Obrona Głogowa – data, strony konfliktu, przebieg oblężenia

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Najazd Henryka V – przyczyny i pierwszy etap zmagań

Chcąc zrealizować swoje założenia, przedstawiciel dynastii salickiej przygotował się solidnie do wojny z Polską, gromadząc najprawdopodobniej kilkunastotysięczną armię. W jej skład wchodziło rycerstwo z Saksonii, Frankonii, Bawarii i Lotaryngii. Armię tę miał dodatkowo wspomagać kilkutysięczny kontyngent czeski, mający dołączyć do Niemców po drodze.

Bolesław III Krzywousty – jak wszystko na to wskazuje – był dość dobrze przygotowany do odparcia najazdu Henryka. Zdołał zmobilizować kilkutysięczne wojsko, które rozdzielił do pilnowania poszczególnych odcinków zachodniej granicy państwa. Szczególną uwagę piastowski wódz zwrócił na ubezpieczenie poszczególnych grodów, znajdujących się nad rzeką Odrą, w tym:

• Bytomia Odrzańskiego
• Lubusza
• Głogowa
• Wrocławia

Sprawdź także zebrane w tym miejscu ciekawe artykuły na temat Bolesława Krzywoustego.

Bohaterska obrona Głogowa (data: 24 sierpnia-21 września 1109)

Triumf Niemców

Henryk V z podległą sobie armią dotarł pod Głogów rankiem 24 sierpnia 1109 roku i od razu zaatakował polski gród. Obrońcy byli zaskoczeni takim obrotem rzeczy. Wróg przeprawił się bowiem przez Odrę w miejscu, w którym tego się kompletnie nie spodziewano. W efekcie król zdobył podgrodzie i wziął do niewoli część znajdujących się tu wojowników Bolesława Krzywoustego.

Na całe szczęście pozostałym żołnierzom księcia udało się zbiec do grodu, który w ostatnim momencie zamknął swe bramy przed napastnikami. Wzburzyło to do żywego niemieckiego władcę, który następnie szczelnie otoczył warownię, przygotowując się do jej oblężenia.

Jednocześnie Henryk V zawarł z obrońcami 5-dniowy rozejm. Na czas jego trwania wziął od głogowian zakładników. Obrońcy mogli wprawdzie ich odzyskać, jednak najpierw musieli wymóc na Bolesławie Krzywoustym poddanie grodu Niemcom. Rzecz jasna, piastowski wódz na to nie mógł się zgodzić. Wolał raczej umrzeć, niż oddać nieprzyjacielowi twierdzę bez walki.

Czas rozejmu Niemcy i Polacy spożytkowali na przygotowanie się do walk oblężniczych. Skrupulatnie opisał je kronikarz Anonim zwany Gallem, najważniejszy z polskich kronikarzy, relacjonujący przebieg wojny 1109 roku. Według tego dziejopisa, Niemcy wybudowali wał cyrkumwalancyjny, umożliwiający im zamknięcie obrońców w okrążeniu. Zbudowali też szereg przyrządów i machin oblężniczych. Podobne machiny sporządzili także Polacy. Dodatkowo obrońcy umocnili nadwątlone zębem czasu pewne miejsca w obrębie fortyfikacji grodu.

Podstęp wroga

Po upływie rozejmu Henryk V, chcąc za wszelką cenę zwyciężyć Polaków, uciekł się do fortelu. Przywiązał co znaczniejszych zakładników z Głogowa do machin oblężniczych, sądząc – jak zanotował to Anonim zwany Gallem – iż „tak bez krwi rozlewu otworzy sobie bramy miasta”.

Podstęp nie przyniósł jednak jego inicjatorowi pożądanych rezultatów, albowiem, jak dalej ciągnął swoją opowieść Gall, „grodzianie wcale nie oszczędzali własnych synów i krewnych więcej niż Czechów i Niemców, lecz zmuszali ich kamieniami i orężem do odstąpienia od muru”.

Wskutek doznanego niepowodzenia połączone siły czesko-niemieckie rozpoczęły regularne oblężenie warowni, wyprowadzając w jej kierunku kolejno ponawiane ataki. Niewykluczone, iż od południa na Głogów nacierała armia pod dowództwem Świętopełka czeskiego, a od północy i wschodu Niemcy.

