Związek Walki Czynnej – powstanie, cele, struktury, działania

Opublikowano: 02.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Organizacja Bojowa PPS i „krwawa środa”

Pod koniec XIX stulecia na ziemiach polskich zaczęły powstawać różnego rodzaju partie polityczne. W 1892 roku założono w Paryżu Polską Partię Socjalistyczną (PPS). Pięć lat później ukonstytuowała się krajowa PPS. W partii tej już od samego początku istotną rolę odgrywali późniejszy prezydent Polski Stanisław Wojciechowski oraz Józef Piłsudski (1867-1935).

W 1906 roku Polska Partia Socjalistyczna podzieliła się na PPS – Frakcję Rewolucyjną oraz PPS – Lewicę. Program PPS – Lewicy zakładał uzyskanie dla przyszłego państwa polskiego szerokiej autonomii, którą miała zapewnić Rosja jako kraj demokratyczny i republikański. Z kolei PPS – Frakcja Rewolucyjna dążyła do utworzenia niepodległej Polski, w której dużymi swobodami miał się cieszyć ogół społeczeństwa.

Jeszcze przed rozłamem w PPS-ie Józef Piłsudski powołał do życia Organizację Bojową PPS (1905). Prowadziła ona działania terrorystyczne wymierzone we władze carskie podczas rewolucji, jaka przewinęła się przez ziemie polskie w latach 1905-1907. 15 sierpnia 1906 roku (tzw. „krwawa środa”) bojówkarze zaatakowali jednocześnie w kilkunastu miastach Królestwa Polskiego (m.in. w Łodzi, Włocławku i Warszawie) katów i agentów rosyjskich. W wyniku skoordynowanej akcji Polaków śmierć poniosło wielu Rosjan.

Organizacja Bojowa prężnie działała również po zakończeniu rewolucji. W 1908 roku bojówkarze napadli m.in. na pociąg pod Bezdanami, który następnie obrabowali. Historia zapamiętała tę akcję jako „skok czterech premierów”. Nazwa wzięła się stąd, iż w napadzie tym uczestniczyło czterech późniejszych premierów Polski (Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor, Tomasz Arciszewski).

Związek Walki Czynnej – historia powstania

Doświadczenia z walk Organizacji Bojowej Józef Piłsudski i jego koledzy wykorzystali podczas tworzenia nowej organizacji bojowej – Związku Walki Czynnej (ZWC). Związek ten powstał w czerwcu 1908 roku we Lwowie. Grupował działaczy PPS, Organizacji Bojowej oraz dwóch galicyjskich grup niepodległościowych: „Odrodzenia” i „Organizacji Nieprzejednanych”. Nominalne przywództwo nad ZWC sprawował Kazimierz Sosnkowski, faktyczne zaś Józef Piłsudski.

Związek Walki Czynnej był organizacją tajną. Jego podstawowym celem było wywołanie powstania zbrojnego i wyzwolenie Polski spod jarzma Rosjan. Jak zakładano, nowe państwo polskie miało być republiką demokratyczną. Związkowcy dążyli również do „społecznej reformy, która by ogółowi obywateli wyzwolonego kraju zagwarantowała prawo do pracy i chleba, a zamieniając ziemię na własność narodową, zwróciła ją dawnemu jej właścicielowi: milionom pracującego ludu”.

Najwyższą władzę w ZWC sprawowały Zjazd oraz Wydział. W skład Wydziału wchodzili: Władysław Rożen, Stefan Dąbkowski, Zygmunt Bohuszewicz oraz Kazimierz Sosnkowski.

ZWC i jego działalność w terenie

Związek Walki Czynnej pod koniec 1908 roku liczył ponad 60 członków. Z kolei dwa lata później – już 219 członków. Związek ciągle rozrastał się o nowe komórki. Swoich przedstawicieli posiadał m.in. w: Leodium, Rydze, Odessie, Charkowie, Kijowie, Moskwie i Petersburgu.

Początkowo ZWC funkcjonował jako szkoła wojskowa. Uczono w niej rozmaitych przedmiotów. I tak Marian Kukiel nauczał geografii i historii, Mieczysław Trojanowski – organizacji wojska i broni, Jerzy Ołdakowski i Jan Gorzechowski – nauki o broni.

