Bitwa pod Maciejowicami - ostatnie starcie generała Tadeusza Kościuszki

Przyczyny powstania kościuszkowskiego i jego przebieg

Koniec XVIII wieku był dla Polski czasem szokująco szybkiego upadku. W maju 1791 roku posłowie wiwatowali z królem na cześć nowoczesnej konstytucji. W 1792 roku przegrana w wojnie z Rosją stawiała pod znakiem zapytania istnienie królestwa Polskiego. Przyczyny powstania kościuszkowskiego były oczywiste – chodziło o uratowanie kraju. Nie tylko jego niepodległości, ale zdobyczy społecznych konstytucji, wolności słowa, wolności osobistej obywateli oraz gospodarki. Wśród politycznych przyczyn powstania kościuszkowskiego wymienia się:

• Konfederację targowicką i klęskę w wojnie z Rosją
• Okupację Rzeczpospolitej przez wojska rosyjskie
• II Rozbiór Polski (podział terytorium między Rosję i Prusy)

Oprócz tego okupacja rosyjska pogarszała stan polskiej gospodarki. Upadły banki, ceny żywności były coraz wyższe. Jednocześnie rząd targowicki wprowadził bardzo ścisłą cenzurę. Próbowano całkowicie odciąć Polaków od rewolucyjnej Francji, która była dużą inspiracją dla zwolenników reform społecznych.

Sprzysiężenie powstańcze zawiązano w Saksonii już w 1792 roku. Tadeusz Kościuszko, jeden z członków sprzysiężenia, miał zostać dyktatorem wojskowym. Miał już wtedy doświadczenie militarne jako uczestnik amerykańskiej wojny o niepodległość. W 1793 roku misja Tadeusza Kościuszki do Francji miała zapewnić pomoc w roznieceniu rewolucji przeciw zaborcom Polski. Następnie Kościuszko pojechał do Drezna, gdzie opracował instrukcję dobrze zorganizowanego powstania. Niestety nie została ona wykonana. Dowódcy w Polsce uważali, że przygotowania są za mało zaawansowane. W końcu zostali zmuszeni do działania. Bezpośrednimi przyczynami powstania kościuszkowskiego stały się wykrycie spisku powstańczego przez władze rosyjskie i decyzja Kościuszki o przyjeździe do kraju.

W marcu 1794 roku Kościuszko przyjeżdża do Polski i 24 marca składa przysięgę na rynku w Krakowie. Przysięga miała duże znaczenie przed rozpoczęciem powstania kościuszkowskiego. Gwarantowała, że dyktatura nie zostanie wykorzystana inaczej jak tylko do walki o niepodległość kraju.

4 kwietnia odbyła się zwycięska bitwa pod Racławicami. Podniosła morale powstańców i dawała nadzieje na dalsze sukcesy. Do zwycięskiej bitwy pod Racławicami przyczyniło się kilka zwycięstw. Dzięki wygranej gen. Zajączka pod Ibramowicami tego dnia rano w ręce polskie trafili jeńcy. Od nich uzyskano informacje o planach rosyjskich. W czasie bitwy dobre dowodzenie Kościuszki przezwyciężyło próby rozbicia armii przez Rosjan. Ogromną rolę w bitwie odegrały oddziały kosynierów – ochotników z chłopstwa, którzy walczyli za pomocą kos postawionych na sztorc. Ostatecznie straty Polaków były znikome w porównaniu z rosyjskimi.

Zwycięstwo w bitwie pod Racławicami nadało tempo dalszym ruchom powstańców. W Warszawie oddziały milicji, pod dowództwem Jana Kilińskiego wypędziły garnizon rosyjski. Wybuchła insurekcja w Wilnie, gdzie ogłoszono powstanie Rady Najwyższej Rządowej Litewskiej.

7 maja 1794 zwycięski wódz powstania wydaje uniwersał Połaniecki. Jest to dokument przyznający wolność osobistą chłopom pańszczyźnianym. Uniwersał Połaniecki był też ostatnim dokumentem II Rzeczypospolitej.