Oblężenie Głogowa. Taktyka walk oddziałów piastowskich

Oblężenie grodu głogowskiego, trwające kilka tygodni, obfitowało w wiele dramatycznych chwil. Zdumiewa determinacja, z jaką oblężeni odpierali szturmy nieprzyjaciół. Na atakujących z każdej strony sypały się różnego rodzaju pociski. Pomimo usilnych prób, oblegającym nie udało się zdobyć ani bram grodu, ani też wedrzeć się na szczyt wału. Bitwa o gród należała do zaciętych.

Obie strony w trakcie zmagań odnotowały w swoich szeregach straty. Przypuszczalnie większe straty poniosły połączone wojska niemiecko-czeskie. Oblegającym dały się szczególnie we znaki działania nieregularne Bolesława Krzywoustego, który co rusz atakował nieprzyjacielski obóz za dnia i w nocy.

Piastowski wódz organizował też – co zapisał Anonim zwany Gallem – „zasadzki na łupieżców i podpalaczy” oraz „rozpędzał Niemców wychodzących z obozu po żywność”. Urządzanie tego typu wypadów było charakterystyczną cechą taktyki polskiej w tym czasie. Krzywousty jako doświadczony wódz wiedział, kiedy i gdzie uderzyć na wroga. Korzystał w tym wypadku z pomocy okolicznej ludności chłopskiej, odpłacającej się najeźdźcom za dokonywane przez nich spustoszenia, dotykające w przeważającej mierze ich posiadłości i dobytku.

Znaczenie obrony Głogowa dla dalszych walk

Sytuacja w obozie niemieckim pogarszała się z każdym dniem. Henryk V nie był w stanie dodatkowo przymusić Bolesława Krzywoustego do walnej rozprawy, gdzie mógłby wykorzystać posiadaną przewagę liczebną i przechylić szalę zwycięstwa na swoją korzyść.

W ostatecznym rozrachunku król niemiecki postanowił odstąpić od dalszego oblegania Głogowa. Skierował się następnie w kierunku Wrocławia, stanowiącego stolicę prowincji śląskiej. Niestety i tego ośrodka Niemcom nie udało się zdobyć. Wtedy też – według XIII-wiecznego kronikarza Mistrza Wincentego Kadłubka – miała miejsce słynna bitwa na Psim Polu. Współcześni historycy sądzą, iż bitwa ta jest wymysłem dziejopisa. Coś w tym spostrzeżeniu jest na rzeczy, skoro o batalii tej nie wspomniał ani słowem panegirysta Krzywoustego Anonim zwany Gallem, z którego kroniki Kadłubek czerpał informacje garściami.

