Wojna z Władysławem Opolczykiem i jej znaczenie dla Polski

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Władysław Opolczyk – książę o wielkich ambicjach

Władysław Opolczyk jako syn księcia opolskiego Bolka II i Elżbiety świdnickiej (wnuczki króla Władysława Łokietka) pojawił się na świecie około 1332 roku. W wieku około 20 lat wyjechał na Węgry, gdzie poślubił córkę hospodara wołoskiego Mikołaja Besaraba, Elżbietę. W 1356 roku objął w posiadanie po śmierci ojca księstwo opolskie. Kilkanaście lat później Opolczyk rozpoczął karierę polityczną u boku króla Węgier Ludwika Andegaweńskiego, stając się jego palatynem, a więc drugą osobą najważniejszą w państwie po królu. W niedługim czasie Władysław dorobił się sporego majątku, który w kolejnych latach sukcesywnie powiększał.

W 1370 roku Władysław Opolczyk otrzymał w lenno od Ludwika Andegaweńskiego, nowego króla Polski po śmierci Kazimierza III Wielkiego, ziemię wieluńską oraz zamki Stara Brzeźnica, Bolesławiec, Olsztyn, Bobolice i Krzepice. Dwa lata później (1372) z ramienia Ludwika książę został natomiast mianowany namiestnikiem królewskim na Rusi Halickiej, gdzie przyczynił się do rozwoju gospodarczego powierzonego mu obszaru.

Po sześciu latach (1378) Ludwik Węgierski odwołał Władysława Opolczyka z Rusi i mianował go na stanowisko wielkorządcy Polski. Stosunki księcia opolskiego z polską szlachtą, obwiniającą go za oderwanie od Polski terenów ruskich na rzecz Węgier, układały się źle, co sprawiło, iż Władysław ustąpił z piastowanego urzędu. W zamian za to król Ludwik obdarował go ziemią dobrzyńską oraz częścią Kujaw z Inowrocławiem, Gniewkowem i Bydgoszczą.

Na nowo otrzymanych ziemiach opolski książę po sporze z biskupem płockim Dobiesławem Sówką został obłożony klątwą, którą później zdjął z niego metropolita gnieźnieński. W ramach ekspiacji Władysław ufundował w 1382 roku w Częstochowie (na Jasnej Górze) klasztor dla paulinów, do którego po dwóch latach ściągnął z Rusi obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Jeszcze w 1382 roku Władysław Opolczyk powiększył swoje dobra o zamek w Ostrzeszowie, który ofiarował mu Ludwik Andegaweński. W tym samym czasie, po bezpotomnej śmierci dwóch książąt śląskich, Władysław stał się władcą w Strzelcach, Niemodlinie i Głogówku.

W tym samym 1382 roku, po śmierci króla Ludwika Węgierskiego, książę Władysław kandydował na opróżniony tron polski, jednak wobec nikłego poparcia ze strony możnych polskich, zaczął gorąco wspierać kandydaturę księcia płockiego Siemowita IV, który o mało co nie został nowym królem naszego kraju. Ostatecznie następczynią Ludwika została jego córka Jadwiga, której za męża przydano pochodzącego z Wielkiego Księstwa Litewskiego Władysława Jagiełłę.

Pierwsza wojna z Władysławem Opolczykiem: przyczyny i przebieg

Relacje Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem od samego początku nie układały się najlepiej. Pogorszyły się one po tym, gdy Jagiełło nie wyraził zgody na kandydaturę jego bratanka, Jana Kropidły, na objęcie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Obu Władysławów podzieliła szczególnie polityka wobec Krzyżaków. Podczas gdy król odnosił się chłodno wobec państwa zakonnego, to Władysław Opolczyk z nim wyraźnie współpracował. Doszło nawet do tego, iż Opolczyk na początku maja 1391 roku zastawił Krzyżakom zamek w Złotorii wraz z kilkoma okolicznymi wsiami za ponad 6 tysięcy florenów węgierskich, z czym nie mógł pogodzić się król, wydając rozkaz pozbawienia niewiernego księcia lenn na obszarze Polski.

Władysław Jagiełło podjął decyzję o wypowiedzeniu wojny Władysławowi Opolczykowi w sierpniu 1391 roku podczas zjazdu możnych w Krakowie. Jak wskazują historycy, do zbliżającego się wielkimi krokami konfliktu król był dobrze przygotowany. Udało mu się nawiązać przyjazne relacje z częścią książąt śląskich, którzy wcześniej wspomagali Władysława Opolczyka.

Strona polska rozpoczęła działania militarne w pierwszej połowie sierpnia 1391 roku od uderzenia na Kruszwicę, gdzie dzielnie bronił się tenutariusz zamku, Wiseł z Czambora, który zadał Polakom poważne straty w ludziach i koniach. Niepowodzenie wojska polskie powetowały sobie kilka dni później (15 sierpnia), kiedy podstępnie opanowały zamek w Raciążku.

