Wojny i podboje Mieszka I – daty, przebieg, znaczenie w historii Polski

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Pierwsze wojny i podboje Mieszka I – walki o Pomorze Zachodnie

Starcia zbrojne z Wichmanem

W świetle zachowanych źródeł, pierwszą wojnę w swojej karierze książę Mieszko stoczył z banitą saskim Wichmanem (około 963 roku). Niestety została ona z kretesem przegrana przez władcę Polan, który musiał pogodzić się ze śmiercią w jej toku swego nieznanego z imienia brata. Dodatkowo przeciwnik zagarnął sporą liczbę jeńców i łupów.

Na całe szczęście później było już tylko lepiej. Do kolejnego starcia zbrojnego z Wichmanem doszło w 967 roku. Wówczas to w nieznanym dziś miejscu na terenie Pomorza Zachodniego graf saski został pokonany, a następnie zabity po próbie ucieczki z pola bitwy.

Swoje zwycięstwo Mieszko I zawdzięczał opracowaniu dobrego planu, który następnie wcielił w sposób mistrzowski w życie. Z kolei Wichman podczas bitwy działał przypuszczalnie bezplanowo. W konsekwencji jego wojsko zostało doszczętnie rozbite. W trakcie zmagań doskonale współpracowały ze sobą piechota i jazda piastowska.

Najazd Hodona (972) i piastowskie podboje na Pomorzu

Nie minęło kilka lat, kiedy Mieszko I musiał stawić czoła jeszcze silniejszemu przeciwnikowi. W 972 roku w szranki z władcą Polan stanął margrabia łużycki Hodon. Nie są znane powody jego najazdu na państwo Piastów. Wiadomo tylko, iż za swą zuchwałość niemiecki wielmoża srogo zapłacił, gdyż Mieszko rozniósł w pył jego armię pod Cedynią nad Odrą.

Przebieg wspomnianej bitwy opisał w kilku zdaniach merseburski kronikarz Thietmar. Według tego dziejopisa, starcie to składało się z dwóch etapów. Pierwsze z nich wygrali Niemcy, drugie zaś Polacy. Historycy wojskowości podejrzewają, iż Mieszko I wciągnął wojska margrabiego w zasadzkę. Na takie postawienie sprawy pozwala wzmianka św. Brunona z Kwerfurtu, według którego książę polski w 972 roku zwyciężył Niemców za pomocą „sztuki”.

Zwycięstwo Mieszka pod Cedynią było efektowne. Ponoć z miejsca starcia umknął jedynie sam Hodon i grupka wiernych mu ludzi. Pozostali Niemcy zostali albo zabici, albo pojmani w niewolę.

Niewykluczone, iż Mieszko I po pokonaniu Niemców w 972 roku rozpoczął ekspansję w kierunku Pomorza Zachodniego. Z pewnością do końca życia podbił jego znaczącą część. W świetle najnowszych ustaleń archeologów, najpóźniej w połowie lat 80. władca polański postawił stopę w Kołobrzegu i Białogardzie. Oba ośrodki zostały w tym czasie przebudowane, zaś za inicjatora tych przedsięwzięć uważa się Piastów, posiadających odpowiednie siły i środki pomocne w ich sfinalizowaniu. Problematycznie przedstawia się natomiast sprawa podboju przez Polaków Wolina. Według części badaczy, wyspa ta nigdy nie weszła w obręb monarchii wczesnopiastowskiej, zaś Mieszko mógł co najwyżej objąć nad nią luźne zwierzchnictwo.

Na początku lat 80. Mieszko I sprzymierzył się ze Szwecją w celu obrony swoich interesów na Pomorzu przeciwko zakusom Duńczyków. Potwierdzeniem tego było poślubienie przez króla szwedzkiego Eryka Zwycięskiego księżniczki piastowskiej o imieniu Świętosława. Była ona córką lub siostrą Mieszka. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły na temat pierwszych Piastów.

