Zjednoczenie Polski przez Władysława Łokietka - data, znaczenie, skutki

Opublikowano: 01.12.2023DrukujUdostępnij

Etapy walki o zjednoczenie Polski – droga ku odbudowie monarchii

Rozbicie dzielnicowe - przebieg starań o zjednoczenie ziem polskich

Książę Władysław Łokietek, w 1288 roku, odziedziczył po swoim przyrodnim bracie, Leszku Czarnym, ziemię sieradzką i, jako książę brzesko-sieradzki, podjął walkę o scalenie ziem polskich. Leszek Czarny, sprawujący rządy w Krakowie, zmarł bezpotomnie. Konflikt pomiędzy pretendentami do krakowskiego stolca, księciem płockim Bolesławem a Henrykiem IV Probusem, wykorzystał Łokietek, wspierając zbrojnie Bolesława w bitwie pod Siewierzem. Bolesław płocki przekazał księciu brzesko-sieradzkiemu prawa do spadku po Leszku Czarnym. Łokietek na krótko zajął Kraków, z którego został wyparty w 1289 roku przez Henryka IV Probusa. Władysław Łokietek zatrzymał ziemię sieradzką. Probus nie zdołał koronować się na króla Polski - został otruty rok później. Na mocy testamentu, o spuściznę po Probusie wystąpili Przemysł II, który zajął Kraków oraz Henryk głogowski – dziedziczący Wrocław. Ziemia kłodzka przypadła Przemyślidom. [Wyrozumski, 1988, s.137-139]

XIII-wieczni władcy Czech dążyli do utworzenia monarchii, w skład której miałyby wchodzić ziemie, niekoniecznie będące ziemiami dziedzicznymi. Powiększali swoje terytoria, zawierając korzystne związki małżeńskie, wykorzystując zależności lenne i stosując siłowe naciski:

• W 1291 roku Przemysł II, książę wielkopolski panujący w Krakowie, przekazał prawa do Małopolski czeskiemu władcy, pod wpływem żądań krakowskich panów.
• Lennikami króla czeskiego Wacława II zostali książęta śląscy: bytomski, opolski i raciborski.
• Siostra Wacława została wydana za księcia płockiego. Dzięki małżeństwu zawiązany został sojusz z księstwem mazowieckim.

Marsz czeskiego króla w Małopolsce przerwał Władysław Łokietek, którego wspierało małopolskie społeczeństwo – mieszkańcy ziemi sandomierskiej, a także zwolennicy księcia - w zajętej przez Czechów ziemi krakowskiej. Panowie krakowscy zauważyli, że objęcie przez Wacława II władzy w Krakowie, może przynieść im znaczne korzyści, gdy Małopolska wysunie się na czołowe miejsce w państwie. Elekcja króla na księcia krakowskiego stanowiła potwierdzenie jego praw do Małopolski, co znalazło również wyraz w tytulaturze – Rex Bohemie, dux Cracovie et Sandomirie, marchioque Moravie. W 1292 roku Władysław Łokietek, ulegając przewadze wojsk czeskich, podpisał układ w Sieradzu, na mocy którego tracił Sandomierz, wyrzekał się Małopolski i zobowiązał się do udzielania pomocy zbrojnej. Wacław II mógł rozpocząć starania o koronowanie się na władcę Polski. Na przeszkodzie stanął książę Wielkopolski – Przemysł II. [Barański, 2006, s.435 – 439]

Odrodzenie Królestwa Polskiego – kolejne etapy ku zjednoczeniu

Arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka koronował Przemysła II na króla 25 czerwca 1295 roku. Wacław II uznał zgodę papieża na koronację. W lutym 1296 roku król został zamordowany. Wielkopolanie wybrali na tron wielkopolski Władysława Łokietka, który nie zaprzestał walki z Wacławem czeskim o wpływy w Polsce. Przebieg konfliktu utrwaliły średniowieczne roczniki – Rocznik Traski, Rocznik małopolski oraz Rocznik Sędziwoja. Obawiając się wojny z Czechami, Łokietek podpisał nowe zobowiązania – w 1297 roku, w zamian za 5 tysięcy grzywien srebra, uznał prawa Wacława II do Małopolski, a w 1299 przyrzekł udać się do Pragi i przyjąć w lenno Wielkopolskę, Pomorze, Kujawy, Łęczycę oraz Sieradz. [Wyrozumski,1999, s.256-257]

