pamiętajmy, że nie był wtedy jeszcze cesarzem. Wybicki, były uczestnik konfederacji barskiej, przybył zresztą do Lombardii jako współorganizator Legionów Polskich, które znalazły się pod dowództwem Jana Henryka Dąbrowskiego. Przyszły hymn Polski został napisany w lipcu 1797 roku, zaś okazją, z powodu której powstał była zaplanowana uroczystość pożegnania polskich legionistów, którzy mieli w tym czasie opuścić Reggio. Po raz pierwszy Pieśń została publicznie wykonana przez samego autora 20 lipca 1797 roku na rynku Reggio, natomiast po raz pierwszy opublikowano ją w roku 1799 na łamach gazety legionowej pt. „Dekada Legionowa”. Ciekawy jest fakt, że źródła historyczne milczą na temat autorstwa muzyki do Pieśni.
Sama Pieśń dość szybko zyskała na popularności, czemu sprzyjał fakt, że jej brzmienie przemierzało Europę wraz z polskimi oddziałami. Trafiła również różnymi drogami do znajdujących się już pod zaborami Warszawy, Wrocławia czy Poznania. W tym ostatnim wjeżdżający 6 listopada 1806 roku do miasta Wybicki i Dąbrowski zostali powitani właśnie jej słowami. Pieśń Legionów Polskich we Włoszech dość szybko zaczęła też funkcjonować w świadomości Polaków jako hymn. Już bowiem w momencie, kiedy powstało Księstwo Warszawskie traktowano ją jako co prawda nieoficjalny, ale jego hymn.
Zapewne jej popularność, ale i oczywisty wydźwięk sprawił, że przyszły Mazurek Dąbrowskiego znalazł się „na indeksie” w momencie, kiedy Napoleon poniósł klęskę w wyprawie na Moskwę, a samo Księstwo Warszawskie zostało zlikwidowane. Kiedy ziemie polskie przeszły pod zarząd księcia Konstantego, podjęto wręcz działania na rzecz wyparcia pieśni ze świadomości Polaków (Szeleszczuk, s. 149-150). Co ciekawe, jako potencjalny hymn promowany był wtedy utwór autorstwa Alojzego Felińskiego pt. Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego, który jest obecnie znany pod tytułem Boże, coś Polskę (Hymn…, s. 14). Wzmocniło to tylko „status” Pieśni wśród Polaków, którzy uznali ją za hymn narodowy w czasie powstania listopadowego (Szeleszczuk, s. 149-150). W tym okresie w treści umieszczane były często nazwiska przywódców powstania, jak np. Skrzynecki, Chłopicki i Dwernicki (Hymn…, s. 15). Co ciekawe, w roku 1948 Pieśń Legionów Polskich we Włoszech uznano na kongresie praskim za hymn ogólnosłowiański. Była również pierwowzorem dla hymnów innych państw słowiańskich (Rychlik, s. 129).
Ciekawostki dotyczące treści Mazurka Dąbrowskiego
Józef Wybicki pisząc tekst Pieśni Legionów Polskich we Włoszech nie ustrzegł się błędów. A konkretnie jednego, bowiem w pierwotnej wersji nazwisko słynnego polskiego dowódcy z okresu potopu szwedzkiego Stefana Czarnieckiego zapisane zostało niepoprawnie i brzmi Czarnecki (Hymn…, s. 8). Istnieją też pewne drobne różnice w treści pierwszej, jak i odnoszącej się do Stefana Czarnieckiego zwrotki rękopisu Pieśni Legionów Polskich i późniejszego Mazurka Dąbrowskiego (Hymn..., s. 18). Szczególnie zmiana w pierwszym wersie miała pewne uzasadnienie, o którym pisał do Józefa Wybickiego w swoim liście z 12 października 1799 roku generał Karol Kniaziewicz. Chodziło bowiem o odróżnienie naturalnej śmierci od śmierci w walce, w bitwie. Autorom modyfikacji zależało również na podkreśleniu, że wolność została Polsce odebrana przemocą (Hymn…, s. 19). Uwspółcześnione zostało także – w ostatniej zwrotce naszego obecnego hymnu – brzmienie słowa ojciec, wcześniej: ociec (Hymn…, s. 23). Inna była też kolejność zwrotek: w porównaniu do rękopisu w Mazurku kolejność 2 i 3 zwrotki została odwrócona.
| Rękopis Józefa Wybickiego | Mazurek Dąbrowskiego |
|---|---|
| Jeszcze Polska nie umarła Kiedy my żyjemy Co nam obca moc wydarła Szablą odbijemy | Jeszcze Polska nie zginęła Kiedy my żyjemy Co nam obca przemoc wzięła Szablą odbierzemy |
| Jak Czarnecki do Poznania Wracał się przez morze Dla Ojczyzny ratowania Po szwedzkim rozbiorze. | Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze Dla Ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. |
Ciekawostką jest również to, że oryginalna Pieśń jest dłuższa, niż obecny hymn Polski. Miała ona bowiem 6, a nie 4 zwrotki. Te brakujące to pierwotna 4:
Niemiec, Moskal nie osiędzie,
gdy jąwszy pałasza,
hasłem wszystkich zgoda będzie
i ojczyzna nasza.
oraz 6 zwrotka (Dudek, s. 151, Hymn…, s. 18):
Na to wszystkich jedne głosy:
Dosyć tej niewoli
mamy Racławickie Kosy,
Kościuszkę, Bóg pozwoli.
