Wacław II – dlaczego król Czech został także królem Polski?
Wacław II to przedostatni przedstawiciel panującej nad Czechami od IX wieku dynastii Przemyślidów. Władca ten jednocześnie w 1300 roku koronował się na króla Polski. Tytułem tym jednak nie nacieszył się zbyt długo. Zmarł w 1305 roku. Jak to się właściwie stało, iż Wacław zasiadł na tronie polskim? Jak ocenić jego panowanie? Co udało mu się zdziałać?
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Czeski król i pierwsze lata jego życia
Wacław II urodził się 17 września 1271 roku w Pradze. Miał trudne dzieciństwo. W wieku siedmiu lat zmarł mu ojciec Przemysł Ottokar II, poległy w bitwie pod Suchymi Krutami. Po tej batalii opiekę nad młodym Wacławem i jednocześnie panowanie w Czechach objął margrabia brandenburski Otto Wysoki. Za sprawą Brandenburczyka Wacław znalazł się najpierw w Berlinie, a następnie w Szpandawie, gdzie był traktowany nie najlepiej.
W Brandenburgii Wacław II spędził kilka lat. Historycy uważają, iż ten okres z życia późniejszego króla Polski poważnie odcisnął się na jego psychice. Młodziutki władca stał się bardzo lękliwy. Bał się obsesyjnie burzy i nienawidził miauczenia kotów. Już w młodości Wacława pociągały kobiety. Pasjonowało go też życie dworskie, a przede wszystkim turnieje rycerskie.
Po powrocie do Czech Wacławowi II zmarła matka Kunegunda (1285), która przez jakiś sprawowała rządy regencyjne. W wykonywaniu władzy młodemu królowi pomagał wywodzący się z wpływowego rodu Witkowiców Zawisza z Falkenstejnu. Magnat ten jednocześnie był wychowawcą Wacława, który pomógł mu w uzyskaniu odpowiedniego wykształcenia.
Przemyślida bardzo zżył się ze swoim doradcą, który wdrożył go dodatkowo w meandry wielkiej polityki. W późniejszym czasie Wacław nie przebierał w środkach w realizacji swoich celów. Kiedy trzeba było, na potęgę łamach przysięgi i zrywał sojusze.
Zasadniczy zwrot w życiu Wacława II nastąpił na początku 1298 roku, kiedy spotkał się pod Znojnem z Albrechtem Habsburgiem. W trakcie tego zjazdu dokonał się zasadniczy zwrot w polityce międzynarodowej Czech, z antyhabsburskiej na prohabsburską. Podczas spotkania ustalono, iż Czesi odtąd będą ekspandować zamiast w kierunku Adriatyku, skąd niedawno zostali wyparci przez wojowniczych Habsburgów, w kierunku słabej i rozbitej na dzielnice Polski.
Rozmowy znojemskie nie spodobały się wielkiemu wrogowi Habsburgów Zawiszy Falkenstejnowi. Z polecenia króla czeskiego został on w 1289 roku wtrącony do więzienia, a następnie ścięto mu głowę zaostrzoną deską. Po tym wydarzeniu Wacław ufundował w Zbrasławiu klasztor dla cystersów, by uspokoić swoje sumienie.
Ekspansja Wacława w kierunku Polski
Swoją uwagę król Wacław II najpierw zwrócił w stronę Krakowa. W 1288 roku zmarł tu bezpotomnie książę Leszek Czarny, po którym władzę przejął również bezdzietny książę Henryk IV Probus. Po śmierci tego ostatniego już dwa lata później (1290), Kraków przypadł w udziale panującemu nad Wielkopolską Przemysłowi II. Z kolei w Sandomierszczyźnie osiadł książę kujawski Władysław Łokietek. Panowanie Przemysła II w Krakowie trwało niezwykle krótko. Miał tu zbyt mało zwolenników, co zadecydowało o tym, iż na początku 1291 roku zrzekł się na rzecz czeskiego Wacława praw do księstwa krakowskiego.
