8 największych zbrodni reżimów totalitarnych w historii świata

XX wiek – stulecie totalitaryzmów

Historyczne źródła totalitaryzmu

Od czasów starożytnych różne państwa i instytucje próbowały rozwinąć nad obywatelami totalną kontrolę. System tajnych policji, infiltracji podejrzanych środowisk, wymyślnych tortur i masowych uwięzień niewinnych – to wszystko wynalazki, którymi mogły się pochwalić chociażby carska Rosja czy cesarskie Chiny. Modelem dla wielu europejskich reżimów autorytarnych i totalitarnych była też rewolucyjna Francja w okresie wielkiego terroru. Jednak dopiero szok wojny światowej i rozpad starych imperiów zrobił miejsce dla nowych państw totalitarnych. Strach przed chaosem pozwalał manipulować masami, przy użyciu dawnych haseł obiecujących wyzwolenie spod władzy tyranów, koniec nierówności i niesprawiedliwości. Tylko że większości tych tyranów już nie było – ich miejsce zajęli ci, którzy szafowali hasłami. Z nazwy państwa totalitarne były często republikańskie i demokratyczne, chociaż prawdziwy lud czy obywatele mieli w nich niewiele do powiedzenia.

Co to jest totalitaryzm?

Żeby mówić o państwach totalitarnych musimy je odróżnić od autorytarnych. Podstawowa cecha państwa totalitarnego, to próba całkowitej kontroli i podporządkowania jednostki państwu – w myśl faszystowskiego hasła: „Wszystko w Państwie, nic poza Państwem, nic przeciw Państwu”. Zarówno życie prywatne obywateli jak i życie publiczne jest pod państwową kontrolą, dopasowaną do głoszonej ideologii. Charakterystyczny jest silny nacisk na ideologię i język do niej dopasowany (nowomowa), manipulację faktami, obietnicę bezpieczeństwa i spokoju, przy jednoczesnym podtrzymywaniu poczucia niestabilności i chaosu. (por. Arendt H., 1951: 391)

Jeden z amerykańskich politologów – Carl Friedrich wyróżnił sześć cech totalitaryzmu, co do których zgadza się większość teoretyków:

• totalitarna ideologia
• jedna partia kierowana przez dyktatora
• rozbudowany aparat tajnej policji
• kontrola nad środkami masowej komunikacji
• kontrola nad wojskiem
• kontrola nad wszystkimi organizacjami (w tym gospodarczymi) (Linz J., 1995: 303)

Ważnym aspektem totalitaryzmów jest też dostęp do technologii, która umożliwia, usprawnia i ukierunkowuje powyższe formy kontroli.

Największe zbrodnie reżimów totalitarnych

1. III Rzesza – Holocaust: około 6 mln zabitych

Zagłada Żydów nie była jedynym ludobójczym projektem władz III Rzeszy, ale największym, najbardziej konsekwentnie przeprowadzonym i pochłaniającym najwięcej ofiar (poza frontem). Systematyczny sposób w jaki Holocaust został zorganizowany i przeprowadzony jest modelowym przykładem zbrodni totalitarnej. Była nie tylko wymierzona przeciwko narodowi, który Hitler i jego zwolennicy uważali za wrogi a zarazem genetycznie gorszy. Jak zauważył Zygmunt Bauman, w swojej słynnej książce „Nowoczesność i Zagłada” wynikała z „postawy ogrodniczej”. Żydzi byli traktowani jak chwasty w idealnej rzeczywistości nazistów. Świat – według totalitarnej władzy – trzeba dokładnie zaplanować i to co nie pasuje odrzucić. (por. Bauman Z., 2012: 101) Inne wymienione tu zbrodnie, choć bardziej chaotyczne i nie zawsze zamierzone miały tę samą charakterystykę. U ich podstaw leżała chęć całkowitej kontroli.

2. Związek Radziecki – Hołodomor (Wielki Głód na Ukrainie): co najmniej 6-7 mln zabitych

Zagłodzenie ukraińskich chłopów przez władze ZSRR w latach 1932-33 miało inne cele niż zagłada Żydów, ale wynikało z podobnych „ogrodniczych” założeń. Chodziło o zmuszenie do posłuszeństwa lub wyeliminowanie  chłopów, którzy sprzeciwiali się kolektywizacji i przymusowym dostawom ponad możliwości produkcyjne wsi. Jednocześnie miał miejsce atak na ukraińską inteligencję. (Conquest R., 1997: 31) Ukraińcy mieli silne tendencje nacjonalistyczne z jednej i silny ruch anarchistyczny z drugiej strony. Obie opcje nieakceptowalne dla władzy bolszewickiej.

