Bitwa morska w Zatoce Świeżej – data, strony, przyczyny, przebieg, znaczenie
15 września 1463 roku rozegrała się krwawa bitwa morska w Zatoce Świeżej (inaczej: bitwa na Zalewie Wiślanym). Starcie to miało istotne znaczenie dla dalszego przebiegu wojny trzynastoletniej pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim. Omawiana w tym miejscu bitwa zakończyła się druzgocącym zwycięstwem połączonej floty kaperskiej Gdańska i Elbląga. Jak właściwie doszło do tego starcia? Jak wyglądało ono krok po kroku? Jaki był jego rezultat?
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o ważnych bitwach historycznych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Operacja gniewska – uwarunkowania i strony konfliktu
W 1462 roku wojska zakonu krzyżackiego musiały uznać wyższość najemnych wojsk polskich, dowodzonych przez utalentowanego burgrabiego krakowskiego Piotra Dunina w bitwie pod Święcinem. Od tego momentu wybuchła w 1454 roku tzw. wojna trzynastoletnia weszła w decydującą fazę.
W lipcu 1463 roku Piotr Dunin podszedł pod Gniew, rozpoczynając jego oblężenie. W Gniewie znajdował się ważny punkt przeprawowy, umożliwiający przejęcie kontroli nad żeglugą na Wiśle. W celu opanowania zaatakowanego ośrodka Polacy nacierali na dzielnie broniącą się załogę, zarówno ze strony lądu, jak i wody. Wszystkie szturmy Krzyżakom udało się odeprzeć.
Jeszcze w sierpniu Wielki Mistrz zakonu krzyżackiego Ludwik von Erlichshausen podjął nieudaną próbę przyjścia Gniewowi z pomocą. Wkrótce potem Ludwik zdecydował się jeszcze raz przybyć z odsieczą zagrożonemu ośrodkowi. W tym też celu zgromadził dość pokaźną armię, którą postanowił przetransportować do Gniewu drogą wodną. Po drodze zamierzał również połączyć się z wojskami lądowymi pod dowództwem Bernarda Szumborskiego. Jak się później okazało, z planów tych ostatecznie nic nie wyszło.
Manewry przed bitwą i ich znaczenie
Na deblokadę Gniewu Ludwik von Erlichshausen rzucił 1500 zbrojnych, których załadował na 44 różnego rodzaju okręty. Wypłynął z nimi z Królewca i przez wody Zatoki Świeżej wpłynął następnie na Wisłę Elbląską. Na wysokości wsi Żuławki armada krzyżacka natknęła się na 10 statków gdańskich, które schroniły się za zatopionym galarem i wbitymi w poprzek rzeki palami.
Krzyżacy aż przez trzy dni stali w tym rejonie, czekając na przybycie ze Stargardu sił lądowych i nie pretendując równocześnie na sforsowanie przeszkody. Nie mogąc doczekać się posiłków, dowództwo krzyżackie zadecydowało o odwrocie w kierunku Królewca. Dowodzący siłami flotylli gdańskiej (około 500 ludzi) kaprowie Wincenty Stolle i Maciej Kolmener tylko na to czekali i po odpłynięciu wroga ruszyli za nim w pościg, depcząc mu po piętach.
Po drodze gdańszczanie połączyli się z flotą elbląską, na której czele stał Jakub Vochs. Połączone siły gdańsko-elbląskie wynosiły w sumie 25 okrętów. Wprawdzie Krzyżacy posiadali większą flotyllę, jednak to strona polska dysponowała jednostkami znacznie zwinniejszymi, co wpłynęło na przebieg późniejszej bitwy.
Bitwa morska w Zatoce Świeżej – data i przebieg
Do starcia się oręża polskiego z krzyżackim doszło 15 września 1463 roku na wodach Zatoki Świeżej, przypuszczalnie pomiędzy Suchaczem a Kamionkiem Wielkim. Bój rozpoczęli Polacy o świcie, ustawiając się szerokim półksiężycem wokół armady krzyżackiej. Manewr ten uszedł kompletnie uwadze dowództwa zakonnego, zmuszonego pozostać w defensywie.