W Warszawie stracono dowódców Targowicy i powstała Rada Najwyższa Narodowa. Polacy i Litwini zaczęli naprawdę wierzyć, że niewola pod rządami rosyjskimi dobiega końca.

Latem armia Rzeczpospolitej poniosła kilka strat. Wojsko pruskie wkroczyło do Krakowa. Do walki z powstańcami dołączyli Austriacy. W sierpniu Rosjanie wkroczyli do Wilna. Mimo to nadzieje na zwycięstwo powstania kościuszkowskiego były jeszcze duże. We wrześniu rozpoczęła się insurekcja przeciw Prusom w Wielkopolsce.

Bitwa pod Maciejowicami

Jesień 1794 roku to coraz gorsze wieści z frontu rosyjskiego. Jednocześnie dowódcy próbowali wspierać powstanie wielkopolskie. Skutkowało to rozproszeniem sił, mimo reorganizacji wojska i włączenia włościan do regularnego poboru.

Jednak powstańcy mogli liczyć na wygraną. Wojska Prus i Rosji odstąpiły od oblężenia Warszawy i rozdzieliły się. Rosjanie postanowili atakować na północy. Niestety Kościuszce nie udało się pozyskać odpowiednio wcześnie tych informacji. Obawiał się ponownego ataku na stolicę. Część sił zbrojnych wysłał na pomoc Wielkopolsce. Te decyzje przesądziły o klęskach pod Krupszycami (17 września) i Terespolem (19 września). Dopiero po stratach na froncie północnym naczelnik zdecydował się na działania ofensywne. Chciał nie dopuścić do połączenia dwóch części armii rosyjskiej. 9 października siły polsko-litewskie zaczęły się gromadzić pod Maciejowicami.

Bitwa pod Maciejowicami rozpoczęła się następnego dnia rano. Doszło do niej w niesprzyjających okolicznościach. Część oddziałów nie dotarła na czas na pole bitwy, żołnierze byli zmęczeni i nieprzygotowani. Mimo to początkowo polskie oddziały odnosiły sukcesy. Rosjanom udało się jednak szybko rozbić prawe skrzydło armii, następnie pokonali kosynierów. Zginął gen. Krzycki dowodzący tą formacją. Kościuszko, widząc co się dzieje próbował uciec, ale sam został poważnie ranny i dostał się do niewoli. Bitwa pod Maciejowicami była przegrana. Nie udało się zatrzymać armii rosyjskiej.

W Warszawie co prawda wyznaczono nowego naczelnika, ale wojska rosyjskie już maszerowały na stolicę. Po krwawym zdobyciu Pragi wojska powstańcze stolicy skapitulowały. 16 listopada 1794 roku nastąpiła oficjalna kapitulacja, która ostatecznie zakończyła insurekcję.

Znaczenie porażki dla losów Polski

Kościuszko pozostawał w niewoli dwa lata. W październiku 1796 roku cesarz Paweł I wymógł na nim podpisanie przysięgi wiernopoddańczej. W więzieniach i łagrach pozostawało 20 tys. jeńców polskich. Przysięga Kościuszki była ceną za ich uwolnienie. Nie mając nadziei na kolejne powstanie były naczelnik postawił na dobro jeńców. Po podpisaniu przysięgi i uwolnieniu udał się na emigrację. Zmarł w 1817 roku w Solurze w Szwajcarii.

Zarówno powstanie jak i jego klęska miało ogromne znaczenie dla dalszych dziejów Polski. Po pacyfikacji insurekcji Prusy, Rosja i Austria przystąpiły do III rozbioru (24 października 1795 roku). Z tą datą nastąpiło zerwanie unii polsko-litewskiej i całkowita likwidacja państwa polskiego. Po zerwaniu unii polsko-litewskiej już nigdy nie udało się odtworzyć kraju w granicach sprzed rozbiorów. Chociaż kolejne ruchy powstańcze traktowały ten obszar jak część potencjalnej Rzeczpospolitej.