Bhimrao Ramji Ambedkar – co wspólnego miał z dalitami? Niedotykalni jako kasta w Indiach, o której się nie mówi

Dalitowie czyli niedotykalni w Indiach, o których się nie mówi

Skąd wziął się podział kast indyjskich?

Do dnia dzisiejszego nie wiadomo tak do końca, skąd pojawiły się kasty w Indiach i kto dokładnie je ustanowił. Za twórców społeczeństwa podzielonego na kasty uznaje się braminów – ludzi o najwyższej władzy w Indiach. Kasty powstały także za sprawą Ariów, tzw. Indo-Irańczyków będących odłamem ludu indoeuropejskiego. Ariowie po podbiciu indyjskiego państwa chcieli pokazać, że są lepsi od lokalnych mieszkańców. Uznaje się, że w dużym stopniu właśnie oni przyczynili się do powstania czterech głównych warn w Indiach. Każda z warn posiada swój osobny kodeks moralny, ale też przywileje. Warny dzielą się na kasty, które różnią się od siebie. Przynależność do którejkolwiek z nich jest dziedziczna.

Należy w tym miejscu odróżnić system kastowy od warn. Są to pojęcia zamiennie używane na Zachodzie, jednak wcale nie są bliskoznacznymi słowami. Warna jest statusem społecznym zbliżonym do Europy z czasów średniowiecza, zaś kasta to termin indyjski – w Indiach mówi się na kastę dźati. Można rozróżnić ok. 3 tysięcy kast oraz podkast indyjskich. Kasta do dziś stanowi podstawowy podział społeczeństwa mimo, że system kastowy zniesiono zaraz po tym, jak Indie odzyskały niepodległość.

Przynależność do dźati zależy od urodzenia. Nie można zmienić swojej kasty żeniąc się z kimś, odznaczając się specjalnymi zasługami czy też zdobywając bogactwo. Kasta to coś, co „ciągnie się” za człowiekiem od momentu jego narodzin. Często też endogamiczność grupy społecznej powiązywana jest z zawodem, jaki wykonuje dana osoba. Można również spotkać się w Indiach z nazwiskami ludzi biorącymi się od nazwy konkretnej kasty.

Czy w indyjskich kastach istnieje hierarchia?

Nie ma w Indiach czegoś takiego, jak system hierarchiczny. Mieszkańcy Indii bardziej przykładają wagę do podziału dźati na „lepsze” lub „gorsze”. Związane jest to z hinduistycznym pojęciem nieczystości oraz czystości. Z reguły, jeżeli ktoś należy do kasty wyższej, stara się unikać kontaktów z kastą niższą uznawaną za gorszą. Nie ma zatem wspólnych posiłków kasty gorszej z lepszą i nie zawiera się mieszanych kastowo małżeństw. Przykładowo, w indyjskim sądzie władzę sprawuje osoba wysoce urodzona. Przed przesłuchiwaniem człowieka kasty niższej od swojej, sędzia może zarządzić nawet umycie krzesła niedotykalnego.

Mimo teoretycznego braku hierarchii w Indiach, w dalszym ciągu istnieje podział na czystych i nieczystych – lub inaczej tak zwanych niedotykalnych. Do tej drugiej grupy zalicza się głównie zawody takie, jak grabarz czy rzeźnik (kontakt z krwią i zwłokami zwierzęcymi). Podział na czystych i nieczystych przejawia się w każdej dziedzinie życia, również w kuchni – właśnie dlatego bramini jako najwyższa warna najczęściej są kucharzami. Nie wolno im bowiem przyjmować potraw czy wody z rąk niedotykalnych bądź kast niższych, niż własna.

Jak wyglądają kasty w Indiach? Podział warn

Przyjęło się już w starożytności, że społeczeństwo indyjskie dzieli się na cztery warny. Mają one odzwierciedlać porządek społeczeństwa oraz jego wzorzec. Warny dzielą się na poszczególne kasty, a te w wielu przypadkach rozpadły się również na podkasty. Poniżej postaramy się zobrazować, jak mniej więcej wygląda to w indyjskim społeczeństwie. Należy pamiętać, że każda z czterech wymienionych warn dzieli się na kasty o zróżnicowanych zwyczajach bądź tradycjach.

• Bramini – najwyższa warna w hinduizmie. Bramini są podzieleni na wiele różnorodnych kast. Bardzo często to właśnie oni są kapłanami, posiadają najcenniejszą wiedzę, odprawiają najważniejsze rytuały i pełnią najbardziej znaczące funkcje w Indiach. Z reguły są też wegetarianami i abstynentami.
  