Mieszko I i podboje na wschodzie

Na podstawie badań archeologa A. Buko należy przypuścić, iż w latach 70. X wieku Mieszko I sięgnął po ziemię sandomierską. Być może obszar ten zamieszkiwało plemię Lędzian, kilkukrotnie wymienione w źródłach z epoki. Przeciwko wymienionemu plemieniu w 981 roku wyruszył kniaź ruski Włodzimierz Wielki i je zajął. Najwidoczniej Rurykowicz zagarnął to, co wcześniej nie udało się zawojować władcy Polan.

Centralnym ośrodkiem Sandomierszczyzny w omawianym okresie był Sandomierz. Już najstarsi kronikarze polscy z Anonimem zwanym Gallem zaliczali Sandomierz do głównych grodów monarchii wczesnopiastowskiej („sedes regni principales”). Wraz z Przemyślem i Lublinem Sandomierz zabezpieczał południowo-wschodnie rubieże kraju.

Nie sposób przesądzić, jak długo zajęło Piastom podbicie Sandomierza i okolic. Dotychczasowe badania archeologiczne tej kwestii nie rozstrzygają. Jedno jest pewne, iż bez opanowania poszczególnych ośrodków, znajdujących się na ziemi sandomierskiej, Polanie mogli tylko pomarzyć o rozciągnięciu swojego zwierzchnictwa na tym obszarze.

Ostatnie wojny i podboje Mieszka I

Konflikt z Ottonem II

Po śmierci cesarza Ottona I (973) Mieszko I wplatał się w wojnę domową, wybuchłą na terenie Rzeszy, popierając aspiracje księcia bawarskiego Henryka Kłótnika. W tym samym obozie znajdował się także władca Czech Bolesław II Pobożny, którego siostrę Dobrawę, Piast pojął za żonę w 965 roku.

Nie sposób określić, w jaki sposób Mieszko I pomagał Kłótnikowi w jego zmaganiach z następcą Ottona I, Ottonem II. Wiadomo tylko o tym, iż do 978 roku cesarzowi udało się pokonać księcia Bolesława. Nieco wcześniej poddał się również malkontent z Bawarii.

Z kolei w 979 roku przyszedł czas na Mieszka. Pod tą właśnie datą w jednym z francuskich źródeł odnotowano, iż Otton II podjął wyprawę na jakichś „Słowian”, których uczeni identyfikują z Polanami. Niestety nie jest bliżej znany bliżej przebieg tej kampanii. Z rzeczy pewnych wiadomo tylko, iż cesarz, pomimo usilnych starań, nie zdołał zmusić do posłuszeństwa księcia Mieszka. Przeszkodziła mu w tym nieodpowiednia pogoda, która zmusiła go do powrotu do domu. Tak więc drugą już wojnę z Niemcami wygrał Mieszko I.

Walki z Czechami – zakończenie budowy państwa polskiego

W 977 roku zmarła pierwsza żona Mieszka – Dobrawa. Według niektórych historyków, jej śmierć spowodowała automatyczne pogorszenie się stosunków polsko-czeskich. Brakuje jednak odpowiednich świadectw źródłowych na potwierdzenie tej tezy. Mogło być bowiem tak, iż relacje te popsuły się dopiero z czasem, kiedy władca Polan wszedł w oficjalny sojusz z cesarzową Teofano, sprawującą regencję w imieniu małoletniego Ottona III. Przymierze to było wymierzone w Słowian połabskich – Luciców, naturalnych sojuszników Przemyślidów. Przeciwko wspomnianym poganom połączone wojska niemiecko-polskie wyprawiały się przynajmniej 3-krotnie (985, 986, 991). Podczas ostatniej z wypraw sojusznikom udało się zdobyć bardzo ważny gród Brennę (Brandenburg), leżącą nad rzeką Hawelą.