Czwarta zwrotka w oczywisty sposób odnosi się do sytuacji politycznej Polski tuż przed zaborami, kiedy to Polska utraciła najwięcej ziem właśnie na rzecz Prus i Rosji. Nie bez znaczenia jest też zawarte w niej wezwanie do zgody narodowej w obliczu zewnętrznego zagrożenia, a tego jak wiemy w przededniu rozbiorów w naszej Rzeczypospolitej brakowało. Z treści Mazurka Dąbrowskiego zniknęła ze względu na jej zdezaktualizowanie się po zawarciu traktatu w Tylży (Hymn…, s. 22). Z kolei zwrotka szósta to odniesienie do insurekcji kościuszkowskiej i będących w jej czasie pod jego komendą słynnych kosynierów. Zresztą sam Wybicki również brał udział w insurekcji. Interesujący jest fakt, że po tej zwrotce nie śpiewano już refrenu, chcąc przydać Kościuszce rolę ostatecznego wyzwoliciela Polski. Jednakże jako że nigdy do tego nie doszło, a zatem również i z tej zwrotki zrezygnowano. Sprawdź także ten artykuł na temat historii powstania Legionów Polskich.
Mazurek Dąbrowskiego jako hymn Polski
Dwudziestolecie międzywojenne
Formalnie hymnem państwowym Mazurek Dąbrowskiego mógł zostać dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Pieśń ta nie była wtedy jednak jedynym kandydatem do tej roli, brane były również pod uwagę Rota, My, Pierwsza Brygada, Boże, coś Polskę oraz Warszawianka. Utwory te do momentu uregulowania tej kwestii były wykonywane przy różnych oficjalnych okazjach. Można nawet spotkać opinię, że sprawa hymnu państwowego stała się elementem sporu polityczno-aksjologicznego, ponieważ środowisko tradycjonalistyczne opowiadało się za Boże, coś Polskę, a postępowo-rewolucyjne właśnie za dawną pieśnią Legionów (Rychlik, s. 129-130).
Mazurek Dąbrowskiego nie stał się jednak od razu polskim hymnem. Sam proces trwał bowiem kilka lat. Przede wszystkim w Konstytucji z 17 marca 1921 roku brak było w ogóle wzmianki o symbolach narodowych, zaś przy okazji jej przyjęcia wykonana została pieśń Boże, coś Polskę. Do kwestii hymnu nie odniesiono się również we wcześniejszej ustawie o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej z 1919 roku. Mazurek Dąbrowskiego po raz pierwszy został wymieniony w rozkazie ministra spraw wojskowych generała Kazimierza Sosnkowskiego z 22 marca 1921 roku: Oddawanie honorów przy odgrywania Mazurka Dąbrowskiego i hymnów państw sprzymierzonych, co niejako zrównywało go z nimi w kontekście rangi. Natomiast już jako hymn narodowy Mazurek Dąbrowskiego został wskazany w rozkazie tego samego ministra z 2 listopada 1921 roku: Wykonywanie Hymnu Narodowego podczas uroczystości Wojskowych. W rozkazie tym uwzględniona została m.in. tonacja hymnu.
Przez kilka kolejnych lat nic się jednak w kwestii prawnego uznania Mazurka Dąbrowskiego nie zmieniało. Po raz kolejny wspomniano o nim w oficjalnych dokumentach w latach 1926 i 1927, chociaż Mazurek Dąbrowskiego został wskazany jako utwór, który powinien zostać wykonany w przypadku zdobycia przez Polaków medali na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu, które odbyły się w 1924 roku. 15 października 1926 roku wydany został okólnik Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W okólniku tym, który dotyczył obowiązującego podczas uroczystości szkolnych hymnu, umieszczony został tekst Mazurka Dąbrowskiego. Należy podkreślić, że tamta wersja zawierała już tylko 4 zwrotki. Z kolei 26 lutego 1927 roku w okólniku tym razem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ogłoszono liczący cztery zwrotki Mazurek jako hymn Polski. Data ta uważana jest za moment formalnego uznania Mazurka Dąbrowskiego za hymn Polski. Analogiczny okólnik został także wydany 2 kwietnia tego samego roku. Trzeba jednak podkreślić, że w okresie II RP nowy hymn nie doczekał się uwzględnienia w najważniejszych aktach prawnych.
Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i czasy obecne
Podobnie jak w II RP, tak i w PRL pierwotnie brak było wzmianki o hymnie w konstytucji, konkretnie w tej z roku 1952. Wcześniej, 24 stycznia 1948 roku, hymn w wersji z roku 1927 został uznany przez wspólną komisję Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Ministerstwa Kultury i Sztuki, co stało się w pewnej mierze dzięki działaniom Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Zmianę przyniosła dopiero nowelizacja konstytucji z 1976 roku. Wtedy to do polskiej ustawy zasadniczej formalnie wpisano, że hymnem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest Mazurek Dąbrowskiego.
Dwa lata później w Będominie (z którego pochodził Józef Wybicki) otwarte zostało nawet Muzeum Hymnu Narodowego. Skonkretyzowane zaś regulacje zawarto w ustawie z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Już po zmianie systemu na mocy tzw. Małej Konstytucji z 1992 roku w odniesieniu do hymnu utrzymany został stosowny zapis Konstytucji z 1976 roku. Natomiast w aktualnie obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku odniesienie do hymnu zostało wpisane w ust. 3 jej artykułu 28 (Rychlik, s. 129-138; Szeleszczuk, s. 150-152).
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- D. Dudek (red.), Zasady ustroju III Rzeczypospolitej Polskiej, Oficyna, Warszawa 2009.
- Hymn Polski, https://www.gdansk.uw.gov.pl/attachments/article/2051/broszura_Hymn.pdf, dostęp: 18.10.2021.
- M. Rychlik, Mazurek Dąbrowskiego jako polski hymn państwowy, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego”, nr 5/2016.
- D. Szeleszczuk, Polski hymn państwowy i jego prawnokarna ochrona, „Przegląd Sejmowy”, nr 4/2020.