Łokietek poniósł skutki swojej decyzji. Rozczarowani Wielkopolanie doprowadzili do upadku Łokietka, wybierając na tron wielkopolski Wacława II. Małżeństwo czeskiego władcy z córką Przemysła II – Ryksą, potwierdzało jego prawa dziedziczne do Wielkopolski. Po zajęciu Wielkopolski, zmusił do ucieczki z kraju Władysława Łokietka. Książę przebywał na wygnaniu od 1300 roku. Wacław II koronował się na polskiego króla we wrześniu 1300 roku. W ten sposób ziemie polskie zostały częściowo zjednoczone. Poza Królestwem pozostawały Mazowsze, Dolny Śląsk, ziemia lubuska oraz księstwa górnośląskie. Król przyjął tytuł Rex Bohemie et Polonie. W 1305 roku król Wacław II umiera, a w następnym roku zostaje zamordowany jego syn, Wacław III.

Powrót Władysława Łokietka do kraju, w 1304 roku, możliwy był dzięki wsparciu węgierskich sojuszników. Książę zajął Wiślicę, odzyskał ziemię sandomierską, poparły go sądeckie klaryski i mieszczanie Nowego Sącza. Łokietek odzyskał kolejne ziemie polskie – ziemię sieradzką, łęczycką, Kujawy brzeskie oraz Kraków. W następnym roku odzyskane zostało Pomorze Gdańskie, utracone wkrótce na skutek zdrady rodu Święców. Spór o zagarnięte przez Krzyżaków Pomorze Gdańskie rozstrzygnął sąd kanoniczny w Inowrocawiu, w 1320 - 1321 roku. Krzyżacy mieli zwrócić zagrabione ziemie i zapłacić 30 tysięcy grzywien. Wyrok nie został wykonany. [Wyrozumski, 1999, s. 307] Łokietek nie objął władzą Wielkopolski, Śląska, Mazowsza oraz Pomorza Zachodniego, które utracone zostało w 1309 roku, na rzecz Krzyżaków. [Barański, 2006, s.445 – 451] A może zainteresuje cię także ten artykuł o koronacji Władysława Łokietka?

Koronacja Władysława Łokietka – data ceremonii, skutki dla Polski

W 1314 roku Władysław Łokietek objął władzę w Wielkopolsce. W sposób dyplomatyczny zaspokoił ambicje dwóch największych dzielnic – dokumenty w Małopolsce określają księcia jako Dux Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, necnon heres regni Polonie, natomiast w dokumentach wielkopolskich na pierwszym miejscu pojawia się heres regni Polonie. [ Barański, 2006, s.451]. Sukcesem zakończyły się starania o uzyskanie zgody Stolicy Apostolskiej na koronację. Archidiakon gnieźnieński Janisław, na zjeździe dostojników państwowych w Sulejowie, w 1318 roku, przekazał warunki papieża Jana XXII. Koronacja Władysława Łokietka miała nie obrazić króla czeskiego Jana Luksemburskiego, roszczącego sobie prawa do Wielkopolski. Na miejsce ceremonii wyznaczono więc Kraków, pełniący rolę stolicy. Data koronacji Łokietka – 20 stycznia 1320 roku – stała się symbolem zjednoczenia państwa. Koronę na głowę władcy włożył arcybiskup gnieźnieński, co także podkreślało jedność Królestwa. Wawel stał się miejscem następnych ceremonii koronacyjnych. Przebieg uroczystości opisał ponad sto lat później Jan Długosz, w kronice Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. [Wyrozumski,1999, s.301-302]

Koronacja Władysława Łokietka miała dla Polski ogromne znaczenie, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i na arenie międzynarodowej. Chrześcijański monarcha cieszył się poważaniem europejskich władców, został także uznany za prawowitego króla całej Polski. Jan Luksemburski, dzięki dyplomatycznej decyzji przeniesienia ceremonii koronacyjnej na Wawel, nie wnosił pretensji, widząc w Łokietku króla krakowskiego. Koronacja oznaczała w końcu, że możliwe stało się zjednoczenie Polski przez Władysława Łokietka, przy wsparciu całego społeczeństwa. Dzięki sojuszom politycznym z Węgrami i Litwą, król Władysław I zyskał poparcie zewnętrzne dla działań zjednoczeniowych.

