Bezprym, okrutny syn Bolesława Chrobrego – pochodzenie, panowanie, skutki rządów

Pod czujnym okiem wielkiego polityka

Bezprym jako pierworodny syn Bolesława Chrobrego urodził się około 987 roku. Jego matką była nieznana z imienia Węgierka, przypuszczalnie córka księcia węgierskiego Gejzy albo księcia siedmiogrodzkiego Gyuli. Wkrótce po urodzeniu Bezpryma, Chrobry wypędził żonę z kraju. Nie są znane bliżej powody tej decyzji. Nie wiadomo też, czy Węgierka wzięła ze sobą syna, czy też pozostał on na dworze ojca. Ubóstwo źródeł uniemożliwia udzielenie satysfakcjonującej odpowiedzi w tej materii.

Z drugiej jednak strony warto zauważyć, iż jeśli Bolesław Chrobry pozbyłby się Bezpryma, to popełniłby poważny, wręcz niewybaczalny błąd. Chodziło o ciągłość dynastii, której gwarantem byłby jego pierworodny syn. Bolesław nie miał przy tym żadnej pewności, że w przyszłości urodzi mu się jeszcze jakiś potomek. Wprawdzie był jeszcze młody, jednak życie pisze różne scenariusze. Z tych względów można uznać, iż Bezprym mimo wszystko nie wyruszył razem z matką na Węgry.

Jak wyglądało życie młodego Bezpryma pod okiem ojca, można tylko zgadywać. W dzieciństwie był z pewnością świadkiem, jak po śmierci dziadka Mieszka I (992) bili się o schedę zrodzeni po nim z różnych matek synowie. Był wśród nich i ojciec Bezpryma, któremu udało się opanować trudną sytuację. Czy wydarzenia te odbiły się jakoś na psychice chłopca, nie wiadomo.

W 1000 roku Bezprym uczestniczył w słynnym zjeździe gnieźnieńskim, którego opis znalazł się w kilku niezależnych źródłach. Piast miał wówczas przynajmniej 14 lat, a więc wedle ówczesnych wyobrażeń, był już dorosłym mężczyzną. Bezprym na własne oczy widział wielkiego Ottona III, na którego temat krążyły różne informacje.

Z kolei w 1001 roku widzimy Bezpryma w odległej Italii. W jednym z żywotów zapisano, iż wstąpił on do pustelni w Pereum niedaleko Rawenny, kierowanej przez późniejszego świętego – Romualda, po czym obdarował swego dobrodzieja znakomitym wierzchowcem. Podane informacje doczekały się wielu interpretacji. Niewykluczone, iż Bezprym osiadł w pustelni, ponieważ został do tego namówiony przez Romualda, znanego z faktu „łowienia dusz”.

Można sobie tylko wyobrazić, jaka była reakcja Bolesława Chrobrego na postępek Bezpryma. Być może władcą tym targały same negatywne emocje. Może w jego sercu pojawiły się złość i rozgoryczenie. To zapewne wtedy – jak przypuściła część historyków – książę Polski zdecydował się wydziedziczyć Bezpryma. Odtąd na następcę tronu piastowskiego przewidywano księcia Mieszka, zrodzonego z Emnildy, trzeciej żony Bolesława.

Dwa powroty Bezpryma do kraju

Rządy Mieszka II

Po śmierci Bolesława Chrobrego (1025) władzę w Polsce przejął wspomniany już Mieszko (II). Jego panowanie historycy oceniają rozmaicie. Prowadzona przezeń polityka doprowadziła w ostatecznym rozrachunku do upadku jego państwa.

Tymczasem Mieszko odnosił same sukcesy. Najpierw koronował się na króla, a następnie najechał wschodnią Saksonię (1028) i odparł odwetowy atak cesarza Konrada II na Połabie (1029). Według niektórych historyków, zwycięską ofensywę na Saksonię Mieszko II powtórzył w 1030 roku.

