Wielokrotnie niszczona siedziba królów Polski – zamek w Malborku

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Paulina ZambrzyckaDrukujUdostępnij

Zamek w Malborku – ciekawostki z budowy i historyczne oblężenia

Tak powstał zamek w Malborku

Zanim wybudowano zamek w Malborku, w 1278 roku zaczęły się wielkie przygotowania. Właśnie wtedy wycięto las i zgromadzono wszelakie materiały, które potrzebne były do wzniesienia budowli – kamienie na fundamenty, drewno i cegły. Pierwszy etap budowy zamku rozpoczął się w 1280 roku. Warto zaznaczyć, że zamek podzielony został na trzy części: Zamek Niski, Zamek Średni i Zamek Wysoki. Na Zamku Wysokim do 1300 roku wybudowano m.in. mur obronny, a także północne skrzydło, gdzie umieszczono różne istotne pomieszczenia. Dopiero w kolejnych latach dobudowano resztę skrzydeł, które w większej części były drewniane – stajnie, warsztaty i magazyny. Poza obszarem bryły zamkowej wzniesiono też wieżę obronną, którą połączono z zamkiem i nazwano gdaniskiem. Właśnie ta wieża miała pełnić funkcję zarówno sanitarną i obserwacyjną, jak i obronną. Pod koniec XIII wieku wybudowano również drugą wieżę, w przeciwległym rogu. Zamek otoczono też fosą i murem obwodowym.

W 1309 roku do Malborka przeniesiona została z Wenecji siedziba wielkiego mistrza zakonu. Jako że razem z nim przybyło też wielu zakonników, zamek trzeba było rozbudować. Pojawiły się zatem m.in. dormitoria, a także kaplica św. Anny – to w niej odbywały się pochówki mistrzów zakonnych. W prezbiterium ustawiono z kolei 8-metrową figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem – mimo zniszczenia w 1945 roku, w latach 2014-2016 udało się ją odtworzyć w ponad 60% z oryginalnych segmentów. W 1410 roku zamek w Malborku oblegany był przez wojska polsko-litewskie po bitwie grunwaldzkiej. Podczas oblężenia w 1411 roku na zamku znajdować się miał, jak można wyczytać w kronikach historycznych, niezidentyfikowany zdrajca. Podczas pobytu ważnych zakonników na zamku miał on wywiesić czerwoną flagę za oknem, aby o ich obecności poinformować oblegających. Ci mieli wystrzelić kulę z armaty w filar pomieszczenia, który podtrzymywał całą konstrukcję. Kula minęła go jednak w odległości… sześciu centymetrów. Cudem nie doszło wówczas do zburzenia zamku.

Zamek w Malborku jako rezydencja królów Polski

W 1457 roku zamek w Malborku sprzedano polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi za 190 tysięcy florenów. Od tamtego czasu aż do 1772 roku zamek pełnił funkcję rezydencji królów Polski. W Wielkim Refektarzu odbywały się przyjęcia królewskie, natomiast w Zamku Wysokim urządzono magazyn. Każde skrzydło zamkowe doskonale wykorzystano, przeznaczając poszczególne pomieszczenia na królewskie komnaty czy salę audiencyjną. Znalazło się też miejsce dla starosty, burgrabi i dowódców zamku. W drugiej połowie XVI wieku na głównej wieży pojawił się zegar, a także renesansowy hełm.

Zamek był ostoją nie tylko dla królów, ale też innych ważnych postaci. Dzięki królowi Zygmuntowi Augustowi w 1568 roku powołano Komisję Morską, dla której utworzono biura we wschodnim skrzydle Zamku Średniego. Rok później królem na zamku został Zygmunt III Waza. W 1626 roku podczas wojny ze Szwecją „o ujście Wisły” zamek został ponownie oblężony – mimo walki, Szwedom udało się go zdobyć. To właśnie Szwedzi w ciągu zaledwie dwóch lat zdołali zbudować aż 11 ziemnych bastionów. Polacy kilkukrotnie próbowali odbić zamek, jednak im się to nie udawało. Dopiero w 1635 roku za sprawą rozejmu wpuszczono na zamek polskie wojska. Co ciekawe, kilka lat po tym wydarzeniu na zamku hucznie obchodzono Boże Ciało. Wówczas przypadkiem wzniecono pożar, w wyniku którego wszystkie cztery skrzydła Zamku Wysokiego straciły dach. Spalił się też dach nad gdaniskiem i kościołem zamkowym oraz uszkodzony został zegar i hełm wieży. Całe szczęście, zamek w Malborku udało się wyremontować Gerardowi Denhoffowi, którego król Władysław IV powołał na stanowisko malborskiego ekonoma. Zamek przy okazji solidnie dozbrojono.