Zasadniczy przełom w działaniu ZWC stanowiło powołanie w 1910 roku dwóch jawnych organizacji paramilitarnych: „Związku Strzeleckiego” z siedzibą we Lwowie oraz „Strzelca” z siedzibą w Krakowie. Nadzór nad pierwszą organizacją sprawował Władysław Sikorski, z kolei nad drugą Józef Piłsudski. Władze Austro-Węgier wiedziały o utworzeniu tych związków. Dla nich Związek Walki Czynnej stanowił swego rodzaju narzędzie, które można byłoby wykorzystać podczas ewentualnych walk z Rosją.

Oddziały strzeleckie były jednakowo umundurowane. Regularnie przeprowadzały ćwiczenia w polu. Ćwiczono, wykorzystując broń, dostarczoną przez wojsko. W marcu 1914 roku organizacje strzeleckie liczyły już ponad 6000 członków. Znaczna ich część pochodziła z Galicji.

Kolejne ważne zmiany w ZWC nastąpiły w połowie 1912 roku. Wówczas to rozwiązano Wydział, zaś na jego miejsce ustanowiono Komendanta Głównego i Szefa Sztabu Głównego. Pierwszy resort objął Józef Piłsudski, drugi zaś Kazimierz Sosnkowski.

Kadry Związku Walki Czynnej stanowiły podstawę do utworzonych 27 sierpnia 1914 roku „Legionów Polskich”, które odegrały istotną rolę militarną – z polskiego punktu widzenia – podczas I wojny światowej.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Chwalba A., Legiony Polskie 1914-1918, Kraków 2018.
2. Garlicki A., Historia 1815-2004, Polska i świat, Warszawa 2016.
3. Garlicki A., Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1989.
4. https://www.polskieradio24.pl/39/156/Artykul/2449477,Organizacja-Bojowa-PPS-%E2%80%93-zbrojne-ramie-Pilsudskiego [dostęp: 26.11.2020].
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Krwawa_%C5%9Broda (dostęp: 27.11.2020.
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Walki_Czynnej (dostęp: 27.11.2020].
7. Karwacki W. L., Łódź w latach rewolucji 1905-1907, Łódź 1975.
8. Kieniewicz S., Historia Polski 1795-1918, Warszawa 1983.
9. Kozłowski A., Mościcki H., Rewolucja 1905 w Królestwie Polskim, Warszawa 1955.
10. Kukiel M., Generał Sikorski, Żołnierz i mąż stanu Polski walczącej, Warszawa 1981.
11. Lipiński W., Historia Związku Strzeleckiego, Warszawa 1930.
12. Milewska W., Nowak J. T., Zientara M., Legiony Polskie 1914-1918, Kraków 1988.
13. Orzełek A., Rola Kazimierza Sosnkowskiego w powstaniu Związku Walki Czynnej i kształtowaniu jego oblicza programowego w latach 1908-1909, „Koło Historii” 17 (2015).
14. Pawłowski I., Geneza i działalność Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS 1904-1905, Wrocław 1976.
15. Pestkowska M., Kazimierz Sosnkowski, Wrocław 1995.
16. Potkański W., Odrodzenie czynu niepodległościowego przez PPS w okresie rewolucji 1905 roku, Warszawa 2008.
17. Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, red. M. Przenioslo, S. Wiech, Kielce 2005.
18. Stefanowski R., PPS 1892-1992, Warszawa 1992.
19. Świętek R., Lodowa ściana, Sekrety polityki Józefa Piłsudskiego 1904-1918, Kraków 1998.
20. Terlecki O., Władysław Sikorski 1881-1981, Kraków 1981.
21. Wiśniewska M., Związek Strzelecki 1910-1939, Warszawa 2010.
22. Wrzosek M., Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej 1914-1918, Warszawa 1990.
23. Wyszczelski L., Generał Kazimierz Sosnkowski, Warszawa 2010.
24. Zdrada J., Historia Polski 1795-1914, Warszawa 2007.