Oblężenie Kamieńca Podolskiego – data, przebieg, siły, rezultat
W 1672 roku Turcy zaatakowali południowe kresy Rzeczypospolitej. Miało wówczas miejsce słynne oblężenie Kamieńca Podolskiego, uwiecznione przez Henryka Sienkiewicza w „Panu Wołodyjowskim”. Obrona polska była niezwykle twarda, jednak ostatecznie po dwóch tygodniach zażartych walk Kamieniec Podolski poddał się muzułmanom. Jakie niosło to za sobą skutki? Jak wyglądało oblężenie podolskiej fortecy?
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Kamieniec Podolski – niezdobyta twierdza
Twierdza w Kamieńcu Podolskim stanowiła stolicę Podola, chroniącą dostępu do granic Rzeczypospolitej. Wielu kronikarzy nowożytnych uważało Kamieniec za niezdobywalny ośrodek. Zbudowano go w zakolu rzeki Smotrycz, jednego z dopływów Dniestru.
Twierdzę co rusz remontowano, rozbudowywano oraz dostosowywano do zmieniających się realiów pola walki i wyposażania armii w coraz lepszej jakości sprzęt oblężniczy. Za czasów panowania króla Zygmunta III Wazy przystąpiono do budowy Starego Zamku. Pod koniec XVI stulecia ustalono, iż stałą załogę Podola ma stanowić 200 żołnierzy.
Kamieniec Podolski w XVII wieku wielokrotnie oblegano. W dobie powstania Chmielnickiego – aż cztery razy. W 1648 roku załoga podolskiej twierdzy wytrzymała wszystkie szturmy Kozaków. Podobnie było w 1651 roku, kiedy wojska kozackie przez kilka dni bezskutecznie próbowały zdobyć mury Kamieńca.
Po raz wtóry Kozacy stanęli przed potężnymi obwałowaniami Kamieńca w 1652 i 1655 roku. I tym razem oblegającym nie udało się dostać do wnętrza świetnie broniącego się miasta-twierdzy. Wszystkim wydawało się, iż Kamieńca nikt nigdy nie zdobędzie. Wojna polsko-turecka z 1672 roku miała pokazać, iż rzeczywistość jest zgoła inna.
Oblężenie Kamieńca Podolskiego
14 sierpnia 1672 roku pod Kamieniec Podolski podeszła potężna armia turecka, rozpoczynając jego oblężenie. Szacuje się, iż siły Osmanów, wspomaganych przez wojska tatarskie i kozackie wynosiły w sumie 100 000 ludzi. Działaniami wojsk sprzymierzonych kierował sam sułtan Mehmed IV. Miał on do pomocy znakomitego specjalistę Ahmeda Köprülü, z którego rozkazu wokół miasta wykopano głębokie rowy i aprosza.
Z kolei obrońców było zaledwie 2000. Obok stałej załogi Kamieńca, umocnień twierdzy broniła piechota i jazda, obsadzając głównie Stary i Nowy Zamek. Reszta sił strzegła miasta. Głównodowodzącym wojsk polskich był starosta podolski Mikołaj Potocki.
Każdego dnia Turcy prowadzili gwałtowny ostrzał artyleryjski Kamieńca Podolskiego przy pomocy ponad 100 dział, ustawionych na okolicznych wzniesieniach. 20 sierpnia muzułmanom udało się wysadzić w powietrze jeden ze składów amunicji polskiej znajdującej się na Starym Zamku. Rozochoceni tym sukcesem Turcy rozpoczęli szturm Kamieńca, który musieli szybko zakończyć w związku z odparciem ataku przez obrońców. W toku zaciętych walk zginęło wielu poddanych sułtana.
Kolejny szturm na Kamieniec Turcy rozpoczęli 25 sierpnia. Jednak i tym razem nieprzyjaciołom nie udało się zmusić obrońców do kapitulacji. Podczas tego etapu zmagań poległo wielu Polaków, bohatersko broniących swoich pozycji. Wśród poległych znalazł się m.in. chorąży podolski Wojciech Humaniecki.