3. Związek Radziecki – Wielka Czystka (Wielki Terror): co najmniej 7 mln zabitych i 20 mln uwięzionych i represjonowanych

Po uporaniu się z kolektywizacją, Stalin i jego zwolennicy wzięli się w latach 1936-38 za przeciwników w partii. Terror jako forma rozprawiania się z przeciwnikami politycznymi został przyjęty już przez Lenina i jego współpracowników (czerwony terror), który świadomie nawiązywał do Rewolucji Francuskiej i wielkiego terroru we Francji. Oprócz zwolenników Lenina i przebywającego na emigracji Trockiego w samej partii, zabito wielu zupełnie niewinnych obywateli, przedstawicieli mniejszości etnicznych, ludzi kultury i sztuki, inteligentów i przedstawicieli wolnych zawodów. Samych rozstrzelanych przez NKWD było około 1,5 mln jeżeli nie więcej. Do tego trzeba dodać ofiary więzień i obozów koncentracyjnych. (rozbudowany opis metod i okoliczności represji jest opisany m.in. w książce Roberta Conquesta „Wielki Terror” – por. Conquest R., 1997) Jako osobną zbrodnię można rozpatrywać tzw. operację polską NKWD, która była specyficznie wymierzona w Polaków mieszkających na terenach republik sowieckich w latach 1937-38. Chociaż Polacy stanowili główny cel ataku, to represjonowano również osoby innej narodowości, podejrzane o szpiegostwo na rzecz II RP. (Conquest R.: 447)

4. ChRL – Wielki skok naprzód: szacuje się między 10 a 40 mln ofiar

W przeciwieństwie do wcześniej wymienionych działań władz totalitarnych, to nigdy nie miała być zbrodnia. Opierała się jednak na tym samym założeniu – „władza wie lepiej”. Mao Zedong oznajmił w 1957 roku, że Chiny mogą w ciągu kilku lat przekształcić się z kraju rolniczego w przemysłową potęgę, zostawiając w tyle Anglię i stając się komunistycznym rajem na ziemi. W następnym roku władze państwowe zabrały się do realizacji Wielkiego skoku. Specjaliści zostali odsunięci od decyzji w poprzednich latach, więc pomysły na to jak rozwinąć przemysł przypominały plan szaleńca. Chłopów odrywano od prac w polu, zmuszając ich do wytapiania stali i pracy przy innych projektach przemysłowych. Skoro kraj miał stać się przemysłową potęgą, to dlaczego nie przetopić też narzędzi rolniczych? Dodatkowo chłopi, zorganizowani na wzór wojska, byli zaangażowani do wycinek lasów, osuszania bagien i budowy kanałów irygacyjnych. Jakby tego było mało władza wiedziała lepiej co zrobić, żeby zwiększyć ilość plonów. Doradzano chłopom dewastacyjne sposoby upraw, a także masowo wybijano wróble (co spowodowało plagę owadów). „Na papierze” w wyniku tych działań Chiny powinny być wschodzącą potęgą przemysłową, więc zwiększono podatek. Jednym słowem zrobiono wszystko żeby wielomilionowy kraj zagłodzić, a krytyków uciszyć. Ta polityka społeczno-gospodarcza była prawdopodobnie największą pomyłką w historii państw totalitarnych. (Sullivan L.R., 2007: 8)

5. Kambodża – tzw. Pola śmierci: ponad 1 mln zabitych

W niedużym, południowoazjatyckim kraju, liczącym wówczas około 7 milionów obywateli w ogóle, od 1 do 2 milionów zabitych to ogromna liczba. I to zaledwie w ciągu czterech lat – 1975-79. Założenie Pol Pota i ugrupowania Czerwonych Khmerów było takiw, że społeczeństwo kambodżańskie należy zrustykalizować. Przedmiotem represji (które prawie zawsze oznaczały śmierć) byli inteligenci, przedstawiciele wolnych zawodów, a także mniejszości narodowe i ludzie o kapitalistycznej przeszłości oraz utrzymujący kontakt z kimkolwiek z zagranicy. Egzekucji dokonywała młodzież ze wsi, specjalnie zwerbowana do tego zadania. Często wyznacznikiem winy było po prostu posiadanie okularów. (Majewski P.M. i in., 2008: 54) Kto nie został zabity od razu, był skazywany na reedukację, co również oznaczało prawie pewną śmierć.

6. Korea Północna – Klęska głodu 1995-99: 2,5 mln ofiar

Zbrodnia koreańskiego rządu przeciwko ludzkości, uznana przez komisję ONZ, nie jest tak oczywista jak przykład Chin czy Kambodży. Głód został wywołany upadkiem ZSRR, izolacją na arenie międzynarodowej i brakiem reform gospodarczych. Faktem jest natomiast, że władze koreańskie próbowały wykorzystać sytuację do rozprawienia się z opozycją polityczną. Kim Dzong Il co prawda poprosił o pomoc międzynarodową, ale dostawy żywności racjonowano – odmawiając ich regionom gdzie władza miała niskie poparcie. Jednocześnie pieniądze były przeznaczane na rozbudowę siły militarnej.

7. Rosyjska FSRR (1918-1922) – Czerwony terror: do 1,7 mln zabitych

Zanim Bolszewicy na dobre umocnili władzę, wprowadzili (dekretem 5 września 1918 roku) terror jako formę usprawiedliwionej walki z siłami reakcji. Przyjęty dekret usprawiedliwiał masowe represje o podłożu klasowym i stosowanie odpowiedzialności zbiorowej wobec lokalnych społeczności. Jednym z celów było pozbycie się białogwardzistów, ale wiele represji było wymierzonych w ludność cywilną.