• Kszatrija – dawniej należeli do tej warny rządcy oraz rycerze, dążący za wszelką cenę do dharmy (prawidłowego wypełniania obowiązków religijnych oraz społecznych).
  
• Wajśja – zajmują się głównie handlem i produkcją.
  
• Śudra – najniższa spośród czterech głównych warn w Indiach, zajmująca się rolnictwem.

Jak można zauważyć, bramini decydują o religii i każdej niższej warstwie społecznej. Kszatrije to żołnierze oraz ziemiaństwo, Wajśjowie odpowiadają za handel i rzemiosło, zaś Śudranie zajmują się uprawą roli. Za najniższą kategorię społeczeństwa uznaje się niedotykalnych, czyli osoby nie należące do żadnej z kast. Mogą to być np. osoby zajmujące się zawodem uznawanym w Indiach za nieczysty. W przypadku gdy bramin dotknie osoby uznawanej za niedotykalną, powinien poddać się kąpieli rytualnej – czyli ceremonii czyszczenia, by zmyć hańbę po kontakcie z niedotykalnym.

Kim jest dalit w Indiach? Czy łatwo go rozpoznać?

Dalitowie nazywani są również pariasi. Potocznie określa się ich jednak jako niedotykalni. Za dalitów uważa się mieszane grupy społeczne z indyjskiego systemu kastowego – głównie z niższych dźati oraz te, które nie należą do żadnej kasty. Dalitowie zamieszkują Indie, ale też Nepal, Bangladesz i Sri Lankę (ok. 260 mln populacji na świecie). Prawdopodobnie Ariowie zapoczątkowali ów terminologię, po podbojach Indii. Niedotykalni ostatecznie jednak sami określili się dalitami (czyli uciemiężonymi), by zwrócić uwagę na swoje problemy wynikające z przynależności do grupy społecznej. Kto uważany jest za dalita? Najczęściej:

• Rybacy, rzeźnicy – odbierają życie żywym stworzeniom
• Grabarze – mają kontakt ze zwłokami
• Sprzątacze, pracze – mają styczność z kałem, moczem, potem bądź śliną
• Adiwasi – rdzenna ludność Indii

Przed uzyskaniem niepodległości niedotykalni byli w Indiach szykanowani. Wolno im było mieszkać wyłącznie na przedmieściach, nie pozwalano wchodzić do miejsc uznawanych za święte, zabroniono korzystać z toalet publicznych czy też czerpać wodę z tego samego źródła co wyższa kasta. Po dotknięciu dalita wyższe kasty musiały przejść rytuał oczyszczający, by zmyć z siebie nieczysty dotyk. Niektóre części Indii (zwłaszcza południowe) nie uznają nawet spojrzeń na dalitów – kontakt wzrokowy z niedotykalnym uznaje się tam bowiem za hańbę. Na południu Indii często można spotkać się z przemocą wobec dalitów, na którą nie reaguje policja. Przez złe traktowanie wielu niedotykalnych odrzuciło hinduizm i przeszło na chrześcijaństwo, buddyzm albo islam, jak radził Bhimrao Ramji Ambedkar. Tylko tak bowiem mogli wyrwać się z szykanującego społeczeństwa.

Ciężko jest rozpoznać niedotykalnego po cechach fizycznych. Z reguły nie różni się niczym od wyższych kast.  Odróżnienie dalita od innych grup społecznych ułatwia jedynie strój bądź praca, którą wykonuje. Mimo, że w Indiach od ponad pół wieku oficjalnie istnieje równouprawnienie, do dziś system kastowy utrzymuje się w społeczeństwie i segreguje je tak, jak dawniej. Dalitowie wciąć traktowani są jako niedotykalni. W dalszym ciągu przynależenie do danej kasty ma w Indiach ogromne znaczenie. System kastowy głęboko zakorzenił się w tradycji indyjskiego państwa. Na tyle mocno, że przez ostatnie lata ciągle wybuchają zamieszki i konflikty – dalitowie wciąż próbują bowiem wyrwać się z nakazów religijnych i żyć zgodnie z panującym prawem. W Indiach regularnie odbywają się w związku z tym protesty przeciwko dyskryminacji pozakastowej.

Pierwszy uczony niedotykalny, czyli Bhimrao Ramji Ambedkar

Kim był Bhimrao Ramji Ambedkar? Edukacja Ambedkara

Ambedkar urodził się 14 kwietnia 1891 roku. Był czternastym i ostatnim dzieckiem Ramji Maloji i Bhimabai Sakpal. Jego rodzina pochodziła z Marathi i należała do dalitów, czyli nietykalnych poddawanych ciągłej dyskryminacji społeczno-ekonomicznej. Z tego też względu Bhimrao jako chłopiec nie mógł siedzieć w tej samej klasie, co koledzy z wyższych kast. Gdy Bhimrao potrzebował pić wodę, ktoś z wyższej kasty musiał mu ją nalewać z odpowiedniej wysokości – dalitom nie wolno było bowiem dotykać ani wody, ani naczynia.

