Bolesław V Wstydliwy – przydomek, panowanie, polityka wewnętrzna

Przydomek księcia i wczesne lata jego życia

Bolesław V Wstydliwy pojawił się na świecie 21 czerwca 1226 roku. Jak wskazują historycy, imię otrzymał po swoim pradziadku Bolesławie III Krzywoustym. Ojcem Bolesława był książę krakowski Leszek Biały, matką zaś księżniczka ruska Grzymisława.

Przydomek „Wstydliwy” (łac. „Pudicus”) Bolesławowi nadano już w XIII wieku („Rocznik franciszkański krakowski”) z powodu ślubu czystości, jaki książę ten złożył wraz z małżonką św. Kingą. Ich małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane.

Bolesław miał trudne dzieciństwo. Gdy miał nieco ponad rok, umarł mu ojciec, którego zabito w bestialski sposób we wsi Marcinkowo niedaleko Gąsawy. Od tej chwili dzieckiem opiekowała się matka, która była kobietą niezwykle ambitną. Była zmuszona lawirować między zwalczającymi się stronnictwami, dążącymi do przechwycenia władzy w Krakowie.

W 1233 roku Grzymisława wraz z Bolesławem zostali zdradziecko pojmani przez księcia Konrada Mazowieckiego, a następnie przewiezieni do więzienia najpierw w Czersku, a potem w Sieciechowie. Więźniom w wydostaniu się na wolność pomógł rycerz Klemens z Ruszczy oraz opat sieciechowski Mikołaj z Galii, działający z polecenia księcia śląskiego Henryka Brodatego, faktycznego opiekuna małoletniego Bolesława.

W 1241 roku, kiedy na Polskę spadł niszczycielski najazd Mongołów, Bolesław V Wstydliwy uciekł na Węgry, a następnie do jednego z klasztorów cysterskich na Morawach. Gdy zagrożenie minęło, książę powrócił na ziemie piastowskie. W Krakowie nie miał jednak czego szukać, gdyż został on opanowany przez Konrada Mazowieckiego, wujka Bolesława.

Panowanie księcia mazowieckiego w Małopolsce przerwała zwycięska dla Bolesława bitwa pod Suchodołem (w Sandomierszczyźnie). Zdaniem Jana Długosza, podczas tego starcia Bolesław „wielu położył trupem i wielu zranił, nawet samego księcia Konrada zmusił do haniebnej ucieczki”. Czy tak rzeczywiście było, trudno przesądzić. Nie może natomiast w chwili obecnej podlegać wątpliwości to, iż bitwa suchodolska umożliwiła Bolesławowi odzyskanie ojcowizny.

Panowanie i polityka wewnętrzna księcia

W trosce o utrzymanie się w Krakowie

Po klęsce suchodolskiej Konrad Mazowiecki jeszcze kilkukrotnie podejmował próbę opanowania Krakowa. Jeszcze w 1243 roku wojska mazowieckie pojawiły się w Małopolsce, jednak nic tam finalnie wówczas nie zdziałały.

Wydawało się, iż zasadniczy przełom w zmaganiach o Kraków przyniesie rok 1246, kiedy rozegrała się bitwa pod Zaryszowem, po której Bolesław ratował się ucieczką. Jakby tego było jeszcze mało, książę małopolski musiał pogodzić się z utratą Lelowa. Z drugiej strony wojskom mazowieckim nie udało się wejść w posiadanie Krakowa i Sandomierza, co przesądziło o ostatecznej klęsce Konrada Mazowieckiego, który 31 sierpnia 1247 roku pożegnał się z tym światem.

Kilkadziesiąt lat później (1273) przeciwko Bolesławowi Wstydliwemu wystąpiła część poddanych, którzy zamierzali osadzić na tronie krakowskim księcia Władysława opolskiego. Swojego zamierzenia buntownikom nie udało się zrealizować, ponieśli ewidentną klęskę w bitwie pod Bogucinem. Rok później (1274) Bolesław zawarł traktat pokojowy z Władysławem, który zrzekał się pretensji do tronu krakowskiego.

W obozie węgierskim i czeskim

Przez większą część swych samodzielnych rządów Bolesław V Wstydliwy znajdował się w obozie węgierskim, wspomagając króla Belę IV w jego walce o Austrię z Czechami. Istotny wpływ na postawę księcia krakowskiego miało to, iż jego żoną była Kinga, córka Beli. Inna siostra Kingi, Jolenta Helena, wyszła z kolei za mąż za księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego, który również popierał działania Arpadów.

Bolesław Wstydliwy kilkukrotnie wspomagał zbrojnie swego teścia. W 1253 roku jego wojska pojawiły się na Morawach, bezlitośnie łupiąc zaatakowany obszar. Po raz kolejny książę krakowski udzielił wsparcia Węgrom w 1260 roku. Nowy król Węgier Stefan V, dostrzegając zaangażowanie Małopolan w zmaganiach z Przemyślidami, pojawił się nawet w 1270 roku w Krakowie, gdzie zawarł z Bolesławem wieczysty pokój.