Krzyżacy mimo niekorzystnego położenia nie zamierzali łatwo oddawać skóry połączonym siłom gdańszczan i elblążan. Obie strony wymieniły między sobą mnóstwo pocisków z broni palnej (głównie hakownic) i miotającej (kuszy i łuków). Szczególnie groźne dla Krzyżaków okazały się bełty i strzały owinięte zapalonymi szmatami, za pomocą których puszczono z dymem kilka ich okrętów.
Druga faza bitwy rozpoczęła się od zszczepienia się ze sobą okrętów polskich z krzyżackimi. Dym wydobywający się z płonących okrętów dawał się mocno we znaki zarówno broniącym się dzielnie Krzyżakom, jak i atakującym ich z każdej strony kaprom. Kiedy walczącym zabrakło już broni, w ruch weszły nawet wiosła i bosaki. Ten etap starcia był niezwykle krwawy.
Wielki Mistrz, widząc, jak jego armada topnieje w oczach, postanowił się ewakuować z niewielkimi siłami. Reszta wojsk krzyżackich, która pozostała na placu boju, albo próbowała wydostać się z okrążenia, uciekając na ląd, albo została schwytana. W ręce zwycięzców wpadły wszystkie okręty wroga (część z nich była poważnie uszkodzona) z zaopatrzeniem i uzbrojeniem wiezionym na deblokadę Gniewu oraz ponad 500 jeńców. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat wojny o ujście Wisły?
Rezultat zmagań
Jak z powyższego wynika, bitwa morska w Zatoce Świeżej zakończyła się całkowitym pogromem wojsk krzyżackich. W ciągu ostatnich dwóch lat (1462-1463) była to już druga dotkliwa klęska władz zakonu, który został pozbawiony floty.
Bezpośrednim skutkiem przegranej z kretesem bitwy morskiej była kapitulacja Gniewu. Nastąpiła ona 1 stycznia 1464 roku. Od tej pory Polacy niepodzielnie panowali na morzu, pustosząc brzegi krzyżackie i odcinając Królewiec, ówczesną stolicę państwa zakonnego, od dostaw drogą morską.
Przewaga Polaków zaznaczyła się również na lądzie, szczególnie po tym, jak poddał się im najzdolniejszy z ówczesnych zaciężnych dowódców krzyżackich – Bernard Szumborski. Po kolei zaczęły padać ostatnie punkty oporu zakonu na Pomorzu. W październiku 1466 roku w Toruniu został podpisany pokój, kończący wojnę trzynastoletnią. Zwycięsko wychodziła z niej strona polska, zmuszając przeciwnika do zwrotu Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i michałowskiej oraz Warmii i Powiśla.
Autor: Mariusz Samp
Bibliografia:
- Barkowski Robert F., Historia wojen gdańskich – średniowiecze, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2017.
- Biskup Marian, Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454-1466, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1967.
- Biskup Marian, Wojna trzynastoletnia i powrót Polski nad Bałtyk w XV wieku, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1990.
- Dyskant Józef Wiesław, Zatoka Świeża 1463, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2009.
- Górski Karol, Pomorze w dobie wojny trzynastoletniej, Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2014.
- Koremba Łukasz, Bitwa na Zalewie Wiślanym – morska klęska Krzyżaków [https://histmag.org/Bitwa-na-Zalewie-Wislanym-morska-kleska-Krzyzakow-17417; dostęp: 01.06.2021].
- Nowak Marian, Wojna trzynastoletnia 1454-1466, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974.
- Polskie tradycje wojskowe, t. 1, Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców, Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów, red. J. Sikorski, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1990.
- Samp Mariusz, Wojna trzynastoletnia – data, przyczyny, strony, przebieg, konsekwencje [https://kronikidziejow.pl/porady/wojna-trzynastoletnia-data-przyczyny-strony-przebieg-konsekwencje; data: 01.06.2021].
- Sikorski Janusz, Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1972.