W 1897 roku rodzina Ambedkara przeniosła się do Bombaju, gdzie chłopiec był jedynym niedotykalnym zapisanym do liceum Elphinstone. W 1907 roku młody Bhimrao zdał egzamin maturalny, a już w następnym roku wstąpił do Elphinstone College stając się pierwszym z dalitów, który tego dokonał. Gdy udało mu się zdać cztery egzaminy z języka angielskiego, dalitowie świętowali. W 1912 roku Ambedkar zdobył dyplom z ekonomii i nauk politycznych na Uniwersytecie w Bombaju. W 1913 roku Ambedkar przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. Otrzymywał stypendium stanowe Barody i kształcił się w Columbia University (Nowy Jork). W 1916 roku Bhimrao ukończył pracę magisterską na temat dywidendy narodowej w Indiach.

Bhimrao zapisał się na kurs adwokacki w Gray’s Inn w London School of Economics, gdzie rozpoczął pracę nad swoją rozprawą doktorską. W czerwcu 1917 roku wrócił do Indii, bo skończyło się jego stypendium. W 1921 roku został magistrem, a dwa lata później ukończył studia doktoranckie zostając doktorem nauk ekonomicznych.

Sukcesy polityczne Ambedkara i Nowa Konstytucja Indii

Ambedkar był kształcony w stanie Baroda, więc musiał mu służyć. Został mianowany sekretarzem wojskowym w Gaikwad, później pracował jako prywatny korepetytor, księgowy i doradca inwestycyjny. Kiedy jednak wydało się, że jest dalitem, musiał zakończyć biznes doradczy. Bhimrao został profesorem ekonomii politycznej w jednej ze szkół wyższych w Bombaju, a później pracował jako prawnik. Praktykując prawo w Sądzie Najwyższym w Bombaju próbował promować edukację dalitów i podnosić ich na duchu. Chciał poprawić sytuację społeczno-ekonomiczną niedotykalnych, zwłaszcza że sam pochodził z tego szykanowanego w Indiach społeczeństwa. W obronie praw dalitów utworzył wiele czasopism (np. Mook Nayak).

W 1925 roku Ambedkar został powołany do Komitetu Prezydencji Bombaju. Niedługo potem zdecydował się rozpocząć jeszcze większe działania w celu dobra dalitów. Walczył m.in. o możliwość korzystania przez nich z tej samej wody pitnej czy wstęp do świątyń hinduistycznych. W 1935 roku Ambedkar został mianowany dyrektorem Government Law College w Bombaju, gdzie piastował stanowisko przez dwa lata. Pełnił również funkcję przewodniczącego na Uniwersytecie w Delhi, po śmierci Shri Rai Kedarnatha. W 1936 roku Bhimrao założył Niezależną Partię Pracy, która zakwestionowała wybory w Bombaju w 1937 roku. W tym samym roku wydał również książkę krytykującą cały system kastowy w Indiach.

Po uzyskaniu przez Indie niepodległości 15 sierpnia 1947 roku, nowy rząd kierowany przez Kongres zaprosił Ambedkara do pełnienia funkcji pierwszego ministra sprawiedliwości.  W dniu 29 sierpnia został mianowany przewodniczącym komitetu opracowującego konstytucję. Został powołany przez Zgromadzenie Konstytucyjne do współtworzenia nowej Konstytucji Indii. Ambedkar zapewniał w niej gwarancję i ochronę dla obywateli – w tym wolność wyznania, zniesienie szykanowania niedotykalnych i zakaz wszelkich form dyskryminacji. Ambedkar opowiedział się również za szerokimi prawami ekonomicznymi i społecznymi dla kobiet. Miał ogromną nadzieję, że wreszcie uda się wyeliminować nierówności społeczno-ekonomiczne i brak jakichkolwiek szans dla dalitów. Konstytucja weszła w życie 26 stycznia 1950 roku.

W latach 50-tych Ambedkar stworzył ruch zachęcający dalitów, by przechodzili na buddyzm – religię, która nie uznaje hinduistycznych kast. W 1956 roku sam przeszedł na ów religię. Bhimrao Ramji Ambedkar zmarł we śnie 6 grudnia tego samego roku. Na zawsze stał się jednak bohaterem szykanowanych kast w Indiach.