Nieco później (we wrześniu) do akcji wkroczyła armia królewska pod wodzą samego Władysława Jagiełły. Bez większych przeszkód polski monarcha przejął kontrolę nad ziemią gniewkowską, a następnie ziemią dobrzyńską. Następnie król pociągnął w stronę księstwa wieluńskiego, gdzie zamierzał wydać Władysławowi Opolczykowi bitwę w otwartym polu. Opolski książę, w obliczu zdecydowanej przewagi liczebnej nieprzyjaciela, zdecydował się bronić okolicznych miast i zamków, z których najlepiej przygotowany do obrony był – jak wskazują znawcy zagadnienia – Wieluń.

Opór Władysława Opolczyka był mimo wszystko wręcz znikomy. W ekspresowym tempie wojska królewskie zdobyły najpierw Wieluń, a następnie pozostałe ośrodki znajdujące się w tej części władztwa Opolczyka. Przed królem i podległymi mu siłami ostały się jedynie dwa duże zamki, Bolesławiec i Ostrzeszów. Przypuszcza się, iż po zaledwie tygodniu ziemia wieluńska dostała się we władanie Jagiellonów. Najpóźniej na początku października 1391 roku zwycięzcy powrócili w triumfie do swych domów. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Władysława II Jagiełly?

Kolejny etap zmagań (lata 1393-1394)

Nie minął rok, kiedy konflikt między Polską a Władysławem Opolczykiem wybuchł na nowo. Potrzebujący pieniędzy opolski książę zastawił zakonowi krzyżackiemu ziemię dobrzyńską za 50 tysięcy florenów węgierskich. Odpowiedni dokument w tej sprawie spisano w Malborku, dokąd Władysław udał się w przebraniu kupca, ponieważ obawiał się zatrzymania przez Polaków. Krzyżacy chętnie przystali na warunki zaproponowane przez Opolczyka, co jednak nie mogło spodobać się Władysławowi Jagielle, uznającego zastawiony obszar za immanentną część Korony Królestwa Polskiego.

Podczas pobytu w stolicy państwa zakonnego Władysław Opolczyk zaproponował wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu Konradowi Wallenrodowi projekt rozbioru Polski. Mieli w nim uczestniczyć, oprócz Władysława i Krzyżaków, królowie Węgier (Zygmunt Luksemburski) i Czech (Wacław IV Luksemburski) oraz książę austriacki Albrecht, margrabia morawski i brandenburski Jodok. Ostatecznie z planów tych nic nie wyszło, ponieważ Krzyżacy nie byli gotowi na nową wojnę z Polską, z którą w 1343 roku (czasy Kazimierza Wielkiego) zawarła tzw. „wieczysty pokój”. 

Działania Władysława Opolczyka, jak można się było tego spodziewać, spotkały się ze stanowczą odpowiedzią strony polskiej, która ponownie wypowiedziała wojnę zbuntowanemu wasalowi. Działania militarne wznowiono pod koniec stycznia 1393 roku. Tym razem król Władysław Jagiełło nie wziął udziału w wyprawie, której głównym celem było zajęcie niezdobytych wcześniej zamków w Ostrzeszowie i Bolesławcu. Działaniami polskich wojsk koordynowali starosta sieradzki Jan z Tęczyna oraz starosta wielkopolski Sędziwoj z Szubina.

Ostrzeszów, po krótkim oblężeniu, poddał się Polakom do połowy marca 1393 roku. Z kolei przed wojskami królewskimi nie otworzył swoich bram Bolesławiec, wobec czego zdecydowano się na przerwanie działań oblężniczych. Po kilku miesiącach armia jagiellońska pod dowództwem wojewody i starosty krakowskiego Spytka z Melsztyna ponownie przystąpiła do działań zaczepnych. Żądni zwycięstwa polscy rycerze ruszyli na Strzelce Opolskie, podlegające władzy bratanków Władysława Opolczyka, Jana Kropidły, Bernarda i Bolesława IV. Wobec przygniatającej przewagi Polaków, zaatakowani książęta zdecydowali się podpisać w listopadzie 1393 roku (najprawdopodobniej w Niepołomicach) rozejm, który miał obowiązywać przez przeszło miesiąc (do 25 grudnia). Pokonani bratankowie Opolczyka zobligowali się nie wspomagać już więcej stryja w działaniach wymierzonych w państwo polskie.

W styczniu 1394 roku wznowiono działania wojenne. Tym razem stroną zaczepną byli książęta opolscy, którzy niespodziewanie uderzyli na zamek w Pławnowicach (na Górnym Śląsku), znajdujący się w pobliżu ujścia rzeki Dramy. Zaatakowany ośrodek stanowił ważny punkt o charakterze strategicznym, toteż nie dziwi, iż Polacy postanowili bronić go za wszelką cenę. Ostatecznie oblegający odeszli spod Pławnowic z niczym, do czego zmusiła ich odsiecz oddziału królewskiego kasztelana lubelskiego Piotra Szafrańca, który nie miał litości dla przeciwnika.