Wojna polsko-czeska wybuchła dopiero w 990 roku. Jej przebieg opisał skrupulatnie kronikarz niemiecki Thietmar. W toku zmagań z państwem piastowskim Czechy poniosły porażkę, pomimo wsparcia otrzymanego od Luciców. W tym samym konflikcie posiłki Mieszkowi I wysłała cesarzowa Teofano. Niemcy jednak nie dotarli do Polski, gdyż po drodze (w kraju Słupian) zostali okrążeni przez Bolesława Pobożnego, po czym wycofali się do Rzeszy. Na całe szczęście Mieszko I przez cały czas kontrolował przebieg wydarzeń i nie dopuścił Czechów i Luciców do swego państwa, usadawiając się nad Odrą przypuszczalnie w rejonie Krosna. W efekcie napastnicy powrócili do swych domów z kwitkiem.

Znaczna część znawców zagadnienia sugeruje, iż w wyniku wojny z 990 roku Piastowie przejęli kontrolę nad Śląskiem. Niewykluczone także, iż już część tej prowincji opanowano około 985 roku, na ten bowiem okres datuje się powstanie grodów piastowskich w Opolu, Głogowie i Wrocławiu.

Około 989 roku Mieszko I wcielił do swej monarchii także zachodnią Małopolskę z Krakowem na czele. Wprawdzie kanonik praski Kosmas (zm. 1125) wspominał, iż Piast opanował Kraków w 999 roku, jednak najprawdopodobniej pomylił się o 10 lat, co było dość łatwe przy rzymskim zapisie dat. Warto w tym kontekście zauważyć, iż Kosmas nie znał dokładnej chronologii opisywanych przez siebie treści, w 999 roku książę Mieszko spoczywał już od siedmiu lat w grobie! Przypuszczalnie jeszcze pod koniec swych rządów władca ten wydzielił swemu najstarszemu synowi Bolesławowi Małopolskę jako osobną dzielnicę, do czego upoważnia analiza słynnego dokumentu „Dagome iudex”. Po śmierci Mieszka w 992 roku Bolesław Chrobry zjednoczył całe ojcowskie dziedzictwo, włącznie z Małopolską. W 1000 roku w Krakowie powołano do życia biskupstwo, które podporządkowano metropolii w Gnieźnie.

Podsumowanie

Panowanie Mieszka I było naznaczone wojną. W ciągu swych kilkudziesięciu lat rządów stoczył kilka bitew. Część z nich przegrał, pozostałe zaś wygrał. Zwycięstwa zawdzięczał opracowaniu przemyślanych planów, które z sukcesem wprzęgał w życie.

