Unia w Krewie – data, strony, przyczyny, postanowienia, skutki

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Przyczyny zawarcia Unii

Wielkie Księstwo Litewskie i zagrożenie krzyżackie

W XIV stuleciu Wielkie Księstwo Litewskie święciło wielkie triumfy, powiększając terytorium państwa o nowe ziemie. Niestety prosperitę tę zahamowała śmierć księcia Olgierda (1377), którego następcą został jego syn – Jagiełło (lit. Jogaiło). Sen z powiek nowemu władcy spędzał konflikt z zakonem krzyżackim, regularnie wyprawiającym się na Litwę, począwszy od 1360 roku. Chcąc zahamować ekspansję krzyżacką, Jagiełło pod koniec października 1382 roku zawarł z przedstawicielami zakonu na cztery lata rozejm, zobowiązując się przyjąć chrzest.

Wydawało się, iż sytuacja została przynajmniej na jakiś czas opanowana. Nic bardziej mylnego. Rozejm szybko zerwano i wznowiono działania zbrojne. Na domiar złego z Krzyżakami współdziałał kuzyn księcia – Witold. W 1383 roku Krzyżacy i Witold podeszli aż pod Wilno. Położenie Jagiełły było niezwykle skomplikowane; na całe szczęście działania koalicji nie przyniosły rozstrzygnięcia. W efekcie Witold zmienił front i porozumiał się z kuzynem.

Jagiełło wiedział, iż prędzej czy później wojna z Krzyżakami rozpocznie się od nowa. Krzyżacy pretendowali bowiem do podbicia ziem litewskich. W pojedynkę władca Litwy nie był tak naprawdę w stanie zatrzymać ekspansji wroga. Z tego też powodu zaczął rozglądać się za sojusznikami. Miał do wyboru dwa państwa: Królestwo Polskie albo Wielkie Księstwo Moskiewskie. Ostatecznie Jagiełło zdecydował się na przymierze z Polską.

Dlaczego Polakom zależało na zbliżeniu z Litwą?

Również w umysłach części społeczeństwa polskiego dojrzewała myśl zawarcia oficjalnego porozumienia z Litwą. Sojusz z sąsiadami ze wschodu gwarantował Polakom pomoc militarną w razie wybuchu kolejnej wojny z Krzyżakami. Wprawdzie król Kazimierz Wielki podpisał z nimi wieczysty pokój w Kaliszu, jednak nikt tak naprawdę nie wiedział, jak ten stan długo się utrzyma.

Kupcom z Korony doskwierało poza tym coraz bardziej odcięcie od portów bałtyckich, szczególnie Gdańska, co wydatnie wpływało na zmniejszenie ich obrotów. Wobec tego kupcy polscy zaczęli szukać nowych kontaktów handlowych. Jak się można tego domyślać, znaleźni je na Litwie. Tutejsze kupiectwo było również zainteresowane w ich nawiązaniu. Doskonale wiedziano, iż unia polsko-litewska gwarantowałaby kupcom obu państw nieskrępowaną swobodę w prowadzeniu handlu.

Swoje interesy w zbliżeniu z państwem Jagiełły mieli także możnowładcy polscy, szczególnie z Małopolski. Zależało im na tym, aby Wielkie Księstwo Litewskie utrzymało zdobyte wcześniej ziemie ruskie, w tym Kijowszczyznę. Wbrew pozorom nie było to takie łatwe, gdyż od momentu pokonania Tatarów przez Dymitra Dońskiego (1380) Ruś zaczęła ekspandować w kierunku zachodnim. Małopolanie (m.in. Tęczyńscy i Melsztyńscy) w połączonym państwie polsko-litewskim mogliby bez większych przeszkód uzyskać nowe posiadłości. A zatem na pierwszy plan w tym wypadku wysuwał się czynnik ekonomiczny. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Wielkiego Księstwa Litewskiego?