Kilka miesięcy później (10 kwietnia 1394 roku) podpisano kolejny rozejm między Władysławem Opolczykiem a Władysławem Jagiełłą w Głogówku. Tego ostatniego reprezentowali pełnomocnicy w osobach Spytka z Melsztyna, Klemensa z Moskorzewa oraz Sędziwoja z Szubina. Ustalono, iż zawieszenie broni będzie obowiązywało przez ponad dwa miesiące (do 24 czerwca 1394 roku).

Ostatnia wojna z Władysławem Opolczykiem i jej znaczenie

Do ostatniej wojny między Władysławem Opolczykiem a Władysławem Jagiełłą doszło latem 1396 roku. Położenie strategiczne księcia opolskiego pozostawiało wówczas wiele do życzenia. Zdecydowana większość jego dotychczasowych sojuszników była albo zaangażowana na innych frontach, albo nie chciała już więcej popierać jego sprawy, która wydawała się przegrana. Z sojuszników księcia swoją pomoc ofiarowali tylko Czesi, którzy byli skłonni co najwyżej zapośredniczyć w układach pokojowych między skonfliktowanymi stronami.

W zmaganiach z Władysławem Opolczykiem uczestniczyło rycerstwo sandomierskie, krakowskie, wielkopolskie, łęczyckie i sieradzkie. Wkroczyło ono w lipcu 1396 roku na obszar księstwa opolskiego, kierując się w stronę Opola i zajmując po drodze Lubliniec, Gorzów Śląski oraz Olesno. Pod koniec lipca oddziały królewskie rozpoczęły oblężenie stolicy zaatakowanego księstwa, które zakończono po kilku dniach zażartych walk. Bratankowie Opolczyka, Bolesław i Bernard, skapitulowali przed oblegającymi, których zgromadzone siły musiały zrobić niezłe wrażenie na nieprzygotowanej do działań obronnych załodze Opola.

6 sierpnia 1396 roku pod Opolem bratankowie Władysława Opolczyka podpisali oficjalny pokój z Polską, w ramach którego zobligowali się przypilnować swego stryja, aby już nigdy więcej nie wichrzył przeciwko Władysławowi Jagielle. Z zakończonego w ten sposób kilkuletniego konfliktu zbrojnego z Władysławem Opolczykiem Władysław Jagiełło wychodził obronną ręką. Opolski książę musiał finalnie przyznać się do porażki, a w konsekwencji również do utraty swoich wpływów w podległym sobie księstwie, w którym odtąd rządzili jego bratankowie. Do swojej śmierci (1401) Władysław nie odzyskał już władzy w Opolu, a wobec braku męskich potomków w księstwie opolskim nadal rządzili jego bratankowie.

Autor: Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Horwat Jerzy, Księstwo Opolskie i jego podziały do 1532 roku, Książęta, miasta, Kościół, urzędy, własność prywatna, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002.
2. Jurek Tomasz, Władysław Opolczyk (książę opolski 1356–1401, palatyn Węgier 1367–1372) [https://twojahistoria.pl/encyklopedia/wladyslaw-opolczyk-ksiaze-opolski-1356-1401-palatyn-wegier-1367-1372; dostęp: 20.12.2021].
3. Kozakowski Kamil, Władysław Opolczyk: śląski książę o wielkich ambicjach [https://histmag.org/Wladyslaw-Opolczyk-slaski-ksiaze-o-wielkich-ambicjach-19002; dostęp: 20.12.2021]. 
4. Krzyżaniakowa Jadwiga, Ochmański Jerzy, Władysław II Jagiełło, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2006.
5. Kuczyńśki Stefan Maria, Władysław Jagiełło 1350-1434, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1971.
6. Sperka Jerzy, Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370-1401, Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.
7. Sperka Jerzy, Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 – 8 lub 18 maja 1401), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2016.
8. Sperka Jerzy, Wojny króla Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem (1391-1396), Wydawnictwo Templum, Wodzisław Śląski 2011.
9. Sperka Jerzy, Z dziejów wojen Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem, Działania wojenne w latach 1393-1394, [w:] Cracovia-Polonia-Europa, Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. Krzysztof Baczkowski, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków 1995.
10. Stanisław Sroka A., Książę Władysław Opolczyk na Węgrzech, [w:] Władysław Opolczyk jakiego nie znamy, Próba oceny w sześćsetlecie śmierci, red. Anna Pobóg-Lenartowicz, Wydawnictwo Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2001.
11. Sroka Stanisław A., Książę Władysław Opolczyk na Węgrzech, Studium z dziejów stosunków polsko-węgierskich w XIV wieku, Wydawnictwo PiT, Kraków 1996.
12. Szczur Stanisław, Historia Polski, Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.