Dwa dni później (27 sierpnia) Mikołaj Potocki w obliczu zmasowanego natarcia ogniowego Turków, którym udało się podminować cztery bramy miasta, zdecydował poddać fortecę oblegającym. Tego samego dnia wyleciała też w powietrze jedna z baszt Starego Zamku, co spowodowało śmierć kilku obrońców. Wśród zabitych był obecny pułkownik Jerzy Wołodyjowski, którego nazwisko spopularyzował w XIX stuleciu Henryk Sienkiewicz w swojej twórczości. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o największych polskich bitwach.
Oblężenie Kamieńca Podolskiego - rezultat walk
Wojska polskie wraz z mieszczanami opuściło Kamieniec Podolski 30 sierpnia. Kilka dni później (3 września) do miasta wjechał triumfalnie Mehmed IV, instalując tu 10-tysieczną załogę turecką. W miejsce świątyń chrześcijańskich zbudowano meczety.
Upadek Kamieńca, uważanego za najpotężniejszą twierdzę Rzeczypospolitej, wywołał ogromne poruszenie w całym kraju. Ponoć na wiadomość o przechwyceniu podolskiej warowni dostał ataku apopleksji eks-król Jan II Kazimierz, w wyniku którego zmarł.
Tymczasem Turcy, niezwłocznie po opanowaniu Kamieńca oblegli Lwów. Z kolei Tatarzy w swoim zwyczaju pustoszyli południowo-wschodnie ziemi Rzeczypospolitej między Sanem, Wieprzem i Bugiem. Przeciwko Tatarom na początku października 1672 roku wyruszył wielki hetman koronny Jan Sobieski (tzw. wyprawa na czambuły), uwalniając z jasyru ponad 40 000 ludzi.
Efektowne zwycięstwo Sobieskiego nie zmieniło jednak ogólnego położenia Rzeczypospolitej, która w rzeczywistości nie była w stanie konkurować z potężną Turcją. W drugiej połowie października 1672 roku został podpisany polsko-turecki układ pokojowy w Buczaczu. Ówczesny król Polski Michał Korybut Wiśniowiecki postanowił oddać w ręce nieprzyjaciela województwa podolskie i bracławskie oraz część kijowskiego. Dodatkowo zgodził się płacić muzułmanom corocznie 22 000 talarów haraczu.
Traktat buczacki był niezwykle hańbiący dla Rzeczypospolitej, która jeszcze w 1673 roku chwyciła za broń, by móc zrewidować jego postanowienia. Wszystkie utracone w 1672 roku ziemie, w tym Kamieniec Podolski, Polska odzyskała w Karłowicach, przy okazji podpisywania nowego pokoju z Portą.
Autor: Mariusz Samp
Bibliografia:
- Derdej Piotr, Kamieniec Podolski 1672, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2009.
- Dybaś Bogusław, Fortece Rzeczypospolitej, Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2018.
- Kijas Juliusz, Źródła historyczne „Pana Wołodyjowskiego”, „Pamiętnik Literacki, Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 43 (1952), 3-4.
- Kołodizejczyk Dariusz, Podole pod panowaniem tureckim, Ejalet Kamieniecki 1672-1699, Oficyna Wydawnicza Polczek, Warszawa 1994.
- Król-Mazur Renata, Miasto Trzech Nacji, Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2008.
- Nowak Tadeusz Marian, Fortyfikacje i artyleria Kamieńca Podolskiego w XVIII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 19 (1973).
- Ronikier Jerzy, Oblężenie Kamieńca Podolskiego (18 sierpnia – 3 września 1672) [https://twojahistoria.pl/encyklopedia/leksykon-bitew/oblezenie-kamienca-podolskiego-18-sierpnia-3-wrzesnia-1672; dostęp: 01.06.2021].
- Sikorski Janusz, Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1972.
- Śliwińska-Słomska Izabella, Twierdza w Kamieńcu Podolskim: polska „perła na kamieniu” [https://histmag.org/Twierdza-w-Kamiencu-Podolskim-polska-perla-na-kamieniu-21905; dostęp. 01.06.2021].