Kończąc niniejsze rozważania należy wskazać, iż obrona Głogowa miała istotny wpływ na ostateczny rezultat zmagań wojennych między Polakami a Niemcami w 1109 roku. Król Henryk V przez kilka tygodni próbował zdobyć osaczoną warownię, a każdy kolejny dzień bezskutecznych szturmów na polskie pozycje oddalał go od decydującego sukcesu. Wyczerpany i pozbawiony wiary w zwycięstwo zarządził następnie generalny odwrót spod Głogowa, myśląc, że znajdzie szczęście gdzie indziej. Rachuby te spełzły jednak na niczym. Wojna z 1109 roku została bezapelacyjnie wygrana przez Bolesława Krzywoustego.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Artlrer G., Die Zusammensetzung der deutschen Streitkräfte in den Kämpfen mit den Slawen von Heinrich I. bis Friedrich I., ,,Zeitschrift des. Vereins thüringische Geschichte und Altertumskunde” 21 (1913).
2. Barkowski R. F., Bitwy Słowian, Warszawa 2018.
3. Bortnowski W., Walki w obronie niepodległości Polski w okresie wczesnofeudalnym, Warszawa 1952.
4. Cetwiński M., Głogów w kronikach polskich, [w:] Glogovia Maior, Wielki Głogów między blaskiem dziejów i cieniem ruin, red. B. Czechowicz, M. Konopnicka, Głogów 2010.
5. Czaja D. A., Bohaterska obrona Głogowa, Jak niewielka warownia powstrzymała najazd niemieckiego króla? [https://twojahistoria.pl/2018/11/04/bohaterska-obrona-glogowa-jak-niewielka-warownia-powstrzymala-najazd-niemieckiego-krola; dostęp: 09.12.2020].
6. Czaja D. A., Warownia głogowska w dobie pierwszych Piastów, Znaczenie militarne Głogowa w X-XII wieku, Głogów 2010.
7. Grabski A. F., Nadolski A., Wojskowość polska w okresie wczesnofeudalnym, [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. 1, red. J. Sikorski, Warszawa 1965.
8. Fidler J., Válečné akce ve Slezsku v létě 1109, „Historie a Vojenství” 50 (2001), 1.
9. Knyspel-Kopeć R., Oblężenie Głogowa 1109 roku w historiografii polskiej przełomu XIX i XX wieku, [w:] Glogovia Maior, Wielki Głogów między blaskiem dziejów i cieniem ruin, red. B. Czechowicz, M. Konopnicka, Głogów 2010.
10. Korta W., Aspekty polityczne wojen polsko-niemieckich za pierwszych Piastów, [w:] Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, red. L. Leciejewicz, Wrocław 1984.
11. Korta W., Z dziejów obrony Śląska przed feudałami niemieckimi w XI i XII w., [w:] Szkice z dziejów Śląska, red. E. Maleczyńska, Warszawa 1953.
12. Kucner A., O przebiegu wojny polsko-niemieckiej w roku 1109, [w:] Nadodrzańskie szkice historyczne, red. J. Jaczewska, Zielona Góra 1960.
13. Leciejewicz L., Wojny na Śląsku we wczesnym średniowieczu, „Zaranie Śląskie” 53 (1990).
14. Majewski R., Rys historyczny polskich tradycji wojskowych na Dolnym Śląsku (do 1939 roku), [w:] Polskie tradycje wojskowe Dolnego Śląska, red. E. Jadziak, Warszawa-Wrocław 1978.
15. Maleczyński K., Wyprawa Henryka V na Polskę z r. 1109, „Sprawozdania Lwowskiego Towarzystwa Naukowego” 17 (1937).
16. Miśkiewicz B., Bitwa o Głogów w 1109 roku jako przykład ludowego charakteru obronności Polski wczesnofeudalnej, [w:] Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, red. L. Leciejewicz, Wrocław 1984.
17. Miśkiewicz B., Polska sztuka wojenna na tle walki walk z najazdami niemieckimi do połowy XII wieku, „Myśl Wojskowa” 17 (1966), 3.
18. Miśkiewicz B., Rola warowni obronnych w polskiej sztuce wojennej do połowy XV wieku, „Myśl Wojskowa” 17 (1966), 5.
19. Miśkiewicz B., Wojskowość polska w okresie wczesnofeudalnym, [w:] Historia wojskowości polskiej, Wybrane zagadnienia, red. W. Biegański, Warszawa 1972.
20. Nowak T. M., Walki obronne z najazdami niemieckimi w X-XII w., [w:] Polskie tradycje wojskowe, t. 1, Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców, Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów, red. J. Sikorski, Warszawa 1990.
21. Olejnik K., Działania wojenne na ziemi krakowskiej i na Śląsku od X do końca XVI wieku, [w:] Działania militarne w Polsce południowo-zachodniej, red. W. Wróblewski, Warszawa 2002.
22. Rosik S., Najdawniejsze dzieje Dolnego Śląska (do roku 1138), [w:] Dolny Śląsk, Monografia historyczna, red. W. Wrzesiński, Wrocław 2006.
23. Samp M., Niemcy i Polacy pod Głogowem (1109) – zarys strategii i taktyki niemieckich działań oblężniczych oraz polskich działań obronnych i nieregularnych, [w:] Polska i sąsiedzi na przestrzeni wieków, Prace doktorantów historii, t. 2, Na wojnie i w czasach pokoju, red. W. Skóra, A. Teterycz-Puzio, Słupsk 2018.
24. Szymczak J., Głogów, Siege of, [w:] ,,The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology” 2 (2010).
25. Ziółkowski K., Mityczne spotkanie dwóch armii w historiografii, Starcie na Psim Polu pod Wrocławiem w 1109 roku, [w:] Mity i legendy w polskiej historii wojskowości, t. 1, red. W. Caban, J. Smoliński, Kielce 2014.