Posunięcie Przemysła II spowodowało, iż jeszcze w tym samym 1291 roku Wacław II podjął wyprawę zbrojną na Kraków, zakończoną jego wielkim zwycięstwem. Nie dość, że udało mu się opanować zaatakowany ośrodek, to również zdołał wyprzeć z Sandomierza Władysława Łokietka. Na mocy układu sieradzkiego z sierpnia 1292 roku Łokietek nie tylko zrezygnował z praw do Małopolski, ale również z bratem Kazimierzem II złożył hołd lenny Przemyślidzie z Brześcia Kujawskiego, Łęczycy i Sieradza.
W omawianych tutaj walkach polsko-czeskich w obozie Wacława II znaleźli się książęta śląscy. Jeden z nich, władający Bytomiem Kazimierz złożył hołd lenny królowi czeskiemu już 10 stycznia 1289 roku. Wkrótce potem lennikami czeskimi zostali bracia Kazimierza: Mieszko cieszyński, Bolko I opolski oraz Przemysław raciborski. Stronnikiem Przemyślidy stał się także książę mazowiecki Bolesław, który poślubił siostrę Wacława.
W późniejszych latach dynastia Przemyślidów podjęła ekspansję również w kierunku Wielkopolski, która po tragicznej śmierci króla Przemysła II (1296) znalazła się w rękach przedsiębiorczego Władysława Łokietka. Łokietek nie utrzymał się tutaj jednak zbyt długo, gdyż Wielkopolanie, mając poparcie miejscowego Kościoła i Wacława II, wypędzili go nie tylko z własnej dzielnicy, ale również z jego księstwa dziedzicznego. Nastąpiło to w 1300 roku. Jeszcze w tym samym roku pod władzą Wacława II znalazło się także Pomorze Gdańskie, gdzie władca uzyskał poparcie możnego rodu Święców.
Koronacja Wacława II
Wacław II już po opanowaniu Małopolski zaczął starać się o koronę w Rzymie. Ostatecznie musiał na nią poczekać aż do 1300 roku. Uroczysta koronacja odbyła się w katedrze w Gnieźnie. Ceremonii przewodniczył arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka. Wspomniany arcybiskup początkowo był przeciwnikiem Wacława II, jednak później zmienił zdanie tak jak wielu Polaków, uznając, iż dobrze będzie, jeśli „zjednoczą się pod jednym berłem i jednym panowaniem ci, którzy niewiele się różnią w narzeczach języka słowiańskiego. Albowiem ci, którzy mówią tym samym językiem, zazwyczaj łączą się bliższymi więzami miłości”.
Wacław II dla swoich planów koronacyjnych uzyskał poparcie swego zwierzchnika lennego, króla niemieckiego Albrechta Habsburga, który w czerwcu 1300 roku w Moguncji wydał dokument, nadający w lenno Przemyślidzie wszystkie ziemie, które do tej pory dzierżył w swych rękach Władysław Łokietek.
Chcąc znaleźć dodatkowe podstawy prawne do korony polskiej, Wacław II jeszcze w tym samym 1300 roku zaręczył się z córką króla Przemysła II, Ryksą. Trzy lata później (1303) Przemyślida oficjalnie poślubił Piastównę. Ich ślub odbył się w katedrze św. Wita w Pradze. Jednocześnie Ryksę, która przyjęła zgodnie z wolą małżonka imię Elżbieta, koronowano na królową Polski i Czech. Sprawdź także ten artykuł o władcach Polski w okresie rozbicia dzielnicowego.
Panowanie Wacława – najważniejsze wydarzenia
Dzięki dokonanej w 1300 roku koronacji Wacław II stał się faktycznym zjednoczycielem większości ziem ówczesnej Polski. W 1301 roku król rozciągnął także swoje zwierzchnictwo nad kolejnymi księstwami śląskimi (jaworskim, świdnickim, wrocławskim i legnickim).
Swoje rządy w Polsce Wacław sprawował za pomocą starostów, a więc urzędników, którzy już wcześniej działali na terenie Czech. Przeprowadzona reforma administracyjna okazała się nadzwyczaj trwała. W późniejszym czasie urząd starosty stał się niezwykle istotnym elementem w budowie struktur odrodzonej monarchii polskiej.
Za sprawą Wacława II na ziemiach polskich do powszechnego obiegu wprowadzono silną walutę – grosza praskiego. Stało się to możliwe dzięki poprawie kondycji finansowej króla, czerpiącego dochody z eksploatacji srebra w Kutnej Horze oraz Igławie. Dzięki pomocy Włocha Gozzo z Orvieto syn Przemysła Ottokara II skodyfikował również prawo górnicze.