Sojusz polsko-węgierski przetrwał jeszcze kilka lat. Definitywny jego kres nastąpił w 1273 roku, kiedy to Bolesław spotkał się w Opawie z królem czeskim Przemysłem Ottokarem II. Zawarto wówczas układ sojuszniczy między obu władcami. Od tej pory wojska małopolskie walczyły ramię w ramię z Czechami przeciwko Węgrom.

Ostatni raz do starcia się zantagonizowanych stron doszło w 1278 roku na polach bitwy pod Suchymi Krutami, podczas której zginął Przemysł Ottokar. Wprawdzie w starciu tym nie uczestniczyło rycerstwo małopolskie, jednak przegrana władcy czeskiego oznaczała równocześnie klęskę Bolesława Wstydliwego, który nie wyniósł z wojny czesko-węgierskiej praktycznie żadnych korzyści. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat władców Polski w okresie rozbicia dzielnicowego?

Bolesław V Wstydliwy a Jaćwingowie

Bolesław Wstydliwy, podobnie jak jego bezpośredni następca książę Leszek Czarny, zawzięcie wojował z pogańskimi plemionami Jaćwingów. W 1248 roku wsparł syna Konrada Mazowieckiego, Siemowita, w zbrojnej ekspedycji przeciwko poganom. Pomimo pomocy Małopolan, wojska interwencyjne Mazowszan poniosły klęskę.

Do kolejnych zmagań między Polakami a Jaćwingami doszło w 1256 oraz 1264 roku. Tym razem napastnikami byli poganie, którym udało się dotrzeć aż do Małopolski, gdzie zdobyli wiele łupów. Po drugiej z wymienionych wypraw Bolesław Wstydliwy zorganizował ekspedycję o charakterze odwetowym, skutkującą ponoć – jak pisały o tym niektóre źródła – całkowitym niemal wytępieniem Jaćwingów. Nie jest to jednak prawda, albowiem kres tych pogan nastąpił wiele dziesięcioleci później. Do ich wytępienia przyczynili się Krzyżacy.

Bolesław Wstydliwy oprócz działań militarnych podejmował również próby schrystianizowania Jaćwingów. W tym też celu powołał nawet do życia w Łukowie (dziś w województwie lubelskim) biskupstwo, które miało kontrolować cały ten proces. Jak się późnej okazało, inicjatywa księcia ostatecznie spaliła na panewce, wskutek oporu Jaćwingów, którzy ani myśleli porzucić wiarę przodków.

II najazd mongolski na Polskę (1259/1260)

Na rządy Bolesława Kędzierzawego przypada tzw. II najazd mongolski na Polskę. Miało to miejsce w latach 1259-1260. Wojska mongolskie spustoszyły wówczas ziemię sandomierską, po czym pociągnęły w stronę Krakowa, łupiąc po drodze Koprzywnicę, Jędrzejów, Miechów i wiele innych ośrodków.

W ręce napastników wpadło także miasto Kraków, choć samego Wawelu nie udało im się opanować. Ostatecznie Małopolskę Mongołowie opuścili w marcu 1260 roku, wioząc ze sobą mnóstwo jeńców i łupów.

Podczas inwazji ze wschodu Bolesław Wstydliwy schronił się albo na Węgrzech – lub co bardziej – w Sieradzu, gdzie przebywał jego sojusznik książę Leszek Czarny. Gdy zagrożenie minęło, Bolesław powrócił na swe włości. Już nigdy więcej nie przyszło mu się potykać z okrutnymi i nie przebierającymi w środkach Mongołami.

Stosunki Bolesława z Rusią

Dość dobrze znamy stosunki łączące Bolesława Wstydliwego z Danielem, panującym w księstwie halicko-włodzimierskim. Początkowo obaj książęta byli wobec siebie wrogo nastawieni z powodu popierania polityki Konrada Mazowieckiego przez Rusina.

Relacje małopolsko-ruskie uległy poprawie po śmierci Konrada w 1247 roku. Przy czynnym udziale księcia Bolesława Daniel w 1253 roku został koronowany przez legata papieskiego Opizona na króla. Omawiane w tym miejscu uroczystości odbyły się w Chełmie. Wzięła w nich udział m.in. siostra Bolesława, Salomea, której marzyło się wciągnięcie władztwa Daniela do obrządku łacińskiego, co jednak ostatecznie nie zostało zrealizowane.

Poprawne stosunki polsko-ruskie przerwało na krótko panowanie na Rusi syna Daniela Szwarny, który w 1264 roku wraz z Litwinami wyprawił się na Małopolskę. W odpowiedzi na poczynania koalicji rusko-litewskiej, Bolesław Wstydliwy podjął się zorganizowania wyprawy o charakterze odwetowym. Została ona wygrana przez wojska małopolskie, które pobiły na głowę siły Szwarny w bitwie pod Wrotami.