Unia w Krewie (data: 14 sierpnia 1385)

Jadwiga Andegaweńska i jej małżeństwo z Władysławem Jagiełło

W styczniu 1385 roku pojawiło się w Krakowie poselstwo litewskie, proszące w imieniu Jagiełły o rękę panującej już od kilku lat w Polsce Jadwigi Andegaweńskiej. Monarchini ta była jednak niepełnoletnia, wszelkie decyzje podejmowała za nią przebywająca na Węgrzech matka – Elżbieta Bośniaczka. Początkowo Elżbieta zgodziła się na ślub córki z Jagiełłą, jednak później zmieniła decyzję.

Sytuacja się skomplikowała, kiedy do Krakowa przybył Wilhelm Habsburg, również w celu poślubienia Jadwigi, z którą zaręczył się jeszcze w 1378 roku. Panowie małopolscy, którzy już tyle poświęcili czasu i energii sprawie unii, zmusili Wilhelma do powrotu do domu. Ponoć Jadwiga Andegaweńska rozpaczała po wyjeździe narzeczonego, jednak ostatecznie pogodziła się z losem.

W styczniu 1386 roku Jadwiga publicznie odwołała swoje zaślubiny z Wilhelmem. Z kolei 18 lutego poślubiła Jagiełłę w katedrze wawelskiej. Uroczystości przewodniczył arcybiskup gnieźnieński Bodzanta. W dniu ślubu Jadwiga miała 12 lat, zaś jej małżonek około 35. W sumie więc książę litewski był aż trzy razy starszy od wybranki! Ale to nie przeszkadzało nikomu. W tych czasach ważniejsze były sprawy polityczne, aniżeli prawdziwa miłość. Zresztą nic pewnego nie wiadomo, czy Jadwiga rzeczywiście kochała Wilhelma, jak to niekiedy się przyjmuje się w literaturze przedmiotu.

Warunki i postanowienia unii krewskiej

14 sierpnia 1385 roku w Krewie na Litwie panowie małopolscy zawarli z Jagiełłą układ. W zamian za oddanie mu Jadwigi za żonę i godności króla polskiego, wielki książę litewski zobowiązywał się:

• przyjąć chrzest w obrządku łacińskim wraz ze swoimi poddanymi
• wypłacić odszkodowanie Habsburgom (200 000 florenów) za zerwanie zaręczyn Jadwigi z Wilhelmem
• wypuścić na wolność wszystkich jeńców polskich, przebywających do tej pory na terenie Litwy
• odzyskać utracone przez państwo polskie w przeszłości ziemie (ziemię wieluńską, ziemię dobrzyńską, ziemię chełmińską oraz Pomorze i Śląsk)
• przyłączyć ziemie Litwy i Rusi do Korony Królestwa Polskiego

Tekst unii krewskiej spisano na pergaminowym dokumencie, który obecnie znajduje się w Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie. Dokument ten był już wielokrotnie badany pod różnymi kątami. Dziś istnieje pewność, że jest on autentyczny.

W dokumencie z 1385 roku użyto sformułowania „applicare”. Termin ten dosłownie znaczy „włączyć, przyłączyć”. Tak więc chodziłoby w omawianym wypadku o przyłączenie ziem litewskich do Polski. Większość historyków uważa jednak, iż w 1385 roku nie nastąpiła formalna inkorporacja Wielkiego Księstwa Litewskiego do Korony. Jednocześnie sugerowano, iż związek obu tych państw należy traktować jedynie w kategorii unii.

Skutki unii i chrzest Litwy

15 lutego 1386 roku Jagiełło wraz ze swoim dworem przyjął chrzest. Otrzymał wówczas imię Władysław. Jego ojcem chrzestnym pierwotnie miał być wielki mistrz krzyżacki Konrad Zoellner von Rottenstein, jednak wobec odmowy tegoż, na ojca chrzestnego wybrano ostatecznie Władysława Opolczyka. Matką chrzestną została z kolei wdowa po wojewodzie sandomierskim – Jadwiga z Pilczy.

Na początku marca odbyła się natomiast uroczysta koronacja Władysława Jagiełły. Ceremonię poprowadził arcybiskup gnieźnieński w asyście biskupów krakowskiego Jana Radlicy i poznańskiego Dobrogosta.