Począwszy od 1301 roku, Wacław II zaangażował się w sprawy Węgier, gdzie właśnie wymarła rodzima dynastia Arpadów. Dzięki usilnym staraniom króla na tronie w Budzie zasiadł jedyny jego syn, Wacław III, który przyjął imię Władysław V. Oficjalna koronacja odbyła się 27 sierpnia 1301 roku w Białogardzie Królewskim, w którym od wieków koronowano władców węgierskich.
Koronacja Władysława V wywołała sprzeciw papieża Bonifacego VIII oraz króla niemieckiego Albrechta Habsburga, którzy popierali pretensje do tronu w Budzie Karola Roberta Andegaweńskiego. Temu ostatniemu dzięki silnej protekcji ostatecznie udało się opanować sytuację i usunąć Przemyślidów z Węgier. W efekcie plany Wacława II marzącego o znacznym rozszerzeniu państwa na wzór Aleksandra Wielkiego, legły w gruzach.
Śmierć króla i ocena jego rządów
Niespodziewanie śmierć zajrzała w oczy Wacławowi 21 sierpnia 1305 roku. Miał wówczas zaledwie 33 lata. Podaje się, iż król zmarł na gruźlicę. Niektórzy wątpią w tę wersję, sądząc, iż na tamten świat wysłał Wacława któryś z jego wrogów, podając mu truciznę. Do ostatniej chwili król ponoć modlił się, prosząc Boga o zmiłowanie. Po pogrzebie jego ciało spoczęło w klasztorze w Zbrasławiu, dzielnicy Pragi.
Wacław II był dwukrotnie żonaty. Ze związku ze zmarłą w 1297 roku Gutą Habsburżanką król miał 10 dzieci: Przemysła (zm. 1288), Wacława III (zm. 1306), Agnieszkę (zm. 1296), Annę (zm. 1313), Elżbietę (zm. 1330), Gutę (zm. 1294), Jana (zm. 1296), Małgorzatę (zm. 1322), Gutę (zm. 1297). Z kolei druga żona Wacława, Ryksa, urodziła mu córkę Agnieszkę (zm. przed 1337).
Dotychczasowi historycy różnie oceniali postać Wacława II i jego rządy w Czechach i Polsce. Skrajne emocje wywoływała szczególnie ocena panowania króla w tym drugim kraju. Niekiedy traktowano nawet rządy Przemyślidy jako przejaw obcej dominacji.
Jak stwierdził Benedykt Zientara, panowanie Wacława jednocześnie „przełamało proces rozpadu Polski i po raz pierwszy zjednoczyło większość polskich dzielnic pod jednym berłem. Porzuciwszy tytulaturę dzielnicową, Wacław tytułował się po prostu „królem Czech i Polski”, rozumiejąc pod określeniem Polski wszystkie jej części. Zmuszając do hołdu dzielnicowych książąt piastowskich, wskazał Wacław swym polskim następcom drogę do rozciągnięcia panowania na ziemie, w których bezpośrednio nie władali. Wprowadzona przez Wacława jednolita administracja namiestników królewskich – starostów – także pozostała trwałym osiągnięciem i została rozbudowana później przez Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Również reforma pieniądza i prawo górnicze Wacława II miało ogromny wpływ na dalszy rozwój gospodarki i organizacji regaliów”.
Autor: Mariusz Samp
Bibliografia:
- Barciak Antoni, Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku, Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej Polski, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice 1992.
- Besala Jerzy, Piastowie – Przemyślidzi – Andegawenowie, Dom Wydawniczy Bellona, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2006.
- Bieniak Janusz, Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Toruń 1969.
- Jaskulski Jacek, Wacław II (król Czech 1278-1305, król Polski 1300-1305) [https://twojahistoria.pl/encyklopedia/waclaw-ii-krol-czech-1278-1305-krol-polski-1300-1305; dostęp: 29.06.2021].
- Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
- Szczur Stanisław, Historia Polski, Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
- Włodarski Bronisław, Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV wieku (1250-1306), Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Lwów 1931.
- Zientara Benedykt, Wacław II, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. Andrzej Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1980.
- Zientara Benedykt, Wacław III, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. Andrzej Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1980.