Represje po powstaniu styczniowym – tak Rosjanie prześladowali Polaków

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Aleksandra DrążekDrukujUdostępnij

Powstanie styczniowe – wybuch, przebieg i upadek

Przyczyny i wybuch powstania styczniowego

Po upadku powstania listopadowego w 1831r. Polacy przez ponad 30 lat zbierali siły do kolejnej walki. Dotkliwie odczuli rosyjskie represje. Zlikwidowano wówczas autonomię Królestwa Polskiego, zniesiono jego konstytucję. Liczne zakazy i nakazy znacznie utrudniały pielęgnowanie polskiej tradycji i kultury. Nasilił się proces rusyfikacji, przede wszystkim zaś miała miejsce Wielka emigracja.

W 1856r. dla zniewolonego narodu pojawiło się światełko w tunelu – Rosja poważnie odczuła klęskę w wojnie krymskiej z Imperium Osmańskim. Jednak żadne z państw zachodnich nie przejawiało chęci zajęcia się sprawą polską. Kiedy w całej Europie jednoczyły się rozbite dotąd państwa, kiedy aktywne stawały się narody podległe dotąd mocarstwom, wobec Polaków przyjęto politykę milczenia.

Po wojnie krymskiej zaczęły się zawiązywać kolejne tajne stowarzyszenia, których celem było odzyskanie niepodległości. Jednak wydarzeniem przesądzającym o wybuchu powstania była ogłoszona w połowie stycznia przez cara Aleksandra II branka do wojska.

Działający już od roku Komitet Centralny Narodowy przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy. Początkowo zryw narodowy miał się rozpocząć wiosną. W związku branką, zaplanowaną na 25 stycznia, datę wybuchu powstania ustalono jednak na noc z 22 na 23 stycznia 1863r.

Powstanie styczniowe – przebieg

Pierwsze działania powstańcy skoncentrowali na atakowaniu wybranych rosyjskich garnizonów, ale większość z nich została szybko odparta. Pierwszym dyktatorem powstania został Ludwik Mierosławski.

W przeciwieństwie do powstania listopadowego, gdzie udział brało wojsko Królestwa Polskiego, powstańcy styczniowi tworzyli wyłącznie oddziały partyzanckie. Unikali otwartej walki.

Najważniejsze starcia powstania styczniowego to:

• porażka pod Miechowem – 17 lutego,
• porażka pod Małogoszczą – 24 lutego,
• zwycięstwo pod Skałą – 5 marca,
• zwycięstwo pod Chrobrzem – 17 marca,
• zwycięstwo pod Grochowiskami – 18 marca,
• klęska pod Krzykawką – 3-4 maja,
• zwycięstwo pod Stokiem – 5 maja,
• zwycięstwo pod Żyrzynem – 8 sierpnia,

Upadek powstania styczniowego

Powstanie zakończyło się upadkiem wiosną 1864r., choć pojedyncze oddziały broniły się do jesieni. W szeregach polskich oddziałów pojawiło się łącznie około 200000 powstańców, ale siły rosyjskie cały czas rosły. Ostatni dyktator powstania, Romuald Traugutt, razem z czterema członkami Rządu Narodowego, został stracony w sierpniu 1864r.

Polacy liczyli na wsparcie z zachodu. Niestety żadne z państw Europejskich nie udzieliło powstańcom pomocy. Sporą część oddziałów partyzanckich stanowili chłopi. Jednak kiedy carat zastosował korzystne wobec Polaków uwłaszczenie, odstąpili oni od walk.

Powstanie styczniowe było największym i najdłuższym powstaniem niepodległościowym. Objęło nie tylko teren Królestwa Polskiego, ale także Litwy, Ukrainy i Białorusi. W jego trakcie stoczono ponad 1200 potyczek i mniejszych bitew. W przeciwieństwie do powstania listopadowego, było ono lepiej zaplanowane, chociaż nie mogło się opierać na regularnym wojsku, które już wtedy nie istniało.

Represje po powstaniu styczniowym

Represje w trakcie powstania styczniowego

Pierwsze represje Rosjanie stosowali wobec Polski i Polaków jeszcze w trakcie samego powstania. Podczas walk życie straciło około 30000 powstańców. Rosjanie byli bezlitośni, wiele osób straciło życie, m.in. poprzez publiczne egzekucje, jak rozstrzelanie czy powieszenie – w ten sposób zginął Romuald Traugutt. Schwytani ponosili śmierć także podczas przesłuchań, w wyniku tortur.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania była ogłoszona przez cara branka do rosyjskiego wojska. Jednak nie udało się tej służby uniknąć. Część schwytanych powstańców była zsyłana na katorgę na Syberię, część z kolei karnie wcielano do carskiej armii.

Szczególnie trudne warunki pod koniec powstania i tuż po nim panowały na Litwie. Generał-gubernator Michaił Murawjow „Wieszatiel” wydał rozkaz śmierci wobec 700 osób. 40000 etapami wywieziono na Sybir. Na terenie całego kraju przeprowadzono konfiskatę majątków szlacheckich.

Represje po upadku powstania styczniowego

Represje po upadku powstania styczniowego wprowadzano etapami. Były rozłożone w czasie, ich skutki z kolei miały zostać mocno zakorzenione w polskim społeczeństwie. W 1867r. zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego, co miało upodobnić je do pozostałych rosyjskich prowincji. Nazwę państwa zmieniono na „Kraj Przywiślański”. Sprawa polska przestała interesować Europę, stała się wewnętrzną sprawą imperium. Jedynie papież Pius IX ostro potępił postępowanie Rosjan.

Po upadku powstania w kraju wzmożono proces rusyfikacji. Język polski całkowicie usunięto z urzędów i szkół, gdzie był przedmiotem dodatkowym, wykładanym po rosyjsku. Dodatkowo w szkołach przestali uczyć polscy nauczyciele. Edukację przekazano w ręce Rosjan, nad którymi zwierzchnictwo pełnił specjalnie powołany kurator.

Walczono z polską nauką, kulturą i sztuką. Wydano walkę polskiemu kościołowi, będącemu ostatnim wsparciem dla powyższych. Przeprowadzono kasatę majątków kościelnych i zlikwidowano klasztory. Naród, pozbawiony silnego wsparcia inteligencji i duchownych, porzucił myśli o odzyskaniu niepodległości drogą powstania narodowego. Część całkowicie poddała się rosyjskim wpływom. Część jednak skupiła się na podjęciu i propagowaniu idei pozytywizmu – pracy organicznej i pracy u podstaw. Polska miała stać się nowoczesnym krajem, który walkę o niepodległość musiał odłożyć w czasie.

Autor: Aleksandra Drążek-Szychta

Bibliografia:

1. Kalembka S., Powstanie styczniowe 1863-1864. Wrzenie. Bój. Europa. Wizje, PWN, Warszawa 1990
2. Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, PWN, Warszawa 1983
3. Proces Romualda Traugutta i członków Rządu Narodowego: akta Audytoriatu Polowego z lat 1863/1864, pod red. Borkiewicz-Celińskiej A., Halicz E., T. 2, cz. 2, PWN, Warszawa 1960