W międzyczasie król rozprawił się również z opozycją. Na jej czele stanęli jego dwaj bracia: Bezprym i Otton. Na wieść o śmierci ojca ten pierwszy powrócił do kraju z Włoch i zażądał od Mieszka II należnej części ojcowizny. Z podobnymi żądaniami najprawdopodobniej wystąpił także Otton.

Zainicjowana przez Bezpryma rebelia zakończyła się ostatecznie fiaskiem. Nie wiadomo, jak ona przebiegała. Znany jest tylko jej skutek. Zarówno Bezprym, jak i Otton opuścili Polskę i udali się na Ruś (krótki opis tych wydarzeń zaprezentował w swej kronice kapelan cesarski Wipon). Rządy Mieszka II były – przynajmniej na razie – niezagrożone.

Wielka wojna i wielka polityka (1031)

Bezprym nie mógł pogodzić się z wygnaniem. Zapewne już od pierwszych dni przymusowego pobytu na Rusi rozmyślał nad odwetem. Oczywiście sam był za słaby, aby wymóc na bracie jakiekolwiek ustępstwa. Stąd postanowił poprosić o pomoc kniazia kijowskiego Jarosława Mądrego. Ten zgodził się zainterweniować na rzecz malkontenta. Rzecz jasna, nie robił tego za darmo.

Bezprym, chcąc zwiększyć swoje szanse w planowanej wojnie z Mieszkiem II, wysłał na dwór Konrada II Ottona, aby Niemcy uderzyli na Polskę od zachodu, co z kolei ułatwiłoby przeprowadzenie ofensywy Rusinom. Cesarz bez większego namysłu przyjął ten plan. W efekcie nawiązano sojusz rusko-niemiecki. Pierwszy rozbiór Polski stał się faktem!

Działanie wojenne przeprowadzono w 1031 roku. Wszystko poszło zgodnie z ułożonym wcześniej planem. Mieszko II nie miał praktycznie nic do powiedzenia. Najpierw musiał uznać wyższość cesarza, a następnie kniazia ruskiego, który zajął przygraniczny obszar Grodów Czerwieńskich. Wkrótce potem Bezprym opanował Wielkopolskę i stał się panem sytuacji. Kilkuletnie panowanie drugiego króla Polski dobiegło w ten sposób końca.

Bezprym jako tyran

Jeszcze krócej trwały rządy Bezpryma. Źródła sugerują, iż nowy władca Polski krwawo rozprawił się z opozycją, a więc poplecznikami Mieszka II. Nie wiadomo, ile osób straciło w trakcie prześladowań głowy, a ile wtrącono do lochów. Skala tego zjawiska musiała być zapewne spora, w przeciwnym bowiem razie informacja na ten temat nie dochowałaby się w przekazach z epoki.

Postępowanie Bezpryma musiało wywołać opór ze strony prześladowanych. Nie mogli oni bowiem pozwolić sobie na dalszą zwłokę, która doprowadziłaby ich do totalnego rozbicia. Działania syna Chrobrego z dzisiejszej perspektywy wydają się oczywiste: poprzez fizyczną eliminację swych potencjalnych, jak i faktycznych przeciwników zamierzał utrzymać się przy władzy, zdobytej z wielkim trudem.

Bezprym, jak stąd wynika, działał w myśl zasady: cel uświęca środki. Trudno przesądzić, czy ktoś pomagał mu w planowaniu kolejnych intryg, czy też wszystko kontrolował sam (ewentualnie miał przy sobie kilku doradców). Druga z opcji wydaje się bardziej prawdopodobna, gdyż w ten sposób ograniczał do zupełnego minimum krąg osób, które mogły ewentualnie go w przyszłości zdradzić, czego zapewne bał się aż zanadto

Lęki Bezpryma okazały się uzasadnione. W końcu ktoś targnął się na jego życie. Nastąpiło to wiosną 1032 roku. W przeświadczeniu części specjalistów, do śmierci Bezpryma mógł przyczynić się sam Mieszko II. Niestety brakuje na potwierdzenie tego domysłu odpowiednich świadectw źródłowych. Niemniej jednak syn Emnildy najbardziej skorzystał na śmierci starszego brata i przejął po nim władzę w Polsce, w której rządził do 1034 roku.