Jesienią 1386 roku Jagiełło wyruszył na Litwę, gdzie kilka miesięcy później ochrzcił swych rodaków. Ponoć osobiście nauczał pogan zasad nowej wiary i przełożył na język litewski modlitwę „Ojcze Nasz”. 17 lutego 1387 król założył biskupstwo w Wilnie, które podporządkowano bezpośrednio Gnieznu. Pierwszym biskupem Litwy został franciszkanin Andrzej z rodu Jastrzębców.

Co dalej? Unia w Horodle

Początkowo państwa europejskie odnosiły się nieufnie wobec wiadomości o chrzcie Władysława Jagiełły. Z krokiem króla polskiego nie mógł pogodzić się przede wszystkim zakon krzyżacki, któremu podcięto możliwość  kontynuowania agresywnej polityki względem Litwy.

Jednocześnie władze krzyżackie deklarowały chęć utrzymania pokojowych stosunków z Polską. Jak się później okazało, stan ten nie trwał zbyt długo. W 1410 roku wybuchła Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim, którą połączone siły polsko-litewskie wygrały. Gdyby nie pomoc litewska, nie wiadomo, czy Polakom udałoby się pokonać wroga.

Odniesione zwycięstwo nad wspólnym wrogiem uzmysłowiło Polakom i Litwinom, iż łączące ich państwa więzi powinny zostać jeszcze bardziej zacieśnione. Ostatecznie doszło do tego w październiku 1413 roku (tzw. unia w Horodle). Wydano wówczas dokument, w którym Władysław Jagiełło podobnie jak w Krewie zobowiązał się przyłączyć Litwę do Polski. W rzeczywistości nie mogło być mowy o inkorporacji ziem litewskich do Korony, skoro na Litwie istniał w tym czasie nadal urząd wielkiego księcia, który sprawował kuzyn króla – Witold.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Bardach J., Krewo i Lublin, Z problemów unii polsko-litewskiej, „Kwartalnik Historyczny” 76 (1969).
2. Błaszczyk G., Czy była unia krewska?, „Kwartalnik Historyczny” 1 (2003).
3. Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich, t. 2, Od Krewa do Lublina, Poznań 2007.
4. Gołąb L., Unia w Krewie 1385 roku [https://historykon.pl/unia-w-krewie-1385-roku; dostęp: 10.12.2020].
5. Historia Polski, t. 1., cz. 1, red. H. Łowmiański, Warszawa 1957.
6. Korzecka E., Unia Polski z Litwą (w Krewie) z 1385 r. – przyczyny i skutki [https://historia.org.pl/2009/11/29/unia-polski-z-litwa-w-krewie-z-1385-r-przyczyny-i-skutki; dostęp: 09.12.2020].
7. Nikodem J., Długosz o początkach związku polsko-litewskiego, Przyczynek do dyskusji nad znaczeniem krewskiego „applicare”, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 34 (2010).
8. Rosik S., Wiszewski P., Wielki poczet królów i książąt polskich, Wrocław 2006.
9. Rowell S. C., Krewo i Horodło oczami Litwinów, „Mówią Wieki” 1 (2016).
10. Rudzki E., Polskie królowe, Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1990.
11. Szczur S., Historia Polski, Średniowiecze, Kraków 2002.
12. Szczur S., Negocjatorzy unii Polski z Litwą i ich kariery, „Annalecta Cracoviensa” 19 (1987).
13. Śliczyńska J. E., Okoliczności zawarcia umów w Krewie i Wołkowysku między panami małopolskimi a Jagiełłą dotyczących warunków jego mariażu z Jadwigą Andegaweńską (1385-1386), „Meritum” 5 (2013).
14. Tęgowski J., Wprowadzenie w życie postanowień aktu krewskiego w latach 1385-1399, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 9 (2006).
15. Wisner H., Unia, Sceny z przeszłości Polski i Litwy, Warszawa 1988.
16. Wyrozumski J., Na drodze do unii Polski z Litwą, [w:] Kultura Litwy i Polski w dziejach, Tożsamość i współistnienie, Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w dniach 15-17 października 1998, red. J. Wyrozumski, Kraków 2000.
17. Uruszczak W., Unio regnorum sub una Corona non causat eorum unitatem, Unia Polski i Litwy w Krewie w 1385 r., Studium historyczno-prawne, Kraków 2017.