Rządy sanacji - organizacja, działacze, zagadnienia gospodarcze i społeczne

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Aleksandra DrążekDrukujUdostępnij

Rządy sanacji – organizacja obozu sanacyjnego

Rządy sanacyjne to okres w historii naszego kraju między rokiem 1926 a 1939, zapoczątkowany przez przewrót majowy Piłsudskiego, a zakończony w momencie wybuchu II wojny światowej. Stosuje się je potocznie na określenie obozu rządzącego w Polsce w tym czasie – sanacja nie była partią polityczną, a organizacją zrzeszającą w swoich szeregach ludzi pochodzących z różnych ugrupowań, popierających projekt uzdrowienia polskiego państwa oraz społeczeństwa.

Przewrót majowy i przejęcie władzy przez obóz sanacyjny zapoczątkowały w Polsce okres panowania ustroju zwanego autorytaryzmem. Najkrótszy jego opis, jaki można przyjąć, brzmi: system, w którym władzę w państwie sprawuje przywódca i jego najbliższe otoczenie, poprzez oficjalnie działający rząd. Główną organizacją polityczną, która reprezentowała sanację, był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Organizację Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem założył Walery Sławek w listopadzie 1927 r., miała ona być porozumieniem politycznym, umożliwiającym wejście do rządu osobom z podobnymi przekonaniami. Najkrótsza charakterystyka BBWR to krytyka partyjności przy jednoczesnym nazywaniu siebie organizacją, a nie partią polityczną (którą w istocie była).

Głównym ideologiem, który pierwszy raz użył określenia „sanacja”, był Adam Skwarczyński. Sanacja jako doktryna zakładała, że obywatele dzielą się na dwie, proste grupy: większość i rządzącą nim mniejszość (elitę). Charakterystyczne było dla tej doktryny stwierdzenie, że historia jest procesem tworzenia się elit, obalanych następnie przez większość tworzącą nowe elity. Obóz sanacyjny w tym przypadku na wszystkich możliwych stanowiskach osadzał byłych legionistów. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o Józefie Piłsudskim.

Rządy sanacji – działacze

Sanacyjni działacze w zdecydowanej większości wywodzili się z dawnych członków Polskiej Organizacji Wojskowej i Pierwszej Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Jednak nie zamykali się dla innych ludzi, którzy wyznawali podobne poglądy. Bezsprzecznym przywódcą ruchu sanacyjnego był Józef Piłsudski.

Oto najważniejsi działacze sanacyjni i ich krótka charakterystyka:

• Walery Sławek (1879 – 1939) – członek Polskiej Partii Socjalistycznej, trzykrotny premier Polski, marszałek sejmu. W 1905 r. został najmłodszym członkiem kierownictwa partii PPS. W czasie rewolucji 1905 r. został schwytany i przetrzymywano go w X Pawilonie Cytadeli, tylko dzięki carskiej amnestii uniknął zesłania na Syberię. W trakcie I wojny światowej był oficerem I Brygady, tworzył Polską Organizację Wojskową. Ma swój wkład w konstytucję 1935 r. Po przedwczesnej śmierci ukochanej Wandy Juszkiewiczówny, przybranej córki Piłsudskiego, w 1908 r. nie związał się już z żadną kobietą. Odebrał sobie życie na początku kwietnia 1939 r.;
• Józef Beck (1894 – 1944) – członek Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej, wicepremier, wiceminister i minister spraw zagranicznych. Koncepcja federacyjna Piłsudskiego już dawno nie funkcjonowała, dlatego sojuszników szukał wśród innych krajów. Po śmierci Piłsudskiego nie związał się z żadną z grup, jednocześnie zachowując stanowisko ministra. Kilkukrotnie składał rezygnację, która ani razu nie została przyjęta. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Rumunii, gdzie został internowany i zmarł na gruźlicę w 1944 r.;
• Aleksander Prystor (1874 – 1941) – członek PPS i POW, minister pracy i opieki społecznej, a później przemysłu i handlu, premier i marszałek senatu. Od 1904 r. bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego. Za swoją działalność bojową był więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, następnie przebywał na zesłaniu w Orlu. Był ojcem chrzestnym Wandy – pierwszej córki Piłsudskiego. W 1939 r. wyjechał na Litwę, gdzie wkrótce został aresztowany przez NKWD. Zmarł w 1941 r. w Butyrkach w szpitalu więziennym, jednak dokładna data nie jest znana.

Rządy sanacji – zagadnienia gospodarcze i społeczne

Początkowy opis założeń w zakresie gospodarki i kwestii społecznych był mało precyzyjny. Ale w polskich realiach międzywojennych nie był on potrzebny na początku jej działalności. Rozwiązania gospodarcze i społeczne proponowane przez sanację można opisać w następujący sposób:

• wprowadzono interwencjonizm państwa w gospodarkę: zlikwidowano długi rolników, umorzono zaległe podatki, zorganizowano roboty publiczne – pozwoliło to powoli wyciągnąć kraj z długów;
• wybudowano Centralny Okręg Przemysłowy;
• państwowe monopole nie pozwalały na szybszy rozwój gospodarczy kraju;
• stworzono spójny system oświatowy;
• położono silny nacisk na politykę historyczną, organizowano huczne obchody rocznicowe;
• zaczęto tworzyć i rozwijać kult Piłsudskiego, w którym marszałek przedstawiany był jako przywódca idealny, bez wad, i doskonały wizjoner;
• w Polsce miała powstać Powszechna Organizacja Społeczna, która miała zaangażować w swoją działalność całe społeczeństwo, co miało uzdrowić je moralnie. Zarzucono jej jednak podobieństwo do ZSRR, któremu przeciwstawiała się przecież dawna koncepcja federacyjna Piłsudskiego.

Dalsze rządy sanacji zostały przerwane przez wybuch II wojny światowej. Być może w innym przypadku następowałby coraz szybszy rozwój gospodarczy kraju, jednak nie jest to potwierdzone.

Autor: Aleksandra Drążek-Szychta

Bibliografia:

1. Czajowski J., Majchrowski J.M., Sylwetki polityków drugiej Rzeczpospolitej, Znak, Kraków 1997
2. Piłsudski i sanacja – prawda i mity, Centrum Edukacji i Rozwoju, 2018
3. Samuś P., Walery Sławek: droga do niepodległej Polski¸ Novum, Płock 2002
4. Szukała M., Prof. M. Wołos: Koncepcja federacyjna Piłsudskiego nigdy nie umarła do końca, https://dzieje.pl/aktualnosci/prof-m-wolos-koncepcja-federacyjna-jozefa-pilsudskiego-nigdy-nie-umarla-do-konca (dostęp: 17.12.2020)
5. Terlecki O., Pułkownik Beck, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1985