Pierwszy historyczny władca Polski wojował z Niemcami, Lucicami i Czechami. Do swojego państwa zdołał włączyć przynajmniej trzy prowincje: Pomorze Zachodnie, Śląsk i Małopolskę.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Buko A., Małopolska i Wielkopolska IX-X wieku w perspektywie badań archeologicznych, [w:] Spór o początki państwa polskiego, Historiografia, tradycja, mit, propaganda, red. W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski, Kraków 2017.
2. Buko A., Początki Sandomierza w świetle badań archeologicznych, [w:] Sedes regni principales, Materiały z konferencji, Sandomierz 20-21 października 1997 r., red. B. Trelińska, Sandomierz 1999.
3. Buko A., Ziemia sandomierska w początkach państwa polskiego, [w:] Civitas Schinesghe cum pertinentiis, red. W. Chudziak, Toruń 2003.
4. Bulín H., Česko-veletské a polsko-veletské vztahy ve druhé polovinĕ 10. století, [w:] Studia z dziejów polskich i czechosłowackich, red. E. i K. Maleczyńscy, Wrocław 1960.
5. Bulín H.,  Polský stát Mĕška I. a Čechy, Příspĕvek k dĕjinám vztahů česko-polských v druhé polovinĕ 10. století, „Slovanské historické studie” 4 (1961).
6. Filipowiak W., Walki Mieszka I o opanowanie obszaru ujścia Odry, [w:] Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek, Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r., red. K. Kozłowski, A. Wojtaszek, Szczecin 2001.
7. Grabski A. F., Wyprawa Bolesława II na Polskę (990) a przynależność polityczna Śląska w X wieku, W związku z książką Piotra Bogdanowicza, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 24 (1969), 3.
8. Labuda G., Narodziny polsko-ukraińskiej granicy etnicznej – w polskiej historiografii, [w:] Początki sąsiedztwa, Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Materiały z konferencji, Rzeszów 9-11 V 1995, red. M. Parczewski, Rzeszów 1996.
9. Labuda G., Piastowie twórcami państwa polskiego, [w:] Piastowie w dziejach Polski, Zbiór artykułów z okazji trzechsetnej rocznicy wygaśnięcia dynastii, red. R. Heck, Wrocław 1975.
10. Leciejewicz L., Kołobrzeg – wczesne miasto na pomorskim wybrzeżu Bałtyku, [w:] Salsa Cholbergiensis, Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Kołobrzeg 2000.
11. Labuda G., Polska a Skandynawia w IX-X wieku, [w:] Początki Państwa Polskiego, Księga Tysiąclecia, t. 2, red. K. Tymieniecki, Poznań 2002.
12. Labuda G., Polska, Czechy, Niemcy i Związek Wielecki w X wieku, [w:] G. Labuda, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, t. 1, Poznań 2002.
13. Leciejewicz L., U źródeł bogactwa i potęgi Pomorza Zachodniego w średniowieczu, [w:] Szkice z dziejów Pomorza, t. 1, red. G. Labuda, Warszawa 1958.
14. Matla-Kozłowska M., Państwa Piastów i Przemyślidów u schyłku X wieku – walka o regnum ablatum, [w:] Pierwsze polsko-czeskie forum młodych mediewistów, Materiały z konferencji naukowej, Gniezno, 27-29 września 2005 roku, red. J. Dobosz, J. Kujawiński, M. Matla-Kozłowska, Poznań 2007.
15. Migdalski P., Znaczenie i lokalizacja bitwy pod Cidini w świetle historiografii, [w:] Civitas Schinesghe, Mieszko I i początki państwa polskiego, red. J. M. Piskorski, Poznań-Gniezno 2004.
16. Poleski J., Kontakty plemion zamieszkujących tereny Polski z państwem morawskim i państwem czeskim w IX i X wieku a problem kształtowania się państwa pierwszych Piastów, [w:] Spór o początki państwa polskiego, Historiografia, tradycja, mit, propaganda, red. W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski, Kraków 2017.
17. Poleski J., Małopolska plemienna i państwowa, [w:] Śląsk około roku 1000, Materiały z sesji naukowej we Wrocławiu w dniach 14-15 maja 1999 roku, red. M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz, Wrocław 2000.
18. Ratajczyk L., Pierwsze historyczne zwycięstwo polskie pod Cedynią w X wieku i jego znaczenie w historii polskiej sztuki wojennej, [w:] 1000 lat dziejów oręża polskiego, Cedynia-Siekierki 972-1945, Materiały z sesji naukowej Dębno 2-3 VI 1972, red. T. Białecki, K. Sobczak, Szczecin 1973.
19. Strzelczyk J., Mieszko I – pierwszy historyczny władca Polski, [w:] Ojczyzna wielka i mała, Księga pamiątkowa wydana z okazji 40-lecia Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Cieszynie, red. I. Panic, Cieszyn 1996. 
20. Strzelczyk J., Mieszko I w świetle niektórych nowszych badań, [w:] Cedynia i okolice poprzez wieki, red. P. Migdalski, Chojna-Szczecin 2013.
21. Wałkówski A., Stosunki polsko-niemieckie do 1000 roku, [w:] Szprotawski epizod Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. H. Szczegóła, Szprotawa-Zielona Góra 2000.