W kolejnych latach na zamku ponownie pojawili się Szwedzi, mianowicie w okresie tzw. Potopu szwedzkiego. Mimo że próbowano go odbić, Szwedzi okupowali zamek aż do „Pokoju w Oliwie” (1660). W kolejnych latach Zamek Wysoki otrzymali jezuici (od 1737 roku mieściły się tam już koszary polskiego regimentu piechoty i fortyfikacje). Z kolei w przedzamczu powstały zabudowania gospodarcze i warsztaty rzemieślnicze. Kto jeszcze przebywał na zamku? Otóż m.in. król Stanisław Leszczyński i król August II Mocny. Po I rozbiorze Polski żołnierze polscy opuścili zamek dnia 12 września 1772 roku. Dzień później na zamku w Malborku byli już Prusacy. Sprawdź także ten artykuł na temat oblężenia Malborka.

Dewastacje i rekonstrukcje zamku w Malborku – zaskakujące ciekawostki

Jak odbudowano zamek w Malborku?

Przebudowa Zamku Wysokiego zaczęła się po przejęciu budowli przez Prusaków. Niestety, robili to nieumiejętnie, co doprowadziło do licznych zniszczeń – zwłaszcza za czasów panowania Fryderyka Wilhelma III, kiedy zamek zaczęto przebudowywać na… magazyny wojskowe. Właśnie wtedy średniowieczne sklepienia całkiem wyburzono, zastępując je drewnianym stropem. Gdy po bitwie pod Pruską Iławą (1807) na zamek wtargnęło wojsko francuskie, założyło w nim szpital dla swoich żołnierzy. W tym samym roku zamek w Malborku odwiedził nawet sam Napoleon Bonaparte. Remont i odbudowa tak naprawdę zaczęła się w 1817 roku – powołano w tym celu Zarząd Odbudowy Zamku w Malborku. Zrekonstruować udało się m.in. kaplicę św. Katarzyny, a także całą zachodnią część Zamku Średniego. Uzupełniono też braki w figurze Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W 1881 roku rozpoczęto również odbudowę kościoła NMP na Zamku Wysokim.

Prace budowlano-konserwatorskie na zamku wzbudzały żywe zainteresowanie rodziny carskiej. W okolicy 1884 roku powołano nawet Komitet do Odbudowy Zamku Wysokiego, który zadbał o zgromadzenie pieniędzy na m.in. konserwację starych i tworzenie nowych malowideł ściennych, zakup książek i architektonicznych detali. Do 1900 roku zakończono główne prace na Zamku Wysokim. Roboty na Zamku Średnim trwały z kolei do 1918 roku. Gdy w 1922 roku konserwatorem Prus został Bernard Schmid, właśnie pod jego nadzorem zamek w Malborku odzyskał swój ostateczny kształt, stając się muzeum w okresie międzywojennym.

W pierwszej połowie XX wieku Niemcy zaczęli używać zamku jako miejsca do nazistowskich uroczystości, zwłaszcza pielgrzymek. Był rok 1945. Podczas bitwy o Malbork z Armią Czerwoną zamek został poważnie zniszczony – zdewastowano go w ponad 50%. Całkowicie zburzono zarówno kościół zamkowy, jak i wieżę główną wraz ze wschodnią częścią Zamku Wysokiego i Zamku Średniego. Gdy od 7 sierpnia tego samego roku zamkiem w Malborku zaczęło rządzić Wojsko Polskie, utworzono w nim Oddział Muzeum Wojska Polskiego. Dyrekcja muzeum przekazała je Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego 30 listopada 1950 roku.

Jako że zamek po II wojnie światowej był w połowie zniszczony, planowano go rozebrać. Ostatecznie jednak zmieniono zdanie i rozpoczęto wieloletnią odbudowę zamku w Malborku, powoli przywracając mu średniowieczny kształt i pozbywając się błędnych rekonstrukcji – zarówno w środku, jak i na zewnątrz obiektu. W 1997 roku zamek zapisano na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Do dziś inscenizowane są w nim rekonstrukcje historyczne, a także odbywają się liczne spektakle. Bez cienia wątpliwości, że zamek w Malborku jest jednym z najpiękniejszych w całej Polsce.

Zaskakujące ciekawostki o zamku w Malborku

1. Na dzisiejszy zamek w Malborku składa się od 12 do 15 milionów cegieł. Tym sposobem stanowi on największą w Europie ceglaną konstrukcję.
2. Na cześć Matki Boskiej Krzyżacy nazywali zamek Marienburgiem.
3. Zamek położony jest nad rzeką Nogat, co ułatwiało statkom handlowym łatwo do niego dopływać.
4. Co roku w ostatnim tygodniu lipca na terenie zamku w Malborku organizowany jest średniowieczny jarmark.
5. Konstrukcję zamku postawiono na stosach filarów i słupów w piasku – zatem zastosowano podobną praktykę jak Rzymianie podczas budowy Wenecji.
6. Oryginalne cegły zamku można rozpoznać po tym, że są ciemne i niezbyt dobrze wyprofilowane.
7. Na zamku wciąż podziwiać można oryginalne rzeźby krzyżackich rycerzy.
8. Specjaliści uważają, że zamek w Malborku znajduje się w lokalizacji idealnej dla… UFO. Ponoć okolice zamku spełniają wszystkie wymagania co do pozostania bazą przybyszów z kosmosu.