Przebieg wojny z Krzyżakami – przyczyny i najważniejsze etapy walki zbrojnej

Przyczyny wojny z Zakonem należy upatrywać w niepowodzeniu polskich starań o zwrot Pomorza na drodze pokojowej. Wojna z Krzyżakami rozpoczęła się w 1327 roku. W lipcu król Władysław wyprawił się na Mazowsze, by poskromić książąt mazowieckich, nieuznających zwierzchności króla polskiego. Księstwa mazowieckie prowadziły własną politykę, udzielając Zakonowi pomocy zbrojnej i zawierając z Krzyżakami układy sojusznicze. Wobec zagrożenia ze strony Łokietka, Wacław, książę płocki, zwrócił się o pomoc do Krzyżaków. Wojska krzyżackie zostały zatrzymane przez króla pomiędzy Kowalem a Brześciem Kujawskim.

Dalszy przebieg wojny przedstawia się następująco:

• 1328 rok – Krzyżacy, wspólnie z Janem Luksemburskim, zaatakowali Żmudź. Władysław Łokietek wkroczył wówczas do ziemi chełmińskiej, ale wycofał się przed powracającymi wojskami czesko-krzyżackimi. Wacław płocki złożył Lukseburczykowi hołd lenny. W ręce Krzyżaków dostało się Pomorze i połowa ziemi dobrzyńskiej – ziemie darowane Zakonowi przez Jana Luksemburskiego, występującego w roli polskiego króla.
• 1330 rok – Krzyżacy zdobyli Bydgoszcz, Wyszogród oraz Nakło. Łokietek, wspierany przez wojska litewskie, odzyskał Bydgoszcz i Wyszogród.
• Lipiec 1331 rok – Kazimierz, syn Władysława Łokietka, został namiestnikiem Wielkopolski i Kujaw. W lipcu rozpoczęły się nowe działania wojenne. Skutki ataku krzyżackiego to zniszczenie terenów wokół Inowrocławia. Wojska krzyżackie stoczyły nieudaną bitwę pod Pyzdrami, w miejscu pobytu Kazimierza oraz nad jeziorem Zaniemyśl.
• Wrzesień 1331 roku - rozpoczął się marsz krzyżacki do Kalisza, gdzie miała dotrzeć armia Jana Luksemburskiego. Po drodze łupem Krzyżaków padł Sieradz i Szadek. Okazało się jednak, że Jan Luksemburski nie dotarł na czas i Krzyżacy zdecydowali o powrocie do Prus. Władysław Łokietek zaatakował wojska krzyżackie pod Koninem.
• 27 września 1331 – król Władysław I zaatakował wojska krzyżackie pod Płowcami. Polskie siły uderzyły na tylną straż Krzyżaków, rozbijając ją. Starcie z głównymi siłami krzyżackimi nie zostało rozstrzygnięte.
• 1332 rok – Krzyżacy zagrabili całe Kujawy, zdobywając, między innymi, Brześć. Wyprawa odwetowa Łokietka nie doszła do skutku – nuncjusz papieski Piotr z Alwernii doprowadził do rozejmu. Mediatorami mieli zostać władca Czech i władca Węgier. Łokietek zgodził się na takie rozwiązanie. Nie doczekał skutków arbitrażu – król umarł w marcu 1333 roku. [Wyrozumski, 1960, s. 445 – 448] [Barański, 2006, s. 457 – 460]

Zjednoczenie Polski przez Władysława Łokietka, poprzez działania zbrojne, nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Kazimierz Wielki odziedziczył państwo, które tworzyły dwie dzielnice – Wielkopolska i Małopolska. Pomorze Gdańskie, Kujawy i ziemia dobrzyńska zostały zagarnięte przez Zakon. Księstwa na Śląsku, oprócz księstw świdnickiego, jaworskiego i ziębickiego, stały się lennem Królestwa Czeskiego. Ziemia lubuska została zajęta przez Brandenburgię. Istniały także księstwa piastowskie, nieuznające zwierzchności polskiego władcy. [Wyrozumski, 1999, s.315]

Autor: Izabela Sagasz

Bibliografia:

1. M. K. Barański, Dynastia Piastów w Polsce, PWN, Warszawa 2006.
2. T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2002.
3. J. Wyrozumski, Wielka historia Polski. Dzieje Polski piastowskiej (VIII w. – 1370), FOGRA Oficyna Wydawnicza, Kraków 1999.
4. J. Wyrozumski, Historia Polski, tom I, PWN, Warszawa 1960.